NTP(ing. Network Time Protocol) ― dəyişkən gecikmə şəbəkələrindən istifadə edərək kompüterin daxili saatını sinxronizasiya etmək üçün istifadə olunan bir şəbəkə protokolu. Protokol 1985-ci ildə Delaver Universitetinin professoru David L. Mills tərəfindən hazırlanmışdır. 2015-ci il versiyası NTPv4-dür.

Marzullo alqoritminə əsaslanan NTP, iş üçün UDP protokolundan istifadə edir və ötürmə vaxtını nəzərə alır. NTP sistemi ötürücü mühitdə gecikmə dəyişikliklərinə son dərəcə davamlıdır. 4-cü versiyada İnternet vasitəsilə işləyərkən 10 ms (1/100 s), yerli şəbəkələrin daxilində isə 0,2 ms (1/5000 s) və daha yaxşı nəticə əldə edə bilir.

Ən geniş tətbiq olunan NTP protokolu serverlərin dəqiq vaxt sinxronizasiyası üçündür. Microsoft Windows əməliyyat sistemi ailəsində bu W32Time-dır, Linux əməliyyat sistemi ailəsindəisə Ntpd demon və ya chronyd-dır.

Bu alqoritmin daha sadə tətbiqi SNTP, sadə bir şəbəkə vaxt protokolu olaraq bilinir. Yüksək dəqiqlik tələb etməyən əlaqədar sistemlərdə və cihazlarda, habelə dəqiq vaxt üçün istifadəçi proqramlarında istifadə olunur.

Paketin quruluşu

redaktə

Paketin quruluşu RFC 5905-də təsvir edilmişdir. Paket 32 bitlik sözlərin tam sayından ibarətdir. Başlıqdakı məlumatlar müxtəlif iş rejimləri üçün fərqlənəcəkdir. Məsələn, sahələrdə istifadəçi vaxt təbəqəsini, mənbə identifikatorunu, ilkin vaxtı və qəbul vaxtını sıfır yazmalıdır.

Başlıq

redaktə
NTP başlıq
Giriş Oktet 0 1 2 3
Oktet Bit 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
0 0 DG Versiya Rejim Vaxt təbəqəsi Sorğu intervalı Dəqiqlik
4 32 Gecikmə
8 64 Dispersiya
12 96 Mənbə göstəricisi
16 128 Yenilənmə vaxtı
20 160
24 192 Başlama vaxtı
28 224
32 256 Qəbul vaxtı
36 288
40 320 Ötürmə vaxtı
44 352

Düzəltmə göstəricisi

redaktə
 
NTP serverlər
Uzunluq — 2 bit, Leap Indicator-dan.
Koordinasiya xəbərdarlığının ikincisini göstərən tam ədəddir.
Miqdar Təsvir
0 Xəbərdarlıq yoxdur
1 Günün son dəqiqəsi 61 saniyəni əhatə edir
2 Günün son dəqiqəsi 59 saniyəni əhatə edir.
3 Məlum deyil (vaxt sinxronizasiya olunmur)

Versiya nömrəsi

redaktə
Uzunluq — 3 bit, Version Number-dan.
Rejimi təqdim edən tam ədəddir. Dəyərlər aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Uzunluq — 3 bit, Mode-dan.
Rejimi təmsil edən tam ədəddir. Dəyərlər aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Miqdar Təsvir
0 Bronlanmış
1 Simmetrik aktiv rejim
2 Simmetrik passivrejim
3 İstifadəçi
4 Server
5 Yayım rejimi
6 Yoxlanış NTP məlumatı
7 Şəxsi istifadə üçün qorunur.

Vaxt təbəqəsi

redaktə
 
NTP idarəetmə protokolu proqramı
Uzunluq— 8 bit, Stratum-dan.
Vaxt qatını təmsil edən tam ədəd.
Miqdar Təsvir
0 Müəyyən edilməmiş və ya yolverilməzdir.
1 Birincili server
2–15 NTP-dən istifadə etmiş ikincili server
16 Sinxronizasiya edilməmişdir
17–255 Bronlaşdırılmışdır

Sorğu intervalı

redaktə
Uzunluq — 8 bit, Poll-dan.
Ardıcıl mesajlar arasında maksimum interval təmsil edən imzalı tam ədəddir. Dəyər saniyələrin ikili loqarifmidir. Minimum və maksimum sorğu üçün standart hədlər müvafiq olaraq 6 və 10-dur.

