Mütə

Cəfərilikdə müvəqqəti nikah.

Mütə, Mütə nikahı və ya Siğə (ərəb. نكاح المتعة‎) — İslamda bir kişi ilə razılığı olan bir qadının, kişi tərəfindən qadına verilən müəyyən mehriyyə müqabilində, müəyyən bir vaxt ərzində evlənməsi. Bəzi mənbələrdə müvəqqəti nikah da deyilir.

Etimologiya

redaktə

Ərəb dili lüğətində "özündən faydalanılan şey" mənasına gələn mütə, fiqhi bir termin olaraq boşanma və ya evliliyin ləğvindən sonra kişinin qadına verdiyi hər hansı mehriyyəyə deyilir. Bundan başqa müəyyən bir mehriyyə qarşılığında, müəyyən bir vaxta edilən nikaha da mütə deyilir.[1]

Mütə İslamdan əvvəl mövcud olan ərəb adəti idi.[2] Aişənin verdiyi məlumata görə mütə İslamdan əvvəlki dövrdə mövcud olan dörd nikah formasından biri idi.[3] Məhəmməd peyğəmbərin sağlığında isə mütə ehtiyacla bağlı olaraq iki dəfə halal edilmiş və təbii olaraq da iki dəfə qadağan edilmişdir. Müslimin bildirdiyinə görə mütə Xeybər döyüşündə üç günlüyünə icazəli olsa da sonradan qiyamətə qədər qadağan edilmişdir.[4] Məhəmməd peyğəmbər tərəfindən qadağan edilən mütə, tarixdə ikinci dəfə xəlifə Ömər tərəfindən də qadağan edilmişdir.[5][6]

Sünnilikdə mütə

redaktə

Sünnilikdə mütə yekdilliklə haramdır, amma mütənin yasaqlanma tarixi haqqında müxtəlif fikirlər vardır. Buxariyə görə mütə Xeybər günü,[7] Müslimə görə Məkkənin fəthində,[8] başqa bir rəvayətdə Huneyn müharibəsinin bir döyüşü olan olan Əvtas savaşında,[9] İbn Macəyə[10]Əbu Davuda[11] görə isə Vida həccində yasaqlanmışdır. Sünnilər mütənin haram olması haqqında aşağıdakı hədisləri dəlil olaraq qeyd edirlər:

Məhəmməd peyğəmbər demişdir:

"Ey insanlar, mən sizə qadınlarla mütə etməyə icazə vermişdim. Həqiqətən, Allah bunu qiyamət gününə qədər haram etmişdir. Kimin yanında (mütə nikahlı) qadın varsa, onu azad etsin. Onlara verdiyiniz heç bir şeyi də geri almayın."[12][10][13][14]

Əli ibn Əbu Talib belə demişdir:

"Peyğəmbər, Xeyber günündə mütə nikahını və ev eşşəklərinin ətini yasaqlamışdır."[10][15][16]

Səid ibn Cübeyr demişdir:

"İbn Abbas bir gün xütbə oxuyaraq dedi ki, mütə nikahı leş, qan və donuz əti kimidir."[17]

Nəticə olaraq, sünnilərə görə mütə Məhəmməd peyğəmbər tərəfindən qiyamətə qədər yasaqlanmışdır və bunun çoxlu dəlili vardır.

Cəfərilikdə mütə

redaktə

Cəfərilərə görə bu nikah haqqında Məhəmməd peyğəmbərin icazəsi vardır və digər İslam məzhəblərinin əksinə Məhəmməd peyğəmbər tərəfindən qadağan edilməmişdir.[18] Onların iddiasına görə səhabədən Əli, Həsən, Hüseyn, İbn Abbas və İbn Məsud kimi tanınmış şəxslərin rəyi də bu istiqamətdədir. Cəfərilər bu şəxslərə əlavə olaraq Zeynəlabidin, Məhəmməd Bağir, Cəfəri Sadiq, Tavus və Mücahid kimi alimlərin də bu fikri müdafiə etdiklərini iddia edirlər və Cəfəri imamlar da bu fikir üzərində həmfikirdirlər.[19][20] Onlara görə mütə nikahı Allah və Peyğəmbəri tərəfindən halal edilmiş, lakin xəlifə Ömər tərəfindən qadağan edilmişdir.[21] Cəfərilər görə mütə nikahı sünnədir. Cəfəri Sadiqdən rəvayət olunan aşağıdakı hədislər, cəfərilikdə mütənin sünnə olduğunu təsdiq edir.

