LM əyrisi

LM əyrisi - pul bazarında faiz dərəcəsi ilə gəlir səviyyəsi arasındakı əlaqəni əks etdirən əyridir.^[1]

Bu əlaqəni izah etmək üçün ilk növbədə likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsindən istifadə edilir.

Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi redaktə

Con Menyard Keyns öz nəzəriyyəsində faiz dərəcəsinin necə müəyyən olunduğunu göstərib. Bu yanaşma likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi kimidə qəbul edilir. Çünki faiz dərəcəsi iqtisadiyyatda ən likvid olan element – pulun tələbi və təklifini tarazlaşdırmaq üçün istifadə edilir. Gəlir xərcləmə modeli IS əyrisi üçün bünövrə olduğu kimi, likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi də LM əyrisi üçün əsasdır^[1].

Pul təklifi redaktə

Nəzəriyyəni formalaşdırmaq üçün ilk növbədə real pul balansındakı təklifə nəzər yetirək. Əgər pul təklifi M, qiymət səviyyəsi isə P olarsa, M/P real pul balansında təklifin həcmini əks etdirir. Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi sabit bir pul balansı təkilifi olduğunu iddia edir. Bu baxımdan pul təklifini aşağıdakı kimi ifadə edə bilərik^[1].

$(M/P)^{s}=M/P$

Pul təklifi M, xarici bir dəyişkəndir və mərkəzi bank tərəfindən müəyyənləşir. Qiymət səviyyəsi isə bu modeldə sabit götürülür (Çünki, IS-LM modelindəki əsas məqsəd qiymətlərin sabit olduğu qısamüddətli dövrdəki prosesləri anlamaqdır). Bu fərziyələr real pul balansındakı təklifin sabit olduğunu və faiz dərəcəsinə bağlı olmadığını göstərir. Bu səbəbdən pul təklifi əyrisi Şəkil 2-də göstərildiyi kimi şaqulidir.

Pula olan tələb redaktə

İndi isə real pul balansındakı tələbə diqqət yetirək. Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsi faiz dərəcəsinin ev təsərrüfatlarının əlində saxlayacağı pulun miqdarını müəyyənləşdirən amillərdən biri olduğunu irəli sürür. Belə ki, bir şəxs pulunu banka qoyduğu zaman əldə edəcəyi mənfəət faiz dərəcəsindən asılıdır. Faiz dərəcəsi nə qədər yüksək olarsa, pulu bankda saxlamaq o qədər mənfəətlidir. Digər tərəfdən, pulu əldə saxlayıb, istənilən zaman onu istifadə etmək istəyərsə, bu zaman o pulu banka qoyub əldə edəcəyi faiz həcmində mənfəəti itirəcəkdir. Bu baxımdan faiz dərəcəsi pulu əldə saxlamağın fürsət xərcidir. Nəticə olaraq, faiz dərəcəsi artdıqca insanlar pul vəsaitinin daha az miqdarını əllərində saxlamağa üstünlük verəcəklər. Yuxarıda qeyd etdiklərimizə əsasən, real pul balansındakı tələbi aşağıdakı kimi göstərə bilərik^[1]:

$(M/P)^{D}=L(r)$

Yuxarıdakı düsturda L( ) funksiyası tələb edilən pulun miqdarının faiz dərəcəsindən asılı olduğunu göstərir. Şəkil 2-dəki tələb əyrisi aşağıya doğru meyllidir, çünki, yüksək faiz dərəcəsi tələb olunan pulun miqdarını aşağı endirəcəkdir.

Tarazlıq redaktə

Lidvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə görə, real pul balansındakı tələb və təklif iqtisadiyyatdakı faiz dərəcəsini müəyyənləşdirir. Yəni, faiz dərəcəsi pul bazarını tarazlığa gətirəcək səviyyədə müəyyənləşdirər. Şəkil 2-dən də görünür ki, tarazlıq faiz dərəcəsində tələb edilən pulun miqdarı pulun təklifi ilə bərabərdir.

Bəs faiz dərəcəsi pul tələbi və pul təklifi üçün bu tarazlıq nöktəsinə necə gəlir? Bunun cavabı insanların öz sərvətlərini harada saxlamaqla bağlı qərarları ilə bağlıdır. Fərz edək ki, faiz dərəcəsi tarazlıq nöktəsindən yuxarıdadır. Belə olduqda insanlar əllərindəki gəlir gətirməyən pulu banklarda saxlamağa daha meylli olacaqlar. Depozitlərə pul axının artması nəticəsində Banklar faiz dərəcələrini aşağı endirməkdə maraqlı olacaqlar. Nəticədə faiz dərəcəsi tarazlıq nöktəsinə enəcək. Əks halda, faiz dərəcələri tarazlıq nöktəsindən aşağıdırsa, banklar depozitlərinin həcmini artırmaq üçün faiz dərəcəsini artıracaqlar. Nəticə isə eyni olacaq.