Dəqiqlik

redaktə
Uzunluq — 8 bit, Precision-dan.
Sistem saatının düzgünlüyünü təmsil edən imzalı tam ədəddir. Dəyər saniyələrin ikili loqarifmidir. Məsələn, 18 dəyəri təxminən 1 μs dəqiqliyinə uyğun olardı.

Gecikmə

redaktə
Uzunluq — 32 bit, Root Delay-dan
Qısa NTP formatında hər iki istiqamətdə siqnalın ümumi yayılma müddətidir.

Dispersiya

redaktə
Uzunluq — 32 bit, Root Dispersion-dan.
Qısa NTP formatında vaxt mənbəyi üçün ümumi fərqdir.

Mənbə tanınması

redaktə
Uzunluq — 32 bit, Reference ID-dan.
Sinxronizasiyanın mənbə kodudur. Zaman təbəqəsi sahəsindəki dəyərdən asılıdır.
"0" təbəqəsi üçün, bunlar "kiss code" adlanan dörd ASCII simvoldur, diskusiya və izləmə üçün istifadə olunur.
"1" təbəqəsi üçün, istinad nöqtəsinə təyin olunan, solda sıfırlar ilə doldurulmuş ASCII simvoldan ibarət dörd oktetdir.
ID Mənbə
GOES Geostasionar peyk ətraf mühitin monitorinqi və nəzarət sistemi
GPS Qlobal mövqe sistemi
GAL "Qalio" yer tanıma sistemi
PPS Bir saniyədə bir impuls müddəti olan ümumi bir radiosiqnal
IRIG Telemetrik Standartlaşdırma Qrupu, ABŞ
WWVB Aşağıtezlikli radioötürücü, 60 kHs, Fort Kollins, Kolorado, ABŞ
DCF Aşağıtezlikli radioötürücü, 77.5 kHs, DCF77, Maynflinqen, FRQ
HBG Aşağıtezlikli radioötürücü, 75 kHs, Parnqins, İsveçrə
MSF Aşağıtezlikli radioötürücü, 60 kHs, Antxorn, Böyük Britaniya
JJY Aşağıtezlikli radioötürücü, 40 kHs, Fukusima, 60 kHs, Saqa, Yaponiya
LORC Ortatezlikli radioötürücü, 100 kHs, radionaviqasiya, LORAN-C
TDF Ortatezlikli radioötürücü, 162 kHs, Allouis, Fransa
CHU Yüksəktezlikli radioötürücü, Ottava, Ontario, Kanada
WWV Yüksəktezlikli radioötürücü, Fort Kollinz, Kolorado, ABŞ
WWVH Yüksəktezlikli radioötürücü, Kauai, Havai, ABŞ
NIST Telefon modemi, ABŞ Milli Standartlar və Texnologiya İnstitutu
ACTS Telefon modemi, ABŞ Milli Standartlar və Texnologiya İnstitutu
USNO Telefon modemi, ABŞ Milli Rəsədxanası
PTB Telefon modemi, ABŞ Milli Standartlar və Texnologiya İnstitutu
"2 və daha yuxarı" təbəqə üçün, bu server identifikatorudur və vaxt boşluqlarını düzəltmək üçün istifadə edilə bilər. Əgər "IPv4" istifadə olunursa, identifikator özündə dörd oktet IP ünvan cəmləşdirir. Əgər "IPv6" istifadə olunursa, onda bu MD5 keş ünvanının dörd oktetidir. Qeyd etmək lazımdır ki, NTPv4 serveri və NTPv3 istifadəçisi üçün IPv6 ünvanını istifadə edən zaman, identifikator təsadüfi qiymət ala bilər, bu səbəbdəndə vaxt döngələri qeydə alınmaya bilinər.

Yenilənmə vaxtı

redaktə
Uzunluq — 64 bit, Reference Timestamp-dan
Sistemin son təyin etdiyi və ya tənzimləndiyi vaxtdır. NTP formatı.

Başlanğıc vaxtı

redaktə
Uzunluq — 64 bit, Origin Timestamp-dan
Sorğunun serverə göndərildiyi zaman istifadəçi vaxtıdır.

Qəbul vaxtı

redaktə
Uzunluq — 64 bit, Receive Timestamp-dan
Sorğunun serverə göndərildiyi zaman istifadəçi vaxtıdır. NTP formatı.

Göndərmə vaxtı

redaktə
Uzunluq — 64 bit, Transmit Timestamp-dan
Sorğunun müştəriyə göndərildiyi zaman server vaxtıdır. NTP formatı.

