Molla Əli Kənni

Hacı Molla Əli Kənni (1770 – 3 oktyabr 1888, Tehran) — din alimi, mücthid.

Hacı Molla Əli Kənni
(fars. ملا علی کنی‎)
Doğum tarixi	1805
Doğum yeri	Tehran, İran
Vəfat tarixi	1888
Vəfat yeri	Tehran, İran
Vətəndaşlığı	İran
Elm sahəsi	İslam
Elmi dərəcəsi	Ayətullah əl Üzma

Həyatı

Miladi XIX əsrdə yaşamış nüfuzlu alimlərdən biri də Ayətullahül-üzma Şeyx Əli Kənni (vəf. 1888) idi. Ayətullah Kənni Nəcəfdə mükəmməl dini təhsili aldıqdan sonra vətəni İrana qayıdıb Tehranda məskunlaşmışdı.

Müasirləri onu yüksək səviyyəi müctəhid, bacarıqlı müəllim və öz sözünü hər zaman söyləməyi bacaran acsaqqal din xadimi kimi xatırlayırdılar. Bütün dövlət adamları, hətta Nasirəddin şah Qacar belə, ondan çəkinir, onun sözünün əksinə çıxmaqdan qorxur və hərəkətlərini onunla razılaşdırmağa çalışırdılar.

Ayətullah Kənni İngiltərənin İrana sərf etməyən şərtlərlə bu ölkəyə investisiya yatırmasına qəti etiraz etmişdi. Məhz onun səyləri nəticəsində ölkə iqtisadiyyatının İngiltərə şirkətləri tərəfindən inhisara alınmasına yönəlmiş müqavilələr ləğv edilmişdi.

Ayətullah Kənninin ölçüyəgəlməz nüfuzunu təsəvvür etmək üçün Tehrandakı Amerika səfiri Semuel Qrin Uiller Bencaminin xatirələrindəki bu cümlələri oxumaq kifayət edər: "O (yəni Ayətullah Kənni) o qədər böyük hörmətə sahibdir ki, istəsə, əlahəzrət şahı hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilər. O, saraya gələndə şah ayağa qalxır. Amerika səfirliyinin qapısında növbə çəkən yerli əsgərlər mənə deyiblər: "Hərçənd biz sizi qorumaq üçün bura göndərilmişik. Amma bilin ki, əgər Hacı Molla Əli əmr etsə, sizin hamınızı öldürərik".

Deyirlər ki, bir gün Nasirəddin şah Tehrandan çıxıb ova yollanır. Qəfildən geri dönüb Tehrana tərəf baxır, bir qədər düşündükdən sonra geri dönmək əmri verir. Məyus olan saray əyanları şahdan soruşurlar ki, geri dönməyimizin səbəbi nədir? Nasirəddin şah cavab verir: "Geri dönüb Tehrana baxdım. Yadıma düşdü ki, Molla Əli Kənni həmişə məni dövlət işləri ilə ciddi məşğul olmağa, ov və sair əyləncələrlə başımı qatmamağa çağırır. Düşündüm ki, əgər mən şəhərdən uzaqlaşandan sonra Molla Əli fətva verib Tehranın qapılarını mənim üzümə bağlatdırsa, mən neyləyərəm?".

Ayətullah Kənni şahla söhbətlərində həqiqəti söyləməkdən heç zaman çəkinməzdi. Deyirlər ki, bir gün söhbət zamanı Nasirəddin şah sataşmaqla müşayiət olunan zarafatla Ayətullah Kənnidən soruşur: "Peyğəmbərdən hədis var ki, mənim ümmətimin alimləri Bəni-İsrailin peyğəmbərlərindən üstündür. Elə isə, sən də Həzrət Musa Peyğəmbər (ə) kimi möcüzə göstərib, əsanı əjdahaya çevirə bilərsənmi?" Ayətullah Kənni hazırcavablıqla söyləyir: "Əgər sən firon kimi Allahlıq iddiası etsən, mən də Musa (ə) kimi əsanı əjdəhaya döndərərəm".

Nasirəddin şah Tehranın mərkəzində özü üçün böyük saray tikdirmək fikrinə düşür. Amma sarayın tikiləcəyi yerdə qədim bir məscid vardı. Şah məscidi sökdürüb, torpağını sarayın ərazisinə vermək, əvəzində şəhərin başqa məhəlləsində yeni məscid tikdirmək qərarına gəlir. Bu məqsədlə din xadimlərindən fətva istəyirlər. Saraya bağlı olan bəzi alimlər şahın xeyrinə fətva verirlər. Lakin ən nüfuzlu müctəhid sayılan Ayətullah Kənninin də bu fətvanı təsdiqləməsi lazım idi. Şahın adamları Ayətullah Kənniyə müraciət edib, onun da fətvaya imza atmasını xahiş edirlər. Alim cavab verir ki, sabah özüm saraya gəlib şahın hüzurunda fətvaya imzamı ataram.

Ertəsi gün sarayda məclis qurulur. Əyanlar, dövlət adamları, alimlər məclisə dəvət edilirlər. Bir azdan Ayətullah Kənni də təşrif gətirir. Şah şəxsən alimi qarşılayır, onunla söhbətə oturur. Bu zaman məscidin sökülməsi haqqında o biri alimlərin verdikləri fətvanı yazılı halda bir sininin içində məclisə gətirirlər. Sininin içinə qələm-davat da hazır qoyulmuşdu ki, Ayətullah Kənni kağızı imzalasın. Sinini gətirib alimə təqdim edirlər. Ayətullah Kənni qələmi əlinə götürüb fətvanın mətninin altında qısa bir qeyd yazır, sonra barmağındakı üzüklə kağıza möhür vurur, bundan dərhal sonra sağollaşıb məclisi tərk edir.

Ayətullah Kənni çıxıb gedəndən sonra şah sevincək halda kağızı götürüb oxumağa tələsir. Amma şahın gözlədiyinin əksinə olaraq, fətvanın altında təsdiq sözünün əvəzinə Qurani-kərimin bu ayəsi yazılmışdı: "Məgər görmədinmi ki, Rəbbin fil sahiblərinə nələr etdi?". Ayətullah Kənni bununla məşhur "fil olayı"nı şahın yadına salır və bu hadisədən ibrət almağa çağırırdı. Tarixdən məlumdur ki, Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) doğulduğu ildə Yəmənin xristian hökmdarı Əbrəhə Kəbəni dağıtmaq üçün qoşun çəkib Məkkəyə hücum etmişdi. O, özü ilə gətirdiyi döyüş fillərinin köməyi ilə müqəddəs Kəbə evini yerlə-yeksan etmək istəyirdi. Amma Allahın möcüzəsi sayəsində peyda olmuş əbabil adlı göyərçinlər caynaq və dimdiklərindəki xırda daşları qoşunun üstünə atmağa başladılar. Daş hansı əsgərə ya heyvana dəyirdisə, bədənində sağalmaz yara əmələ gəlirdi. Beləliklə, Əbrəhənin həm özü, həm də qoşunu məhv oldu. Quranın Fil surəsi bu hadisənin təsvirinə həsr olunub.

Nasirəddin şah Ayətullah Kənninin cavabından qeyzlənir, amma onun nüfuzundan qorxub etirazını bildirməyə cəsarət etmir. Sarayın tikintisi təxirə salınır. Deyirlər, nə qədər ki Ayətullah Kənni sağ idi, şah məscidi sökdürə bilmirdi. Yalnız alim vəfat etdikdən sonra şah öz fikrini həyata keçirməyə nail oldu.