Cəfəri Sadiq demişdir:

"Kişilərin mütə etməsi müstəhəbdir. Ömründə bir dəfə mütə etmədən ölən kişiyə yaxşı baxmaram."[22]

Başqa bir rəvayətdə Cəfəri Sadiq demişdir:

"Əgər şəxs mütəni Allahın rızasını axtarmaq üçün və filankəsə (red - xəlifə Ömər qəsd olunur) qarşı çıxmaq məqsədi ilə edirsə, ona səvab vardır."[23]

Yuxardakı rəvayətə görə isə mütənin cəfərilərdə ibadət olduğu başa düşülür.

"Möminin kamala yetişməsi ancaq mütə ilə olar"[24]

Yuxardakı rəvayətdə deyildiyi kimi cəfərilikdə bu nikah, insanın bağışlanmasında və imanının kamilliyində mühüm rol oynayan amildir.[18]

Zeydilərdə mütə

redaktə

Zeydilərə görə mütə nikahı haramdır.[18] Mütənin haram olduğu məsələsində zeydi fəqihlərin icması vardır. İmam Hadi, şahidi olduğu Əhli-Beyt şeyxlərindən heç birinin mütəni icazəli görmədiklərini bildirir. Hafiz Əbu Abdillah əl-Ələvi də mütənin qadağan olması haqda Əhli-Beytdəkilər arasında icmanın olduğunu vurğulayıb. Zeydiyyə məzhəbinin qurucusu İmam Zeyd öz atası vasitəsi ilə Əlidən mütənin qadağan olması haqda aşağıdakı hədisləri rəvayər etmişdir:

"Kəbin ancaq vəli və iki şahidlə kəsilə bilər. Bir və ya iki dirhəmlə, bir-iki günlük, zinaya bənzər şəkildə evlənmək olmaz və nikahda heç bir şərt də irəli sürməz".[25]

Yenə Əli vasitəsi ilə:

"Peyğəmbər Xeybər ilində mütəni qadağan etimişdir."[25]

Zeyd ibn Əliyə görə mütə nikahı icazəli deyildir. Zeyd ibn Əlinin nəql etdiyi bu hədislərə Zeydiyyə məzhəbinin ən mühüm mühəddis və fəqihlərindən olan Əhməd ibn İsanın "əl-Əmali" adlı əsərində və daha sonra yazılmış digər Zeydi hədis mənbələrində də yer verilir. "əl-Əmali" adlı əsərdə mütə nikahının qadağan olunmasına dair Zeyd ibn Əli vasitəsilə yuxarda verilmiş hədislərdən başqa mövzu haqqında bir çox hədisə də yer verilmişdir:

  • "Peyğəmbər gizli nikahı (nikahüs-sir) qadağan etmişdir",[26]
  • "Əli mütə nikahı ilə bağlı fitva verən İbn Abbasa dedi ki, (fətvada) tələsmə. Peyğəmbər Xeybər günü mütə nikahı ilə eşşək ətini haram buyurmuşdur", [26]
  • "Əli, İbn Abbasa: "Məgər bilmirsən ki, Peyğəmbər Xeybər günü mütə nikahını qadağan etmişdir...", [26]
  • "Bir kişi İbn Ömərin yanına gəlib mütə nikahı haqqında soruşdu. İbn Ömər "haramdır" dedi, kişi dedi ki, filankəs halaldır deyir. İbn Ömər kişiyə dedi ki, filankəs mütə nikahının Xeybər günü haram edildiyini bilir dedi. O kişi də: "mütə haramdır və biz də zina edən deyilik" dedi." [26]
  • "Peyğəmbər Hüdeybiyyənin fəthi zamanı üç günlüyünə mütə nikahını əmr etdi, sonra isə onu qadağan etdi. Ondan əvvəl və ondan sonra heç kəslə mütə nikahına halallıq vermədi".[26]

