Meşi qala kompleksi
Meşi — Çeçenistan Respublikası, Xarsakort dağının cənub yamacında yerləşən qala kompleksidir. Qala kompleksinin tikilmə tarixi XIV–XVIII əsrlərə aid edilir.
| Meşi | |
|---|---|
 | |
| 42°45′04″ şm. e. 45°10′39″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Rayon | İtum-Kali rayonu |
| Yerləşir | Çeçenistan, İtum-Kali rayonu |
| Tikilmə tarixi | XIV-XVIII əsrlər |
| Üslubu | Çeçen memarlığı |
| Dövlət | Çeçenistan |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
Coğrafiyası redaktə
Meşi Malxistins dərəsinin ən qərbində yerləşir. Silsiləsinin cənubu Gürcüstan ilə, şimal-qərbi isə İnquşetiya ilə sərhəddir. Qala kompleksi İtum-Kali rayonunda yerləşir. Yaxınlıqda digər qala kompleksləri; Terta, İtal-çu, İkal-çu, Benesti yerləşir.[1] Qala dəniz səviyyəsindən 1700 metr yüksəklikdə yerləşir.[2].
Tarixi redaktə
Malxistanın memarlıq və arxeoloji abidələri haqqında ilk qeydi hələ 1848-ci ildə A.L.Zisserman vermiş və o, qalaların hər kəndin yaxınlığında yerləşdiyini qeyd etmişdir. Qalaların adı, 1897-ci ildə oraya səfər edən Karl Qan tərəfindən çəkilmişdir. O, xüsusilə Meşi kəndinin bürclərinin təsvirini verib.
1927-ci ilin sonu — 1928-ci ilin əvvəllərində Avstriya etnoloqu Bruno Pleçke İtum-Kali rayonu ərazisində tədqiqat aparır. "Ölülər şəhəri" Vaserkel olan Maystada petroqlifləri olan qalaları, Poqo kəndi qala kompleksini, Tsekaloy qüllələrini, Poqo kəndindəki müdafiə qalası və bir neçə yaşayış qülləsindən ibarət qala kompleksini araşdırdı.[3]
1929-cu ildə Maysta abidələri A.V.Uels tərəfindən tədqiq edildi, burada 55-dən çox kript, 12 qüllə (əsasən döyüş), 3 ziyarətgah qeyd etdi ki, onlardan biri də Poqo kəndində Akaça adlanırdı. O, həmçinin Farasxel nekropolunun ərazisində böyük bir ziyarətgahı (məbədi) təsvir etmişdir.
1958-ci ildən Arqun çayının yuxarı axarları V.İ.Markovinin rəhbərliyi ilə SSRİ Elmlər Akademiyası Arxeologiya İnstitutunun Şimali Qafqaz Ekspedisiyası Dağ (Arqun) dəstəsinin tədqiqat sahəsinə çevrilmişdir.[4]
Təsviri redaktə
Qala kompleksi iki hissədən ibarətdir. Onlardan birinə dörd və beş mərtəbəli iki qüllə daxildir ki, onlarda sıldırım yamacında tikilmişdir. Beş mərtəbəli müdafiə qalasının piramidalı damı və altında kiçik zirzəmisi var. Qalada taxta döşəmə qalıqları qorunub saxlanılmışdır. Üst mərtəbədə qalanın hər tərəfində yerləşən dörd maşikül qalıqları görünür. Dörd mərtəbəli hərbi döyüç qalası isə qismən dağılıb.
Çayın difər tərəfində yerləşən ikinci kompleks gil məhlulla birləşdirilmiş şifer plitələrdən ibarətdir. Kompleks qaya kənarında tikilmişdir. Planda olan kompleks binanın fasadından arxa tərəfə doğru enən trapesiya formasına malikdir. Aşağı mərtəbələrində kiçik pəncərələri və cənub-şərq tərəfdən girişi var. Aşağı mərtəbələrin tavanları divar çəpərləri, çıxıntılara söykənən plastrlar və qüllənin içərisində dayanan iki sütunla dəstəklənir. Üçüncü mərtəbəsi yaşayış yeri idi. Geniş pəncərələri və hündür tavanı var idi. Divarlar gil ilə suvanmışdı. Dördüncü mərtəbə Meshi-xi çayı vadisinə baxandörd böyük düzbucaqlı tərəfləri olan yarı açıq veranda kimi dizayn edilmişdir.[5]
Meşi-xiyə axan çayın sol sahilində piramidal pilləli dam ilə iki kriptanın qalıqları yerləşir. Onlardan biri şərq fasad divarı ilə bir yarusludur. İkincisi, işlənmiş daşlardan tikilmiş iki qatlıdır. Tikintidə əhəng məhlulundan geniş istifadə olunduğundan divarlar ağ rəngdədir. Birinci pillənin şərqdən, ikincinin isə qərbdən girişi var. Divarların qalınlığı təxminən yarım metrdir.
Kompleks özünəməxsus arxitekturaya malikdir və müdafiə və yaşayış funksiyalarını özündə birləşdirən bölgənin monumental orta əsr tikintisinin parlaq nümunəsidir.[6].
İstinadlar redaktə
- ↑ Абдулла Берсаев. "Чечня. Башни Меши". National Geographic Россия (rus). Nat-geo.ru. 2020-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-01.
- ↑ Сулейманов, Ахмад Сулейманович Топонимия Чечни. — : ГУП "Книжное издательство", 2006. — 711 с.
- ↑ Л. Ильясов. "Культура чеченского народа". UNESCO. 2009-07-20. 2019-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-28.
- ↑ Источники. Из истории изучения памятников археологии Итум-Калинского района Чечни (ущелье реки Майсты) хис. Х. Исаев, с.н.с. ЦАИ АН ЧР Академии наук Чеченской Республики Х. М. Мамаев.
- ↑ Мааз Билалов. "Башни горной Чечни". Кавказ. Реалии (rus). RFE/RL. 2016-11-26. 2020-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-01.
- ↑ Абдуллах Берсаев, Тимур Агиров. "Башенный комплекс Меши (46 фото, 6 панорам) - Горная Чечня" (rus). Открытый Кавказ. 2020-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-01.