Kox şamı - (lat. Pinus kochiana Klotzsch ex C.Koch.) — şamkimilər fəsiləsinə aid bitki növü.

Kox şamı
Elmi təsnifat
XƏTA: parentrang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Kox şamı
Beynəlxalq elmi adı

IUCN  Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Təhlükəli həddə yaxın olanlar” kateqoriyasına aiddir -  NT. Azərbaycanın nadir mövüdür.[1][2]

Qısa morfoloji təsviri

redaktə

Hündürlüyü 15-20 (35) m-ə çatan həmişəyaşıl ağacdır. İynəyarpaqları düzdür və yaxud bir qədər əyiləndir, sərtdir, ucları itidir, göyümtül-yaşıl və ya göy rəngdədir. Qozaları qısa-yumurtavari və yaxud uzunsov-ovaldır, qonur-boz rəngdə, parlaqdır, tək-təkdir və yaxud 2-4-ü bir yerdədir. Toxumları bozumtuldur, 4–5 mm-ə qədər uzunluğunda, 2- enindədir, qanadlarının uzunluğu 12–15 mm-dir.[1] [3] [4]  

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

redaktə

Mart-aprel aylarında tozlanır, qozaları ikinci il yetişir. Ancaq toxumla çoxalır. Tozlanması anemofildir. Soyuğadavamlıdır. Mezokserofitdir. Havanın quraqlığına orta dərəcədə davamlıdır. Torpaq-qrunt şəraitinə az tələbkardır, torpağın şoranlığına davamlı deyildır. Fıstıq, vələstozağacı ilə qarışıq halda, daşlı-qayalı yamaclarda yayılmışdır.[3][4]

Yayılması

redaktə

Alazan-Əyricay vadisində Balakən rayonunda Balakənçayın sağ qolları olan Bulanıq və Qaraborsu çaylarının hövzələrində, Göy-göl rayonunda Murovdağ silsiləsinin bir qolu üzərində yerləşmiş Göy-gölün şərq sərhəddində, Naxçıvanın Biçənək meşəsi ərazisində və Keçəldağ yaxınlığındakı palıd meşəliyində rast gəlinir.[3][4][5]

Sayı və tendensiyası

redaktə

Geniş yayılma ərazilərinin mövcudluğuna baxmayaraq, antropogen amillərin təsirlərinə məruz qalır. Azərbaycanda ən geniş massivi Göy-göl Milli Parkında 150 hektara yaxın ərazidədir. 

Məhdudlaşdırıcı amillər

redaktə

Meşələrin sistemsiz kəsilməsi, yanğınlar, enliyarpaqlı cinslərlə əvəz olunması, təbii bərpanın zəif olması.

Mühafizə tədbirləri

redaktə

Göy-göl Milli ParkındaZaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafizə olunur. Mövcud ağacların mühafizəsi gücləndirilməlidir. 

Sinonimləri

redaktə

Pinus armena K. Koch

Pinus hamata (Steven) Sosn.

Pinus sosnowskyi Nakai

Pinus sylvestris ssp. hamata (Steven) Fomin

Pinus sylvestris ssp. kochiana (Klotzsch ex K. Koch) Eliçin

Mənbə

redaktə
  • Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.

http://dendrologiya.az/?page_id=112 Arxivləşdirilib 2019-11-17 at the Wayback Machine

İstinadlar

redaktə
  1. 1 2 Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı " Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri " II nəşr, Bakı 2013
  2. http://redbook.az/?options=project&id=Kox%20%C5%9Fam%C4%B1[ölü keçid]
  3. 1 2 3 Prilipko L.İ. 1961
  4. 1 2 3 Azərbaycan SSR-in Qırmızı Kitabı, 1989
  5. Naxçıvan MR-in Qırmızı Kitabı, 2010