Eləcə də Zeydiyyə məzhəbinin ilk fəqih və hədis alimlərindən Əhməd ibn İsa, Məhəmməd ibn Mənsur və İmam Hadi də mütə nikahının haram olması haqqında həmfikirdirlər. Əli vasitəsi ilə mütənin qadağan edildiyini nəql edən İmam Hadi, Əhli-Beyt imamlarının mütəni icazəli saymadıqlarını, sonradan zühur edən azğın insanların Əhli-Beytin adından yalan uyduraraq bu nikahı icazəli etdiklərini bildirir.[27] Öz babası Qasım ər-Rəsidən mütə nikahının Quran və sünnəyə zidd olduğunu və bu izdivacla haramların halal edildiyini nəql edən İmam Hadi, mütə məsələsində cəfəriləri tənqid də etmişdir. İmam Hadi, İmamiyyə şiələrinin mütə nikahını halal hesab etməklə, Allahın hökmlərini rədd edərək bu hökmlərə müqavimət göstərdiklərini və insanın qoyduğu şərtin Allahın qoyduğu şərtdən daha zəruri olduğunu dediklərini bildirir.[18]

İsmaililikdə mütə

redaktə

İsmailiyyə məzhəbinin banisi hesab olunan Qazı Numan mütə nikahını peyğəmbər tərəfindən qadağan edildiyini bildirir.[18] Mütənin qadağan olduğunu qeyd edən Qazı Numan, aşağıdakı hədisi nəql edir:

"Kəbin ancaq vəli və iki şahidlə kəsilə bilər. Bir və ya iki dirhəmlə, bir-iki günlük, zinaya bənzər şəkildə evlənmək olmaz və nikahda heç bir şərt də irəli sürməz."

Mütənin haram olduğunu bəyan edən ismaililər aşağıdakı rəvayəti dəlil olaraq gətirirlər:

"Cəfəri Sadiqə mütə nikahı ilə bağlı sual verildi. O da: "Mütə kəbininin necə kəsildiyini mənə danış" dedi. Sual verən şəxs: "Qadından mənimlə bir və ya iki dirhəm qarşılığında, bir səfərliyinə və ya bir-iki günlüyünə evlənə bilərsən mi deyə soruşulur və bu şəkildə sövdələşmə edilir" cavabı üzərinə Cəfəri Sadiq də: "Bu zinadır, bunu ancaq günahkar adam edə bilər" dedi."

Qazı Numan Quranda mütə nikahının batil olduğunu bildirən ayələrin də olduğunu qeyd edir və bu məsələyə dair dəlil kimi Muminun surəsinin 5-7 ayələrini zikir edir.[18]

Digər məzhəblərdə mütə

redaktə

Nusayrilikdə, İbadilikdə,[28] Ələvilikdə,[6] Sələfilikdə və Anadolu ələviliyində mütə qadağandır. Zahirilikdə də qadağan olan mütə[6] haqqında zahirilərin imamı İbn Həzm bunları deyir:

"Müəyyən müddət ərzində kəsilən mütə nikahı icazəli deyildir. Rəsulullahın zamanında halal idi. Allah-Təalə Həzrət Peyğəmbərin dili ilə onu qəti şəkildə ləğv etmişdir. Mütə qiyamətə qədər haramdır."[29]

Mütə ilə Nikah arasındakı fərqlər

redaktə

Mütə ilə nikah arasında 26 ədəd fərq vardır:[30]

Siğə Adət-ənənə ilə edilən nigah (qeyri-rəsmi) Boşanma niyyəti ilə bağlanan nigah Şəriət nigahı Fərqlər
Müddət qoyulur hətta bir dəfə cinsi əlaqəyə girməklə də müəyyən edilə bilər.

Zurara rəvayət edir ki, bir dəfə İmamdan soruşdum: Kişi qadınla qısa müddətə siğə edə bilərmi? O dedi: “Xeyir, lakin bir və ya iki dəfə cinsi əlaqəyə girməklə və yaxud bir-iki günlük siğə edə bilər[31]

Müddətsiz Müddətsiz Müddətsiz Müddət 1
Boşanma yoxdur.

Əbu Cəfərdən rəvayət olunur ki, o demişdir: “Siğə edilən qadınla boşanma olmur.[32]

Boşanma var Boşanma var Boşanma var Talaq

(boşanma)

2
Vəlinin olması şərt deyil.

Əbu Abdullah demişdir: “Bakirə qızın razılığı varsa atasının izni olmadan evlənə (siğə edə) bilər.[33]

Vəlinin olması şərtdir Vəlinin olması şərtdir Vəlinin olması şərtdir Vəli

(qız atasının və ya qardaşının izni)

3
1000-ə qədər icazəlidir.

Əbu Abdullah demişdir: “İstəsən onlardan (qadınlardan) mini ilə siğə et, həqiqətən onlar icarəyə götürülmüş qadınlardır.[34]

Dörddən artıq olmaz Dörddən artıq olmaz Dörddən artıq olmaz Zövcələrin sayı 4
Şahidlərin olması şərt deyil.

