Luna proqramı
Luna proqramı (rus. Луна) — 1959–1976-cı illəri əhatə edən SSRİ-nin Ay tədqiqat proqramına daxil olan kosmik proqram. Rusiya Luna proqramını Luna-Qlob proqramı olaraq davam etdirməyi planlaşdırır. Proqram ərzində 15 uğurlu eniş və orbitdə uçuş missiyası həyata keçirilmişdir. Luna proqramı Ay tədqiqatları ilə bağlı çoxlu ilklərə nail olmuşdur. Bu proqram çərçivəsində Ayın kimyəvi tərkibi, cazibə qüvvəsi, radiasiyası, istiliyi başda olmaqla çoxlu müşahidələr aparılmışdır.
SSRİ dövründə rəsmən Luna adını daşıyan 24 kosmik gəmi olmuşdur. Yerin orbitindən çıxa bilməyən uğursuz Luna layihələrinə rəsmi adlar verilməmişdir. Yerin orbitində sıradan çıxan bəzi Luna proqramına aid olan kosmik gəmilərə şərti Kosmos adı verilmişdir.[2] Luna proqramı üçün SSRİ təqribən 4,5 milyard dollar xərc çəkmişdir.
Uğurları
redaktəLuna 1 kosmik gəmisinin Ayla toqquşması nəzərdə tutulmuşdu. Buna baxmayaraq Ayın yaxınlığından keçən ilk kosmik gəmi oldu. Luna 2 kosmik gəmisi uğurla Ay səthinə çırpıldı və Ayla təmas edən ilk insan istehsalı kosmik gəmi oldu. Luna 3 kosmik gəmisi tərəfindən Ayın Yerdən görünməyən üzünün ilk dəfə şəkli çəkildi. Luna 9 kosmik gəmisi ilk dəfə Ayın səthinə işlək şəkildə enən kosmik gəmi oldu və Ayın yaxından çəkilişlərini həyata keçirdi. Luna 10 kosmik gəmisi Ayın orbitinə girməyi bacarmış ilk kosmik gəmi oldu. Luna 17 və Luna 21 kosmik gəmiləri Ayın səthinə Lunaxod 1 və Lunaxod 2 roverlərini buraxdı. Luna 16, Luna 20, Luna 24 kosmik gəmiləri tərəfindən ümumilikdə 0,326 kq Ay süxurlarının örnəyi toplanaraq, uğurla Yerə daşındı.
Digər önəmli missiyalar
redaktəLuna 15 missiyası həyata keçirilərkən, ABŞ tərəfindən Ayda Apollon 11 missiyası həyata keçirilirdi. Luna 15 Ay səthinə enərkən dağa çırpıldı. Bu vaxt Neyl Armstronq və Edvin Oldrin Ayın səthində idi.
Uğursuz missiyalar
redaktəLuna proqramı çərçivəsində həyata keçirilən və Yer orbitindən çıxa bilməyərək uğursuz nəticələr əldə edən kosmik gəmilər SSRİ tərəfindən elan olunmadı. Məsələn, uğursuz alınan ilk üç Luna missiyasına şərti kod adlar (Luna 1A, Luna 1V, Luna 1S) verilmişdi.[3] Uğursuz alınan uçuşlardan bəzilərinə şərti olaraq Kosmos adı verilmişdir.
Missiyaların siyahısı
redaktəSSRİ dövründə
redaktə| Tanınan adı | Kod adı | Missiya | Uçuş tarixi | Daşıyıcı raket | Nəticəsi | Haqqında |
|---|---|---|---|---|---|---|
| yoxdur | E-1 No.1 | Toqquşma | Luna | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-1 No.2 | Toqquşma | Luna | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-1 No.3 | Toqquşma | Luna | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 1 | E-1 No.4 | Toqquşma | Luna | Ayın yaxınlığından uçaraq keçdi. | ||
| yoxdur | E-1A No.1 | Toqquşma | Luna | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 2 | E-1A No.2 | Toqquşma | Luna | 14 sentyabr 1959-cu ildə Ay səthinə çırpıldı və Ayla təmas etmiş insan istehsalı ilk kosmik cism oldu. | ||
| Luna 3 | E-2A No.1 | Yaxın uçuş | Luna | Ayın Yerdən görünməyən üzünün ilk şəklini çəkdi. | ||
| yoxdur | E-3 No.1 | Yaxın uçuş | Luna | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-3 No.2 | Yaxın uçuş | Luna | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-6 No.2 | Eniş | Molniya-L | Orbitdən çıxa bilmədi. | ||
| yoxdur | E-6 No.3 | Eniş | Molniya-L | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 4 | E-6 No.4 | Eniş | Molniya-L | Uğursuz istiqamət düzəlişi edərək Ayın yaxınlığından keçdi. | ||
| yoxdur | E-6 No.6 | Eniş | Molniya-M | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-6 No.5 | Eniş | Molniya-M | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Kosmos 60 | E-6 No.9 | Eniş | Molniya-L | Orbitdən çıxa bilmədi. Beş gün sonra sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-6 No.8 | Eniş | Molniya-L | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 5 | E-6 No.10 | Eniş | Molniya-M | Uğursuz eniş. Buludlar dənizinə çırpıldı. | ||
