Vikipediya

Məhəmmədxanlı eli

Məhəmmədxanlı eli— Qaradağ vilayətində yaşayan türk tayfası və ya Qaradağ tayfalarından biri. Onlar Şərqi Azərbaycan bölgəsinin Qaradağ vilayətinin bir çox hissəsində yaşamaqdadırlar. Onların yaylaqları Marzrud ətrafında, qışlaqları isə Xudafərinin Heydərxanlı kəndində yerləşməkdədir. A. Lamptona görə, Qaradağ bölgəsindəki otlaqlar, həmçinin qışlaqlardakı əkinə yararlı torpaqlar xanlara məxsus olmuşdur. Hal-hazırda tayfanın bir çox üzvü oturaq həyat akemiş və Tehran şəhərinin ətraflarında yaşamaqdadır. Tayfanın hakim tirəsinin bəzi törəmələri yayları Çaparlı otlaqlarında keçirirlər, həmçinin tayfan olan bəzi şəxslər yaxın keçmişdə Germanabda villalar tikdirmişdirlər.[1][2][3]

Qısa tarixləri

redaktə

Məhəmmədxanlıların iddialarına görə onlar Qacar dövründə Məhəmməd xan tərəfindən formalaşdırılmışdırlar. Təbrizdə saxlanılan İran ordusu sənədlərinə əsasən Cavad xan, Səməd xan, Əsədullah xan, Abdullah xan və II Əsədullah xan adlı xanlar Məhəmməd xanın ölümündən sonra bu tayfaya rəhbərlik etmişdirlər.[4] Tayfanın sonuncu xanı olan II Əsədullah xan İslam inqilabı ərəfəsində millət vəkili idi. O, qısamüddətli həbs edilmiş və mülkləri müsadirə edilmişdir.[5] [6]

Məşrutə inqilabı zaman məhəmmədxanlılar çələbiyanlılaın xanı Rəhim xana inqilabçılara qarşı apardığı müharibədə yardım etmişdirlər. 1909-cu ildə Rəhim xanın məğlubiyyətindən sonra Qaradağda hakimiyyət boşluğu yarandı. Bu hakimiyyət boşluğu isə hacıəlililərin rəhbəri Əmir Ərşad tərəfindən dolduruldu. O, 1910-cu ilin qışında məhəmmədxanlıların antiinqilabçı qüvvələrinin dağıdılmasına yardım etdi.[7]

Cənubi Azərbaycanın Azəraycan Milli Hökuməti tərəfindən idarə edildiyi zaman (1945 noyabr - 1946 dekabr) məhəmmədxanlılar irtica qüvvələri ilə birləşmiş və hökumətə qarşı üsyanlar təşkil etmişdir. Nəticədə, onların başçısı Abdullah xan və onun qardaşının oğlu Rzaqulu xan həbs və edam edilmişdirlər.[8][9]

Ağ inqilab ərəfəsində məhəmmədxanlıların vəziyyəti

redaktə

1960-cı illərin əvvəllərindən başladılan Ağ inqilab zamanı məhəmmədxanlılar 23 tirəyə bölünmüşdü. Bu tirələrin hər biri qış zamanı yaşadıqları qışlaq kəndlərinin adını götürmüşdülər. Mötərizə içində kəndlərdə yaşayan ailələrin sayı göstərilmişdir:[2]

Heydərxanlı (hakim tirə, 60), Səfərli (55), Yuxarı Tualı (35), Aşağı Tualı (50), Zərnəq (35), Xumarlı (60), Həmidan Kərişan (80), Cananlı (60), Dərili (40), Şocaylı və Mafruzlu (80), Kürzə (16), Setan və Məscidli (120), Talandərə (70), Bayduq (30), Lütican (50), Seqehsay (50), Gavahan (50), Karanlı qışlağı (40), Əbriq (25), Həmnişin (25), Məşədhəsənli (25), Elyurdu (20).