Əbu Abdullah demişdir: “Onlarla (qadınlarla) istədiyin kimi vəli (ata və ya qardaşın izni) və şahidlər olmadan siğə edə bilərsən.[35]

Şahidlərin olması şərtdir Şahidlərin olması şərtdir Şahidlərin olması şərtdir Şahidlərin olması 5
Evlilik sayılmır.

Musa əl-Kazımdan soruşdular: “Yanında siğə etdiyi qadın olan kişi evli sayılırmı?” O dedi: “Evlilik daimi yanında olana aiddir.[36]

Evlilik sayılır Evlilik sayılır Evlilik sayılır Evlilik

sayılması

6
Təsdiqlənmir.

Musa ibn Cəfərdən soruşdular: “Qadın sübutsuz-dəlilsiz siğə edilə bilərmi?” O dedi: “Əgər hər ikisi müsəlman və etibarlıdırlarsa olar.[37]

Dövlət tərəfindən təsdiqlənmir Təsdiqlənir Təsdiqlənir Təsdiqlənməsi 7
Davamiyyətli deyil.

Çünki müvəqqətidir.

Davamiyyətlidir Davamiyyətli deyil Davamiyyətlidir Davamiyyətli olması 8
Qadın evlə təmin olunmur.

Bu səbəbdən bir cinsi əlaqə üçün də siğə etmək olar.

Qadın evlə təmin olunur Qadın evlə təmin olunur Qadın evlə təmin olunur Qadının evlə təmin olunması 9
Arvadlarla onlar arasında ədalətli olmaq şərt deyil.

Çünki siğə edilmiş qadın icarəyə götürülmüş qadındır, heç bir haqqı yoxdur.

Arvadlar arasında ədalətli olmaq şərtdir Arvadlar arasında ədalətli olmaq şərtdir Arvadlar arasında ədalətli olmaq şərtdir Ədalətli rəftar etmək 10
Ailə qurmaq məqsədi güdülmür.

Çünki siğə etməkdə məqsəd nigah adı ilə cinsi ehtirası ödəməkdir.

Ailə qurmaq məqsədi güdür Ailə qurmaq məqsədi güdülmür Ailə qurmaq məqsədi güdür Ailə qurulması 11
Muzd haqqı verilir.

Əbu Abdullah deyir: “Həqiqətən onlar (siğə edilən qadınlar) icarəyə götürülmüş qadınlardır.[38]

Mehr vermək vacibdir Mehr vermək vacibdir Mehr vermək vacibdir Mehr 12
Cinsi əlaqədə iştirak etməsə ona müəyyən edilmiş haqqdan kəsilir. Haqqı yubadılır.

Əbu Abdullah demişdir: “Heyz günləri istisna olmaqla qadın kişinin haqqını ödəməyənə qədər siğə haqqı gecikdirilir (əskildilir).[39]

Nigah bağlanmaqla mehr qadının haqqı olur Nigah bağlanmaqla mehr qadının haqqı olur Nigah bağlanmaqla mehr qadının haqqı olur Mehr haqqı 13
Ayrıldıqda qadının iddə (gözləmə) müddəti bitənə qədər xərcləri ödənilmir.

Əbu Abdullah demişdir: “Siğəlik qadının iddə (gözləmə) müddəti ərzində ona heç bir xərc çəkilmir.[40]

Boşandıqda qadının iddə (gözləmə) müddəti bitənə qədər xərcləri ödənilir Boşandıqda qadının iddə (gözləmə) müddəti bitənə qədər xərcləri ödənilir Boşandıqda qadının iddə (gözləmə) müddəti bitənə qədər xərcləri ödənilir İddə (gözləmə) müddətində xərclərin ödənməsi 14
Ayrıldıqdan sonra iddə (gözləmə) müddəti iki heyz və ya 45 gündür.

Əbu Cəfər demişdir: “Siğəlik qadının iddə (gözləmə) müddəti 45 gün və ya iki heyzdir.[41]

Boşandıqdan sonra iddə (gözləmə) müddəti üç heyz və ya üç aydır Boşandıqdan sonra iddə (gözləmə) müddəti üç heyz və ya üç aydır Boşandıqdan sonra iddə (gözləmə) müddəti üç heyz və ya üç aydır Boşandıqdan sonra iddə (gözləmə) müddəti 15
Siğə olunduğu kişi ölsə iddə (gözləmə) müddətini gözləmir.

