Kisənbikə Bayrasova
Kisənbikə Bayrasova (tatar. Кисәнбикә Байрасова, başq. Киҫәнбикә Байрасова) — zorla vəftiz edilmiş müsəlman qadın[1][2], İslama qayıtdığı üçün yandırılmağa məhkum edilmişdir.
| Kisənbikə Bayrasova | |
|---|---|
| tatar. Киcәнбикә Байрасова başq. Киҫәнбикә Байрасова | |
| Doğum tarixi | 1679 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 30 aprel 1739 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | yanaraq ölmə[d] |
Regiondakı siyasi vəziyyət
redaktə1679-cu ildə Sibir daruqasının Duvan volostunda anadan olmuşdur[3]. O, eyni daruqanın Katay volostundan olan şəxslə evlənmişdir. 18-ci əsrin əvvəllərində Uralda tanınmış dövlət xadimi, Ural Mədən İdarəsinin baş komandiri, Yekaterinburqun qurucusu, Rusiya tarixinin müəllifi Vasili Tatişev başda olmaqla, "dağ hakimiyyətləri" qurulur. Yeni yataqların aktiv işlənməsinə başlanılır, yeni zavodlar və mədənlər tikilir. Yerli əhali Rusiyaya birləşmək şərtləri ilə alınan torpaqlar üzərində soydaşlıq hüquqlarını itirməkdən qorxur, öz mədəni, dini və məişət adət-ənənələrini qorumağa çalışır. Narazılıq üsyana səbəb olur. “Dağ hakimiyyətləri” üsyana cəza kampaniyaları ilə cavab verir. Üsyançı kəndlərin sakinləri öldürülür, təhkimçiliyə satılınır və zorla vəftiz olunurdu.
Kisənbikə Bayrasova cəzaçılar tərəfindən tutulur, sonra Yekaterinburqa gətirilir. Onu yazıçı və tərcüməçi Kiriak Kondratoviçə təhkim edirlər. Vəftiz olundu və vəftiz olunduqdan sonra Katerina adını alır.
Bütün qullar kimi Kisəbikə da azadlıq arzusunda idi. 1737-ci il sentyabrın 18-də o, ilk dəfə V. N. Tatişçevlə birlikdə yaşayan "polşalı bir qızla" qaçır. Ancaq yaşlı qadını tutub qamçılayırlar. Bu, azadlıqsevər qadını dayandır.
İkinci qaçışı da o özü başladır. Onunla birlikdə həmin il sentyabrın 26-da bu dəfə “dağ hakimiyyəti” katibi İvan Zorinin “həyət arvadı” Yekaterinburqdan qaçır. Kisəbikə tutulur və bu dəfə qamçılanır.
Bu arada, 20 aprel 1738-ci ildə tatar Toygild Julyakov yandırılaraq edam edilir, səbəb isə xristianlığı qəbul etdikdən sonra yenidən İslama qayıtmışdır. Yekaterinburqda və onun ətrafında olan bütün vəftiz olunmuş tatarlar Toygildin yandırıldığı yerə aparılır.
Qubernator Vasili Tatişevin imzaladığı Baş Mədən Kansleri haqqında fərmanda Toygild Julyakovun təqsiri belə ifadə edilir: “<...> sən yunan konfessiyasının inancına vəftiz olunaraq, Məhəmməd qanununu qəbul etdin və beləliklə, nəinki küfr cinayətinə düçar oldun, it kimi qusmasına qayıtdın və vəftiz zamanı verdiyin andlı vədinə xor baxdın <...> ”. Bu fərmanın ictimai oxunması, eləcə də Julyakovun sonradan edam edilməsi nəzərdə tutulur. Tatişşevin özü bu edamda iştirak etməmişdir, səbəb isə onun həmin an Samarada olması idi.
Toygild Jilyakov digər yeni vəftiz olunanlara xəbərdarlıq olaraq uşaqlarının gözü qarşısında odda yandırılır, lakin qəddar edam qorxusu Kisəbikəni dayandırmır. 1738-ci ilin sentyabrında o, üçüncü dəfə qaçır.
Edam
redaktə8 fevral 1739-cu il tarixində onun edamı barədə hökmdə verilir. Həmin il martın 14-də general Soymonov edam haqqında hökmü imzalayır.
Fərman verildikdən bir ay sonra, 60 yaşlı Kisəbikə Bayrasova Yekaterinburqun mərkəzi meydanında edam edilir.
Yaradıcılıqda
redaktəBaşqırd yazıçısı Məryəm Burakayeva "Kisəbikənin nağılı" hekayəsini yazmışdır. Dramaturq Mixail Başkirov hekayə əsasında pyes yazır. Sterlitamak Başqırd Dram Teatrı (teatr-konsert birliyinin tərkibində) bu tamaşanın səhnələşdirilməsini həyata keçirmişdir. Mustay Kərim alna Milli Gənclər Teatrının səhnəsində, böyük uğurla başq. «Киҫәкбикә. Риүәйәт (Kisəbikə nağılı)» tamaşının premyerası baş tutur[4].
Səs-küylü premyeradan sonra tamaşa səhnədən çıxarılıb. Teatr artistlərinin dediyinə görə, tamaşanın ləğvi barədə sərəncam respublikanın mədəniyyət naziri tərəfindən verilib[5][6].
İstinadlar
redaktə- ↑ "Дело Екатеринбурга". 2020-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-21.
- ↑ Старостин А. Н. Ислам в Свердловской области. — М.: Логос, 2007. — С.28 — (Ислам в России / Подред. проф. А. В. Малашенко). ISBN 978-5-98704-268-2
- ↑ "Запись допроса полонянки Кисякбики Байрясовой (Катерины) в Канцелярии Главного правления заводов о побегах из Екатеринбурга". book.uraic.ru. 2018-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-21.
- ↑ "Башинформ. 27 сентября 2021". 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-21.
- ↑ "ИА IslamNews". 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-21.
- ↑ "Спектакль о женщине, которую насильно крестили и сожгли за возвращение в ислам, отменили в Башкирии". 2021-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-21.