Lamrim

Lamrim (Tib. — sözün əsl mənasında. "Yol Mərhələləri"), Tibet Buddistləri arasında geniş yayılan Buddanın təlimlərinə uyğun olaraq, Yolun addımlarını tam aydınlığa aparan mətn şəklində bir rəhbərlikdir. Tibet Buddizmi tarixində Laminqin Nyinqma, Kaqyu və Geluq məktəblərinin müxtəlif müəllimləri tərəfindən təqdim olunan bir çox fərqli versiyası olmuşdur. Bununla birlikdə, "Lamrim" in bütün versiyaları, görkəmli Buddist müəllim Atişanın 11-ci əsrdə qələmə aldığı "Bodhipathapradipa"nın ("Oyanış Yolundakı İşıq") əsas mətninin əlavələrində əks olunmuşdur.

Tarix

Orijinal Sanskritcə "Bodhipathapradipa" (Tib. — "Lamrima") mətninin yaradıcısı Atişa Hindistandan Tibetə gəldikdə xüsusən şərhlərdə aşkar ziddiyyətlərdən irəli gələn səhv fikirləri aradan qaldırmaq üçün ondan doktrinanın tam və açıq bir təqdimatı istəndi. Bu istəyə əsasən, Tibetlilərə lamrim olaraq bilinən formada tədris edilməyə başlandı. Bunun üçün daha sonra Hindistandakı Alma mater məktəbi olan Vikramaşilanın monastır universiteti panditləri tərəfindən mükafatlandırıldı. Atişa təlimlərinin ötürülməsi Tibetdə daha sonra Kadam ənənəsi olaraq bilinir.
Məşhur Tibet yogi şagirdi və Milarepanın müəllimi olan Gampopa (1079–1153) adlı bir keşiş, tədricən mənəvi inkişaf yolu olaraq davamçılarına lamrim öyrətdi. Tibetli Buddistlər lamrim təlimlərinin Buddanın öyrətdikləri sutralara əsaslandığına inanırlar və bu səbəbdən bütün sutra təlimlərinin əsas məqamlarını məntiqi qaydada tətbiq etmək üçün ehtiva edirlər. Atişanın əsasını qoyduğu Kadam təlimlərinin ötürüldüyü Geluq məktəbinin qurucusu Tsongkhapa (1357–1419) şah əsərini lamrim üzərində yaratdı: "Oyanış Yolu üçün Böyük Rəhbər (lamrim-chenmo)" hansı ki, təxminən min səhifədən ibarətdir və əsas mənbələrə əsaslanır. Tsongkhapa’nın iki yüz səhifəlik lam-rim mətninin qısaldılmış bir versiyası var və hər gün Geluq ardıcılları tərəfindən oxunan və on səhifədən ibarət olan qısa bir versiyası (lamrim-dudon) mövcuddur.

Lamrimin mövzuları

Lamrim mətnləri eyni mövzu sahələrini əhatə etsə də, içərisindəki mövzular müxtəlif şəkildə təşkil edilə bilər. Gampopa və Tsongkhapa, Buddist fəlsəfəsini başa düşmək üçün Atiśa'nın qısa kök mətnini geniş bir sistemə çevirdilər. Bu şəkildə karma, yenidən doğuş, Buddist kosmologiya və düşüncə praktikası kimi mövzular tədricən məntiqi qaydada izah olunur.

Atişanın Lamrim mətni

Atişanın "Maarifləndirmə Yolundakı İşıq" ın Lamrim mətninin ilk misrası, üç ləl-cəvahir sayılan Budda, Dharma və Sangha'dan əvvəl Bodhissattva Manjushri'ye hörmət izah edən məktubla başlayır. İkinci bənddə Atişa mənəvi səriştəsinə görə insanları üç qrupa ayırır:

• Minimum qabiliyyəti olan şəxslər
• Orta istedadlı insanlar
• İstedadlı insanlar

Mənəvi yetərsizliyi olan insanlar Samsardan çox razı olmayanlardır, mülayim olanlar dünya ləzzətləri ilə məşğul olmayan, ancaq barışıq axtaranlardır, üstün olanlar isə əzablardan qurtulmağa və həqiqətə yönələnlərdir.