İndi isə faiz dərəcəsinin pul təklifindəki dəyişikliklərə neçə reaksiya göstərdiyinə nəzər yetirək. Fərz edək ki, mərkəzi bank birdən-birə pul təklifini aşağı endirdi. M-dəki azalma M/P nisbətini də aşağı endirər. Çünki, modelə əsasən, P sabitdir. Belə olarsa, real pul balansındakı təklif Şəkil 3-də olduğu kimi sola sürüşər. Tazarlıq faiz dərəcəsi $r_{1}$ -dən $r_{2}$ -yə yüksələr və yüksək faiz dərəcəsi bir az əvvəl qeyd edilən kimi insanların əllərində daha kiçik miqdarda pul saxlamaqlarına gətirib çıxarar. Əgər Mərkəzi Bank pul təklifini artırsaydı, bunun əksi baş verərdi. Beləliklə, likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə əsasən, pul təklifindəki azalma faiz dərəcəsini artırar, təklifdəki artma isə faiz dərəcələrini azaldar.

LM əyrisinin qurulması redaktə

Faiz dərəcəsinin pul bazarında necə əmələ gəldiyini əks etdirmək üçün istifadə etdiyimiz likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsini indi LM əyrisi formalaşdırmaq üçün də istifadə edə bilərik.

Fərz edək ki, iqtisadiyyatda gəlir səviyyəsi (Y) artıb. Bu real pul balansına necə təsir edəcək? Gəliri artdığı zaman əhali daha çox xərcləyər ki, bu da onların pula olan tələbini artırar. Nəticə etibarı ilə gəlirin artması pul tələbini artırır. Bunu düstur şəklində aşağıdakı kimi göstərə bilərik^[1]:

$(M/P)^{d}=L(r,Y)$

Tələb edilən pulun miqdarı faiz dərəcəsi ilə tərs, gəlir ilə düz mütənasibdir.

Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə əsasən, gəlir səviyyəsi dəyişdikdə tarazlıq faiz dərəcəsinə nə olacağını görə bilərik.

Şəkil 4-də gəlirin $Y_{1}$ -dən $Y_{2}$ -yə dəyişməsi əks olunub. Bir az əvvəl qeyd edilən kimi, gəlir artarsa, pula olan tələb də artacaq ki, bu da faiz dərəcəsini $r_{1}$ dən $r_{2}$ -yə qaldıracaq (Bax Şəkil 4 panel A). Likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsinə görə, gəlirin artması yüksək faiz dərəcəsinə səbəb olur.

Şəkil 4 banel B-dəki LM əyrisi gəlir səviyyəsi ilə faiz dərəcəsi arasındakı bu əlaqəni göstərir. LM əyrisindəki hər nöqtə pul bazarındakı tarazlığı təmsil edir və əyri tarazlıq faiz dərəcəsinin gəlir səviyyəsi ilə bağlı olduğunu göstərir. Gəlir səviyyəsi yüksəldikcə real pul balansındakı tələb də bir o qədər artar və tarazlı faiz dərəcəsi də bir o qədər artar. Bu səbəbdən LM əyrisi yuxarıya doğru meyllidir.

Pul siyasəti LM əyrisini necə sürüşdürür? redaktə

LM əyrisi, verilmiş gəlir səviyyəsi üçün pul bazarını tarazlığa gətirən faiz dərəcəsini müəyyən edir. Amma əvvəldə qeyd edildiyi kimi, tarazlıq faiz dərəcəsi eyni zmaanda $M/P$ real pul balansındakı təklifdən də asılıdır. LM əyrisini sabit real pul balansındakı təklifinə uyğun olaraq çəkilib. Əgər real pul balansı dəyişərsə, məsələn Mərkəzi Bank pul təklifini dəyişərdirərsə, LM əyrisi sürüşər^[1].

Monetar siyasətdəki dəyişikliklərin LM əyrisini necə sürüşdürdüyünü başa düşmək üçün likvidlik üstünlükverməsi nəzəriyyəsindən istifadə edilməlidir. Fərz edək ki, Mərkəzi Bank Pul tələbini M1dən M2-yə qədər azaldıb. Bu real pul balansındakı təklifi $M_{1}/P$ -dən $M_{2}/P$ -yə qədər düşməsinə səbəb olacaq. Şəkil 5-də bunun necə nəticələnəcəyini görə bilərik. Gəlir səviyysəsi və dolayı yollar pula olan tələb sabit olduqda pul təklifindəki azalma bazarı tarazlaşdıran faiz dərəcəsini qaldırar. Beləliklə, LM əyrisi sola doğru sürüşər.

Nəticə etibarı ilə, real pul balansındakı təklifin artması LM əyrisini sağa, azalması isə sola sürüşdürür.

İstinadlar redaktə

↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. ISBN 978-605-4160-38-9. Səh. 329-333

[makro-1] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. ISBN 978-605-4160-38-9. Səh. 329-333

[1]