Məhkəmədənkənar qətl
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi göstərilməmişdir. |
Məhkəmədənkənar qətl — hüquqi orqanın və ya məhkəmənin icazəsi olmadan verilmiş fiziki cəzaya verilən ad. Ümumiyyətlə, onu təhlükəli dağıdıcı təsirdən xilas olmaq istəyən dövlət orqanı həyata keçirə bilər. Məhkəmədənkənar qətl anlayışının bir izahı budur ki, hökumətlər lazım gəldikdə tətbiq etməli olduqları öz qanunlarına əməl edə bilməzlər. Qeyri-hökumət və ya qeyri-dövlət elementləri də müxtəlif üsullarla məhkəmədənkənar qətlə müraciət edə bilər, lakin ümumiyyətlə bu hərəkətlər sui-qəsd və qətl kimi təsnif edilir.
Bütün dünyada ölüm hökmü tədricən ləğv edilsə də, hökumətin idarəçilik qabiliyyətini təhdid edən şəxslər və ya qruplar (nisbətən sakit vaxtlarda hətta bəzən sadəcə "arzuolunmaz" şəxslər) bəzi rejimlər və onların tərəfdarları tərəfindən məhkəmədənkənar qətlə məruz qala bilərlər. Xalq üsyanına səbəb olmamaq və dövlətin beynəlxalq tənqidini utandırmamaq üçün bu cür qətllər, adətən, bacarıqlı dövlət məxfi təşkilatları tərəfindən çox tez həyata keçirilir.
Məhkəmədənkənar qətl, ölüm dəstələrindən istifadə edən totalitar və digər zülm rejimlərinin tipik elementi kimi təsvir edilsə də, demokratik ölkələrin də bəzi hallarda məhkəməsiz edamdan istifadə etdiyi müşahidə edilmişdir. Bəzi hallarda məhkəmədənkənar qətllər dövlətin hər hansı bir orqanı və bu orqanın üzvləri tərəfindən əvvəlcədən planlaşdırılmış və məxfi şəkildə həyata keçirilir və dövlətin digər sektorlarına belə məlumat verilmir. Dövlətin digər sektorları situasiyadan asılı olaraq bəzən susur və bu cür məhkəməsiz qətlləri təsdiqləyə, bəzən də birbaşa onlara qarşı çıxa bilər.
Mühakimə olmadan qətllər daha çox müharibə, təbii fəlakət, sosial çöküş və ya qurulmuş cinayət ədaləti sistemi olmadığı zaman baş verə bilər. Belə ekstremal hallarda polis və ya hərbi qüvvələr iğtişaşlarda, talanlarda və ya zorakılıqda iştirak edənləri, xüsusən cinayət başında yaxalandıqda yerində edam etmək səlahiyyətinə malik ola bilər.
Məhkəmədənkənat qətl qurbanı olduğu düşünülən insanlar bir daha görünməyəcək şəkildə yoxa çıxa bilər. Onların başına gələnlər naməlumdur və heç vaxt tam açıqlana bilməz.