NTP-mesaj "Kiss-o'-Death"

redaktə

Müəyyən olunmamış və ya etibarsız hesab olunan "0 səviyyə" üçün, KVS ID sahəsindən sistem statusu məlumatları və giriş nəzarəti rolunu oynayan mesajları çatdırmaq üçün istifadə edilə bilər. Bu cür mesajlara "Kiss-o'-Death" (KoD) deyilir və təqdim etdikləri ASCII məlumatları "kiss codes" ("yardım kodları") adlanır. Hazırda qəbul edilmiş "yardım" kodlarının siyahısı aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

KoD mesajlarını alanlardan onları yoxlamaq və aşağıdakı hərəkətləri etmək tələb olunur:

  • "DENY" və "RSTR" kod birləşmələrini aldıqdan sonra istifadəçi zaman serverinə virtual bağlantıları bağlamalı və bu serverə mesaj göndərməyi dayandırmalıdır.
  • "RATE" kod birləşməsini aldıqdan sonra istifadəçi dərhal bu server üçün sorğu intervalını azaltmalı və hər dəfə bu kod birləşməsi alındıqda azaltmağa davam etməlidir.
  • Təcrübəli tədqiqat və sonrakı təkmilləşdirmələr üçün nəzərdə tutulmuş ASCII simvollu "X" ilə başlayan kod birləşməsini aldığı zaman tanınmadığı təqdirdə rədd edilməlidir.
  • Bu protokolla müəyyən edilməmiş bütün digər kod birləşmələri və KoD mesajları təsdiqləndikdən sonra məhv edilir.
"Yardım" kodları
Kod Təsvir
ACST Bir ünvanlı server ilə virtual əlaqə quruldu
AUTH Server identifikasiyası uğursuz oldu
AUTO Autokey-ardıcıllıq səhvdir
BCST Genişyayımlı server ilə virtual əlaqə quruldu
CRYP Kriptoqrafik identifikasiya və ya identifikasiya uğursuz oldu
DENY Məsafədən server girişi rədd etdi
DROP Simmetrik rejimdə məsafədən vaxt serverini itirmək
RSTR Yerli Təhlükəsizlik Strategiyası səbəbindən giriş rədd edildi
INIT Virtual əlaqə ilk dəfədən qurulmadı
MCST Virtual sinxron əlaqə dinamik olaraq aşkar edilmiş server tərəfindən qurulur
NKEY Açar tapılmadı
RATE Sürət həddini aşdı. İstifadəçi sürət həddini aşdığı üçün server müvəqqəti olaraq rədd edildi
RMOT Birbaşa NTP protokolundan istifadə edərək məsafədən IP qovşaq virtual əlaqəni dəyişdirmək
STEP Sistem vaxtını dəyişdirmək üçün təkrarlama baş verdi, virtual sinxron əlaqə qurulmadı

Vaxt təbəqəsi

redaktə

NTP, təbəqə adlandırılan hər bir səviyyənin nömrələnmiş olduğu iyerarxik şəbəkədən istifadə edir. "1-ci təbəqə" — peyk, radio və ya telefon modemi vasitəsilə birbaşa milli vaxt xidmətləri ilə sinxronizasiya olunan ilkin serverlər. "2-ci təbəqə" — ikincili serverlər ilkin serverlərlə və b. ilə bir qayda olaraq sinxronizasiya olunur. Daha yüksək təbəqələrdə işləyən bir neçə yüz ictimai ikincili serverlər var. Onlara adətən daha çox üstünlük verirlər.

Vaxt formatı

redaktə
 
Sarı oxlar avadanlıq bağlantısını göstərir; qırmızı oxlar isə şəbəkə əlaqəsini göstərir

Vaxt NTP sistemində 64 bitlik rəqəmlər ilə təşkil olunur. Burada, 32 bitlik saniyə sayğacı və 32 bitlik ikincili saniyə sayğacı olur. Buda nəzəri dəqiqliyi 2−32 saniyə olmaqla, 232 saniyə aralığında vaxt ötürməyə imkan verir. NTP-də vaxt miqyası hər 232 saniyədə (136 il) təkrarlandığından, alıcı ən azı cari vaxtı (68 il dəqiqliyi ilə) bilməlidir. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, vaxt 1970-ci ildən deyil, 1 yanvar 1900-cü ildən hesablanır, bunun üçün də NTP vaxtından 70 il çıxmaq lazımdır.

Vaxtın qısa formatı
Bit 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
0 Saniyə Saniyə kəsrləri

Vaxtın qısa formatı
Bit 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
0 Saniyə Saniyə kəsrləri

Tarixin formatı
Bit 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
0 Era nömrəsi
4 Bir dövrün girişi
8 Kəsr
12

İstinadlar

redaktə