Əbu Abdullah siğə edilmiş qadın barədə demişdir: “(Siğə edilən qadın) iddə gözləmir.[42]

Əri öldükdə iddə (gözləmə) müddətini başa vurur Əri öldükdə iddə (gözləmə) müddətini başa vurur Əri öldükdə iddə (gözləmə) müddətini başa vurur Əri ölmüş qadının iddə (gözləmə) müddəti 16
Üç dəfə boşanmış qadını siğə birinci ərinə halal etmir.

əl-Baqirdən soruşurlar: Bir kişi arvadını üç dəfə boşayır, sonra başqa bir kişi o qadınla siğə edirsə bu qadln birinci ərinə halal olurmu? O: “Xeyir”- deyə cavab verir.[43]

Üç dəfə boşanmış qadını birinci ərinə hala edir Üç dəfə doşanmış qadını birinci ərinə hala edir Üç dəfə boşanmış qadını birinci ərinə hala edir (Üç dəfə) Boşanmış qadının ərinə halal olması 17
Heç biri digərinin mirasına sahib olmur.

Əbu Cəfər demişdir: “Siğəlik qadın (kişi ölərsə) miras əldə etmir.[44]

(Ər-arvaddan hər hansı biri öldükdə) biri digərinin mirasına sahib olur (Ər-arvaddan hər hansı biri öldükdə) biri digərinin mirasına sahib olur (Ər-arvaddan hər hansı biri öldükdə) biri digərinin mirasına sahib olur Mirasa sahib olma 18
Qadının dini şərt deyil, hətta məcusi (atəşpərəst) qadınla da olar.

Əbu Abdullah demişdir: “Kişinin məcusi (atəşpərəst) qadınla siğə etməsində heç bir maneə yoxdur.[45]

Yalnız müsəlman və ya kitab əhlindən olan qadınla bağlanır Yalnız müsəlman və ya kitab əhlindən olan qadınla bağlanır Yalnız müsəlman və ya kitab əhlindən olan qadınla bağlanır Qadının dini inancı 19
Qadının ərdə olmamasını əminliklə bilmək şərt deyil.

Meysər deyir: Əbu Abdullaha dedim: “Heç kəsin olmadığı səhrada bir qadınla rastlaşıram və ona: “Ərin varmı?”-deyə soruşuram. O da: “Xeyir”- deyirsə (bu qadınla siğə edə bilərəmmi)? O dedi: “Bəli, o özü-özünün doğru söylədiyini bildirdi.[46]

Kişi qadının ərdə olmamasını əminliklə bilməyənə qədər onunla evlənmir Kişi qadının ərdə olmamasını əminliklə bilməyənə qədər onunla evlənmir Kişi qadının ərdə olmamasını əminliklə bilməyənə qədər onunla evlənmir Qadına aid şərtlər 20
Zinakar qadınla siğə edə bilər.

İshaq ibn Cərir deyir: Əbu Abdullaha dedim: Bizdə Kufədə zinakarlığı ilə tanınan bir qadın var. Onunla siğə edə bilərəmmi? O dedi: “(Zinakarlığını bildirmək üçün qapısına) bayraq asıbmı?” Mən dedim: Əgər bayraq qaldırsa sultan tərəfindən həbs olunar. O dedi: “Hətta bayraq qaldırsa belə onunla siğə edə bilərsən.[47]

Zinakar qadınla evlənə bilməz Zinakar qadınla evlənə bilməz Zinakar qadınla evlənə bilməz Zinakar qadınla evlənmək 21
Qadın “icarəyə götürülmüş” adlanır.

Əbu Abdullah deyir: “İstəsən onlardan 1000-i ilə siğə et. Həqiqətən onlar (siğə edilən qadınlar) icarəyə götürülmüş qadınlardır[38]

Qadın zövcə adlanır Qadın zövcə adlanır Qadın zövcə adlanır Qadının adlanması 22
Cinsi əlaqədə olmamaq şərti ilə siğə etmək olar.

Qadın kişiyə deyir: Əbu Abdullah deyir: “qadınlardır[38]

Qadın kişiyə cinsi əlaqədə olmamağı şərt qoya bilməz Qadın kişiyə cinsi əlaqədə olmamağı şərt qoya bilməz Qadın kişiyə cinsi əlaqədə olmamağı şərt qoya bilməz Cinsi əlaqədə olma 23
Zihar olunmur.

