Normandiya
Normandiya (fr. Normandie) — Şimali Fransada coğrafi bölgə. Yuxarı Normandiya (Haute-Normandie) Dənizkənarı Sena və Ör, Aşağı Normandiya (Basse-Normandie) Orn, Kalvados və Manş departamentindən ibarətdir.
| Normandiya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Normandie | |||||
|
|||||
|
|
|||||
| Ölkə | |||||
| İnzibati mərkəz | Kann[d], Ruan | ||||
.svg) |
|||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Normandiya hersoqluğu qədimdən bəri aşağı Seine departamenti, Pays de Caux və qərbdə Cotentin yarımadasına qədər olan bölgəni əhatə edən müstəqil bir hersoqluq idi.
Coğrafiya
redaktəBölgə şimal sahilində Manş dənizi, qərbdə qranit, şərqdə əhəngdaşı təpələri ilə çevrili bir bölgədir. Bölgənin mərkəzində uzun sahili var. Yüksək kolluqlar arasında kiçik tarlalar Normandiya döyüşündəki işğalçi güclərə önəmli problemlər yaratmışdı.
Tarix
redaktəNormandiya Orta Əsrlərın əvvəlində İngiltərəni bir şəkildə işgal edən son xalq olan Normanların ana vətəniydi. Normandlar yerli qall xalqı ilə Rollo liderliyindəki işğalçı Vikinqlərin qarışımından əmələ gəlmişdi. Rollo Parisi işğal etmiş və ona Normandiya bölgəsi verilmişdi (St.-Claire-sur-Epte andlaşması, 911)
Rollonun soyundan gələn Normandiya hersoqu Villiyam 1066-cı ildə İngiltərəni işğal etmiş və İngiltərə kralı I Vilhelm Fateh olmuşdu. Normandiya 1087-ci ilə qədər və 1106-1144 ilə 1154-1204 illər arasında İngiltərə ilə birliyini qorumuşdu. 1346-1360 və 1415-1450 illər arasındakı Yüzillik müharibə sırasında İngilis gücləri Normandiyanı işğal etmişdi.
İngilislər Normandiyanı tutdular. 1346-cı ildə Fransanın şimal-şərqində Kresi adlı yerdə baş vermiş döyüşü fransızlar uduzdu. 1356-cı ildə Luara çayının cənubundakı Puatye şəhəri yaxınlığında fransız qoşununun əsas qüvvəsi məğlub oldu və kral başda olmaqla fransız feodalları əsir düşdülər.
Bölgədə Yüzillik müharibədən Fransız Din müharibələrinə qədər keçən müddətdə sülh hakim olmuş, ancaq Fransız Din müharibələri sırasında bölgənin Protestan reformasiyasına qatılmasıyla bir çox Normand şəhərində savaşlar hökm sürmüşdü. Fransız inqilabı sırasında isə bölgə Parisdəki mərkəzi Jakobin güclərinə qarşı Federal respublikanı dəstəkləmişdir.
İkinci dünya müharibəsində, Müttəfiqlər Avropaya əsgər çıxarmaq üçün bu bölgəni seçmişdir. Tarixdə, Normandiya əməliyyatı olaraq keçən çıxarma əsnasında Alman birlikləri ile Müttəfiq birlikləri arasında çox şiddətli vuruşmalar olmuşdur. Savaşın qədərini təyin edən çatışmalardan biridir.
Əhali
redaktə
Normandiya bölgəsində 3.2 milyon nəfər yaşayır. Hər kvadrat kilometr 107 nəfər sakin düşür. Yuxarı Normandiyanın mərkəzi Rouenin halisi 385 min nəfərdir.
Bölgənin diğər şəhəri: Alençon; Arromanches; Avranches; Bayeux; Caen (nüfus 370,851); Cherbourg (nüfus 117,855); Coutances; Dieppe; Doudeville; Évreux; Falaise; Honfleur; Houlgate; Le Havre (nüfus 296,773); Lisieux; Mortain; Rouen (nüfus 518,316); Saint-Lô; Saint-Sauveur-le-Vicomte; Sainte-Mère-Église və Villers-Bocage.
Mədəniyyət
redaktəBölgədə danışılan dil Normandcadır. Normandca Hind-Avropa dil qrupunda Latın kökənli Roman dillərindən biridir, ancaq rəsmi bir statusu yoxtur. Normanca ölkəyə gələn nordik xalqlardan biri olan Vikinglər'in Nors dilinden önəmli şəkildə kəlime almışdır. Normandca Vikinglərin dilinin təsiri altında yerli xalqın danışdığı Roma-Qal dilindən qaynaqlanmışdır.
Nors dili əsilli Normandca sözlərdən örnəklər:
| Normanca | İngiliscə | Nors | Fransızca |
|---|---|---|---|
| bel | court, yard (cf. bailey?) | bæli | cour (cf. bal) |
| bète | bait (Normancadan alınma) | beita | appât (cf. bête, bestial) |
| canne | can (Normanca'dan alınma) | kanna | cruche |
| cat | cat (Germanik kökənli) | katte | chat |
| gardîn | garden | garðr | jardin |
| gradile | (black)currant | gaddr | cassis |
| graie | prepare | greiða | préparer |
| hardelle | girl | hóra (whore) | fille (cf. hardi) |
| hèrnais | cart (cf. harness) | járnaðr (shod (horse)) | charrette (cf. harnais, harnâcher) |
| hougue | mound ( cf. howe, high) | haugr | monticule |
| mauve | seagull | mávar | gaviote (Pre-Normanca) / mouette (Post-Normanca) |
| mielle | dune | mellr | dune |
| mucre | damp (cf. muggy) | mygla | humide |
| nez | headland or cliff (cf. Sheerness, vb.) | nes | falaise (cf. nez) |
| pouque | pouch, bag (cf. İngiltere'nin kuzeyi poke, atasozu "pig in a poke"; ayrica pocket) | poki | sac (cf. poche) |
| viquet | wicket (Normanca'dan alınma) | víkjask | guichet (Normanca'dan alınma) |