Kuli (it cinsi)

Kuli (ing. Koolie) və ya Avstraliya kulisi — Avstraliyanın çoban iti cinsi. Tarixən Almaniya kulisi adı ilə də tanınan bu cins XIX əsrin əvvəllərində Avstraliyada yaradılmış və əsasən iş və sürü idarəetmə məqsədi ilə yetişdirilmişdir. Kuli Birləşmiş Krallıqdan gətirilmiş işgüzar itlər, o cümlədən kuli və digər çoban itləri ilə çarpazlanmışdır.

Kuli
Elmi təsnifat
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb.
Beynəlxalq elmi adı
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin
Şəkil axtarışı

Tarixi

Kuli cinsinin mənşəyi Avstraliyada erkən Avropa köçü dövrünə gedib çıxır. Kulinin atalarının Birləşmiş Krallıqdan gətirilən hamar kürklü mavi kuli və Şotlandiyanın Haylend bölgəsindən gələn qra kuli olduğu düşünülür. Həmçinin, erkən alman köçkünlərinin gətirdiyi itlərin də bu cinsə qatıldığı güman edilir, amma bu barədə DNT dəlilləri hələ tapılmamışdır. Cinsin inkişafı dövründə kelpi və sərhəd kulisi kimi digər sürü itləri ilə çarpazlaşma baş vermişdir. 2000-ci ildə Avstraliya Kuli Klubu bu cinsi qorumaq və təbliğ etmək məqsədilə təsis edilmişdir. Sonralar Amerikan Sürü İtləri Assosiasiyası təşkilatı tərəfindən tanınmışdır.

Xüsusiyyətləri

Kuli cinsi mənşəyi və istifadə sahəsinə görə çox müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir. Hər bir bölgədə, fərqli mühit və tələblərə uyğun olaraq, müxtəlif xüsusiyyətlərə sahib kulilər yetişdirilmişdir. Bu itlər, ümumiyyətlə, orta boylu olub, erkək kuliləri 43-51 sm arasında, dişilər isə 41-48 sm hündürlüyə çatır. Çəki baxımından isə ortalama 24 kiloqram ağırlığındadırlar. Tükləri müxtəlif uzunluqlarda ola bilər. Kulilərin tükləri qısa və hamar, orta uzunluqda və nadir hallarda uzun olur. Ən çox yayılmış tük tipi qısa və hamar olub, bu da baxımını asanlaşdırır. Həmçinin, bu cinsin tükləri ot, toxum kimi şeyləri asanlıqla öz üzərindən atır.

Temperament

Kulilər çox ağıllı, işgüzar və sadiq itlər olaraq tanınır. Onlar səbirli, öz işinə bağlı və yüksək təlim qabiliyyətinə malikdirlər. Bəzi təcrübəsiz sahibkarlar onları utancaq və ya ilk geri çəkilən qorxaq itlər kimi tanıya bilərlər, amma əslində, onlar çox çevikdir və düzgün təlimlə mükəmməl bir itə çevrilirlər. Kulilər enerjili itlərdir və müntəzəm fiziki məşqlər və mental stimullar əldə etdikdə çox yaxşı inkişaf edirlər. Çoban iti instinktləri sayəsində kulilər, xüsusilə mal-qara və digər heyvanlar olmayan zamanlarda, uşaqları və ya digər ev heyvanlarını idarə etməyə çalışa bilərlər. Onlar çox aktiv ailələr və fərdlər üçün ideal bir yoldaşdır. Kulilər Avstraliyanın kənd bölgələrində çox qiymətləndirilir. Eyni zamanda bu cinsə ABŞ, Kanada, Yeni Zelandiya, Almaniya, Finlandiya, İsveçrə və Niderland kimi ölkələrdə də maraq artmaqdadır. Kulilər heyvan sürülərinin başında hərəkət edərək onları yönləndirmək, arxasınca aparmaq, istiqamətlərini dəyişmək, onları dayandırmaq və geri çəkilmələrini təmin etmək kimi müxtəlif sürü idarəetmə hərəkətlərini yerinə yetirə bilirlər. Onlar çevik işçilər olaraq tanınır və sürü ilə diqqətlə işləmək bacarığına sahibdirlər. Kulilər müxtəlif ətraf mühitlərdə işləmə qabiliyyəti ilə məşhurdurlar. Onlar həm açıq sahələrdə, həm də dar yerlərdə, məsələn, torpaq sahələrində və ya mal-qaranın qapalı otlaq sahələrində işə uyğunlaşırlar. Həmçinin, dovşanlardan öküzlərə kimi müxtəlif heyvanları idarə edə bilərlər.

Sağlamlıq

Kulilər orta hesabla 15 il yaşaya bilirlər ki, bu da bu cinsin ümumi ömür müddətinə uyğundur. Cinsin sağlamlığı ümumiyyətlə yaxşıdır, amma bel və çiyin displaziyası kimi yayılmış genetik problemlərdən əziyyət çəkə bilərlər. Çiyin displaziyasını azaltmaq məqsədilə genetik testlər və DNT testləri tətbiq edilir. Kuli cinsinin sağlamlığını və iş qabiliyyətini qorumaq üçün düzgün yetişdirmə praktikasına çox diqqət yetirilir. Avstraliya Kuli Assosiasiyası cinsin qeydiyyatına dair DNT testlərini tələb edir. Həmçinin, hip displaziya və "merle" testləri kimi sağlamlıq testlərinin keçirilməsi vacibdir.

Populyarlıq

Avstraliyada uzun müddət çox qiymətləndirilən kuli indiki dövrdə digər ölkələrdə də tanınır və sevilir. 2006-cı ildə Amerikan Sürü İtləri Assosiasiyası kulini rəsmi olaraq tanınan və qəbul edilən cinslər arasında siyahıya almışdır. Həmin il Avstraliyanın bir çox heyvan təşkilatları da kulini rəsmi olaraq tanımışdır.