Əbu Abdullah deyir: “Zihar talaq yerindədir.[48]

Zihar olunur Zihar olunur Zihar olunur Zihar 24
Lənətləşmə olmur.

Əbu Abdullah deyir: “Kişi siğə etdiyi qadınla lənətləşmir.[49]

Lənətləşmə olur Lənətləşmə olur Lənətləşmə olur Lənətləşmə 25

Statistikası

redaktə

Hal-hazır ki, dövrdə mütə nikahı edənlərin statistikası məlum deyil, lakin mütədən dünyaya gələn uşaqların statistikası İranda aparılmışdır. Məlumatlara görə İranda siğədən 250 000 atılmış uşaq vardır.[50]

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. Türk Dil Kurumu, Muta, Muta nikahı [ölü keçid] (türk.)
  2. Canan, İbrahim. Namus fitnesi muta (türk). İstanbul. 1992. 30–31.
  3. Nəvəvi. Şərhul-Muslim, cild IX (ərəb). Misir. 182.
  4. Müslim. Nikah (ərəb). 22.
  5. Feyzi-Rabbəni.
  6. 1 2 3 Prof. Dr. Sayın DALKIRAN. İMAMiYYE SÎASI’NIN MUT’A NİKAHI UYGULAMASINA KARSI AHMET FEYZİ’NİN ELESTİRİLERİ (türk). 2007.
  7. Buxari. Nikah (ərəb). 7/16.
  8. Müslim. Nikah (ərəb). 22.
  9. Müslim. Nikah (ərəb). 3.
  10. 1 2 3 İbn Macə. Nikah (ərəb). 44.
  11. Əbu Davud. Nikah, 2072 nömrəli hədis (ərəb). 14.
  12. Müslim. Nikah (ərəb). 19, 22, 24.
  13. Darimi. Nikah (ərəb). 16.
  14. İbn Hənbəl, Əhməd. Müsnəd, cild III (ərəb). 406.
  15. Buxari. Nikah (ərəb). 31.
  16. Müslim. Nikah (ər). 29–32.
  17. əl-Fiqh aləl-Məzahib əl-ərbəə, cild VI (ərəb). 90–93.
  18. 1 2 3 4 5 6 Ekinci, Ahmet. Şiî Mezhepler Arasında İhtilaflı Bir Mesele: Müt‘a Nikâhı (türk). 2021.
  19. Mürtəza, Şərif. əl-İntisar (ərəb). 109.
  20. Şeyx Mufid. Xülasətul-İcaz (ərəb). 19, 20–21.
  21. Şeyx Mufid. Risalətul-mütə (ərəb). Beyrut: Darul-Mufid. 1993. 9.
  22. Şeyx Mufid. Risalətul-mütə (ərəb). 7.
  23. Şeyx Mufid. Risalətul-mütə (ərəb). 7–8.
  24. əl-Amili, Hur. Vəsailuş-Şiə (ərəb). 14/442.
  25. 1 2 Zeyd. əl-Məcmuul-hədisi vəl-fiqhi (ərəb). 211.
  26. 1 2 3 4 5 Əhməd. əl-Əmali (ərəb). 2/878-881.
  27. İmam Hadi. Kitabul-əhkam fil-halal vəl-haram (ərəb). 1/308-309.
  28. "İbadilikdə mütə". 04.02.25 tarixində arxivləşdirilib.
  29. İbn Həzm. əl-Muhəllə, cild XI (ərəb). Misir. 141.
  30. Xamis, Osman. Mutə nigahı (Siğə) (az.). 2–4.
  31. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 459.
  32. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 451.
  33. Mustədrak əl-Vəsəil kitabı, 4-cü cild. 459.
  34. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 452.
  35. əl-Vəsəil, 21-ci cild. 64.
  36. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə, 28-ci cild. 69.
  37. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 21-ci cild. 65.
  38. 1 2 3 əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 452.
  39. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 461.
  40. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 21-ci cild. 79.
  41. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 458.
  42. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 21-ci cild. 79.
  43. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild,. 425.
  44. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 451.
  45. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 21-ci cild. 38.
  46. əl-Kuleyni. əl-Kəfi kitabı, 5-ci cild. 462.
  47. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 21-ci cild. 29.
  48. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 22-ci cild. 336.
  49. Əl-Amili. Vəsəil əş-Şiə kitabı, 22-ci cild. 430.
  50. "əş-Şira əş-Şiə" jurnalı, 684 nömrəli buraxlışı. 2004. 4.