Modal sözlər

Modal sözlər — danışanın ifadə etdiyi fikrə münasibət bildirən köməkçi nitq hissəsidir. Modal sözlər sintaksisdə cüzi dəyişərək ara sözlər adlanır.

Məna növləri

Təsdiq (yəqinlik) bildirən modal sözlər

Əlbəttə (əlbəttə ki), əlbət, doğrudan (doğrudan da), təbii (ki), həqiqətən, sözsüz (ki), şəksiz, şübhəsiz, şübhəsiz ki, doğrusu, düzü, düzdür, doğrudur və s. Məsələn:

Əlbəttə ki, düz sözə zaval yoxdur.

Doğrudan da, insan gücü tükənməzdir.

Sözsüz, qələbə gec-tez bizim olacaqdır və s.

Güman və şübhə bildirən modal sözlər

Gərək ki, yəqin (yəqin ki), görünür, deyəsən, yoxsa, olmaya, ehtimal ki, bəlkə, güman ki, olsun ki, və s. Məsələn:

Görünür, düşmən bizim zəif yerimizi bilir.

Gərək ki, sən onu tanıyırsan.

Deyəsən, yağış yağacaq.

Ola bilsin ki, görüşümüz sabah baş tutmadı və s.

Nəticə, ümumiləşdirmə bildirən modal sözlər

Deməli, yaxşı ki, demək, xülasə, beləliklə, ümumiyyətlə, bir sözlə, nəhayət ,əvvəla, və s. Məsələn:

Deməli,məni tanıyırsan.

Beləliklə, biz həmin yeri tərk etməli olduq.

Nəhayət, gözlədiyimiz gün gəlib çatdı və s.

Fikrin mənbəyini bildirən modal sözlər

Məncə, səncə, bizcə,Səncə fikrimizcə,zənnimcə və s. Məsələn:

Məncə, o, yalan danışmır.

Fikrimizcə, bu məsələnin həlli asandır.

Zənnimcə, o bizimlə gəlməyəcək.

Sıra və ardıcıllıq bildirən modal sözlər

Birincisi, əvvəla, ikincisi və s. Məsələn:

Birincisi, o hələ uşaqdır, ikincisi də, günahkar özünsən.

Təəssüf bildirən modal sözlər

Təəssüf ki, heyif ki, əfsus ki və s. Məsələn:

Təəssüf ki, biz mənəviyyata az əhəmiyyət veririk.

Onların hara getdiklərini, heyif ki, görə bilmədim.

Bənzətmə və ya müqayisə bildirən modal sözlər

Sanki, elə bil, elə bil ki, guya, və s. Məsələn:

Sanki ona dünyanı bağışladılar.

Elə danışır, elə bil ki, uşaqdır.

Quruluşu

Modal sözlər quruluşca sadə və tərkibi olur. Sadə modal sözlər bir sözdən ibarət olur: bəlkə, deyəsən, xülasə, yaxşı və s. Tərkibi modal sözlər ayrı yazılır: əlbəttə ki, ehtimal ki, yəqin ki və s.

Yazılışı

Bütün modal sözlər ayrı yazılır. Modal sözlər cümlə üzvlərindən vergüllə ayrılır və cümlənin əvvəlində, ortasında, sonunda işlənə bilir. Məsələn: Doğrusu, mən yorulmuşam. Mən, düzü, bu yerləri tanımıram. Sən öz istəyinə çatacaqsan, əlbəttə.

Düzdür, yaxşı sözləri həm modal söz, həm də sifət kimi işlənirlər.

Doğrudan sözü həm modal söz, həm isimləşmiş sifət kimi işlənir.

Görünür, deyəsən, demək, deməli, olmaya, demə, görəsən sözləri həm feil, həm də modal söz kimi işlənə bilir.

Xülasə sözü həm isim (məsələn, qəzetlərin xülasəsi) həm də modal söz kimi işlənə bilir.

Modal sözlərdə durğu işarələri

Modal sözlər cümlənin əvvəlində, ortasında və sonunda gələ bilər. Cümlənin əvvəlində gəldikdə modal sözlərdən sonra, ortada işlənəndə hər iki tərəfdən, sonda gələndə ondan əvvəl vergül qoyulur. Bu baxımdan xitabla oxşardır. Cümlənin sonunda işlənərkən cümlənin intonasiyasından asılı olaraq nöqtə, sual, nida işarəsi qoyula bilər. Məs:

1. Tutaq ki, sən kitabı almamısan.
2. Əgər dərviş olmasa idi, şəksiz, Müsyö Jordan Şahbazı aparacaqdı.
3. Elin malına xor baxanlar məğlub olacaqdır, əlbəttə.

Tələffüz

Əlbəttə [əlbətdə]

Təbii [təbi:]

Beləliklə [beləlix'nən]

Demək [deməx']