Bundan başqa, 1960-cı illərdə artıq bəzi ailələr kəndlərdə oturaq həyata başlamış və fermer olmuşdular. Bu kəndlərin ən seçilənləri Abbasabad, Germanab və Alherd kəndləri idi. Həmçinin xan ailəsindən olan kiçik xanlar da bu kəndlərdə yaşamaqda idilər.[2]

Xanları barədə

redaktə

Bu elin mənsubları, Çələbiyanlı tayfasından ayrılmışdır. Kəndlərdə oturmadan başqa, şimaldakı Kəleybər dağlarını yaylaq, Araz çayı sahilini qışlaq olaraq istifadə edirlər. Hazırda oturaq həyata keçmişlər. Xudafərin bölgəsindəki sınır kəndlərində məskundurlar. Qışlaqları kəndi adlarıyla, yani Məhəmmədxanlı adı ilə anılmaqda və tanınmaqdadır. Keçmiş dönəmdə bu elin rəisliyini Rüstəm xan xanədanı mənsubları yürütməkdəydi. Rüstəm xanın oğlu Heydərqulu xan və Heydərqulunun oğlu Bağır xan zamanında el şöhrət qazanmışdır. Bağır xan, Lütfullah xan Şucaülməmalikin atasıdır. Şucaülməmalik Məşrutənin ilk illəri və Azərbaycan inqılabı sırasındakı savaşda, Əmir Ərşad Hacıəliliyə yenildi və Rusiyaya qaçdı. Burada öldü. Şucaülməmalikin qızı Səkinə xanım ilə evli olan Abdulla xan Məhəmmədxanlı el rəisi oldu. Abdulla xan Məhəmmədxanlı, Pişəvəri idarəsi dönəmində hökumət işçiləri tərəfindən Əhərdə öldürüldü. Məhəmmədxanlı tayfası, Qaradağın tanınmış ellərindəndir. Son dönəmlərə qədər Əsədulla xan Məhəmmədxanlı və qardaşı, Məhəmmədxanlı tayfasından geriyə qalanların el başçısı olub.[10][11][12][13]

Məşhur şəxsləri

redaktə

Həmçinin bax

redaktə

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Pierre Oberling. ČALABĪĀNLŪ. Encyclopædia Iranica. 1990.
  2. ↑ 1 2 3 Oberling, 1964. səh. 69
  3. ↑ Lambton, 1991. səh. 285
  4. ↑ Oberling, 1964. səh. 69-70
  5. ↑ Iran Almanac and Book of Facts, 1976. səh. 93
  6. ↑ "مجله خانه و خانواده". vista.ir. 2011. 2 March 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 may 2023.
  7. ↑ Mojtahedi, 1948. səh. 184
  8. ↑ Oberling, 1964. səh. 93
  9. ↑ "اداره کل ثبت احوال آذربایجان شرقی". www.eanocr.ir. 30 May 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 may 2023.
  10. ↑ Çingizoğlu, 1998
  11. ↑ Bamdad, 1371. səh. 56-57
  12. ↑ Çingizoğlu, 2011
  13. ↑ Çingizoğlu, 2012

Mənbə

redaktə
  • Pierre Oberling. The Tribes of Qarāca Dāġ: A Brief History. Oriens 17. 1964. 60–95.
  • Ann K.S. Lambton. Landlord and Peasant in Persia: A Study of Land Tenure and Land Revenue. 1991.
  • Iran Almanac and Book of Facts. Iran Almanac and Book of Facts. 15. 1976.
  • Ənvər Çingizoğlu. Qarşı yatan Qaradağ. Bakı: Ozan. 1998. 192.
  • Ənvər Çingizoğlu. Məşrutə ensiklopediyası. Bakı. 2011. 624.
  • Ənvər Çingizoğlu. Hacı Rəhim xan Çələbiyanlı. Bakı: Mütərcim. 2012. 60.
  • M. Mojtahedi. رجال آذربایجان در عصر مشروطیت. Tabriz. 1948.
  • Mehdi Bamdad. Şərh-i Hal-i Rical-i İran. II. 1371.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Məhəmmədxanlı_eli&oldid=7166062"