| Luna 6 | E-6 No.7 | Eniş | Molniya-M | Uğursuz istiqamət düzəlişi edərək Ayın yaxınlığından keçdi. | ||
| Luna 7 | E-6 No.11 | Eniş | Molniya | Uğursuz eniş nəzarəti. Qasırğalar okeanına çırpıldı. | ||
| Luna 8 | E-6 No.12 | Eniş | Molniya | Uğursuz eniş nəzarəti. Qasırğalar okeanına çırpıldı. | ||
| Luna 9 | E-6 No.13 | Eniş | Molniya-M | 3 fevral 1966-cı ildə Qasırğalar okeanına uğurlu eniş. | ||
| Kosmos 111 | E-6S No.204 | Orbitdə uçuş | Molniya-M | Orbitdən çıxa bilmədi. İki gün sonra sıradan çıxdı. | ||
| Luna 10 | E-6S No.206 | Orbitdə uçuş | Molniya-M | |||
| Luna 11 | E-6LF No.101 | Orbitdə uçuş | Molniya-M | |||
| Luna 12 | E-6LF No.102 | Orbitdə uçuş | Molniya-M | |||
| Luna 13 | E-6M No.205 | Eniş | Molniya-M | 24 dekabr 1966-cı ildə Qasırğalar okeanına uğurlu eniş. | ||
| yoxdur | E-6LS No.112 | Orbitdə uçuş | Molniya-M | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 14 | E-6LS No.113 | Orbitdə uçuş | 7 aprel 1968 | Molniya-M | ||
| yoxdur | E-8 No.201 | Rover | Proton-K/D | İlk Lunaxod cəhdi. Orbitdə sıradan çıxdı. Lunaxod yox oldu. | ||
| yoxdur | E-8–5 No.402 | Örnəklə dönmək | Proton-K/D | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 15 | E-8–5 No.401 | Örnəklə dönmək | Proton-K/D | Ayın orbitinə uğurla daxil olsa da, eniş uğursuz oldu. Bu missiya həyata keçərkən Apollon 11 Aya enmişdi. | ||
| Kosmos 300 | E-8–5 No.403 | Örnəklə dönmək | Proton-K/D | Orbitdən çıxa bilmədi. Dörd gün sonra sıradan çıxdı. | ||
| Kosmos 305 | E-8–5 No.404 | Örnəklə dönmək | Proton-K/D | Orbitdən çıxa bilmədi. İki gün sonra sıradan çıxdı. | ||
| yoxdur | E-8–5 No.405 | Örnəklə dönmək | Proton-K/D | Orbitdə sıradan çıxdı. | ||
| Luna 16 | E-8–5 No.406 | Örnəklə dönmək | Proton-K/D | 20 sentyabr 1970-ci ildə Aya uğurlu eniş. 24 sentyabr 1970-ci ildə Yerə örnəklə uğurlu dönüş. | ||
| Luna 17 | E-8 No.203 | Rover | Proton-K/D | 17 noyabr 1970-ci ildə Yağışlar dənizinə uğurlu eniş. Lunaxod 1 uğurla Ay səthində gəzdi. | ||
| Luna 18 | E-8–5 No.407 | Örnəklə dönüş | Proton-K/D | Ayın orbitinə uğurla daxil olsa da, eniş uğursuz oldu. | ||
| Luna 19 | E-8LS No.202 | Orbitdə uçuş | Proton-K/D | |||
| Luna 20 | E-8–5 No.408 | Örnəklə dönüş | Proton-K/D | 21 fevral 1972-ci ildə Aya uğurlu eniş. 25 fevral 1972-ci ildə Yerə örnəklə uğurlu dönüş. | ||
| Luna 21 | E-8 No.204 | Rover | Proton-K/D | 15 yanvar 1973-cü ildə Aya uğurlu eniş. Lunaxod 2 uğurla Ay səthində gəzdi. | ||
| Luna 22 | E-8LS No.206 | Orbitdə uçuş | Proton-K/D | |||
| Luna 23 | E-8–5M No.410 | Örnəklə dönüş | Proton-K/D | Böhranlar dənizinə səhv eniş. | ||
| yoxdur | E-8–5M No.412 | Örnəklə dönüş | Proton-K/D | Orbitdən çıxa bilmədi. | ||
| Luna 24 | E-8–5M No.413 | Örnəklə dönüş | Proton-K/D | 18 avqust 1976-ci ildə Böhranlar dənizinə uğurlu eniş. 22 avqust 1976-ci ildə Yer örnəklə uğurlu dönüş. | ||
| yoxdur | 8ЕL No. 205 | Örnəklə dönüş | Proton-K/D |
Rusiya dövründə
redaktə| Tanınan adı | Kod adı | Missiya | Uçuş tarixi | Daşıyıcı raket | Nəticəsi | Haqqında |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Luna 25 | Eniş | Universal eniş platformasının sınağı. | ||||
| Luna 26 | Orbitdə uçuş | Ay səthinin xəritələrinin hazırlanması və səthdəki stansiyalarla əlaqə. | ||||
| Luna 27 | Eniş | Buz olan yerlərdə buruq qazılması. Yeni Lunaxod missiyası. | ||||
| Luna 28 | Örnəklə dönüş. | Əsasən buz olmaqla örnəklər toplamaq və Yerə örnəklə dönüş. |
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "Earth's Moon – Luna 3, First image of the far side of the Moon". NSSDC (NSSDC Data Set ID (Photo): 59-008A-01A). 24 March 2003. 10 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2015.
- ↑ Planetary Spacecraft — Moon Missions Arxivləşdirilib 2010-04-14 at the Wayback Machine (RussianSpaceWeb.com)
- ↑ Williams, David R. "Tentative IDs" Arxivləşdirilib 2020-05-17 at the Wayback Machine. NASA NSSDC.