Oktavian Avqustun prinsipatı
Prinsipat -(prinseps -"birinci") - yeni ərazi monarxiyası ilə ənənəvi respublika sistemi arasında kompromis.
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
E.ə 30-cu illərdən sonra Oktavianın vəziyyəti çətin olaraq qalırdı. Onun qarşısında bir neçə məsələ dururdu: Roma cəmiyyətinin sabitləşdirilməsi, ənənələrə və əski polis-respublika quruluşuna söykənərək onun yeni şəraitə uyğunlaşdırılması.
Yeni sistem - prinsipat adını aldı (prinseps -"birinci") Prinsipat təzə ərazi monarxiya ilə ənənəvi respublika sistemi arasında kompromis oldu.
Oktavianın birinci vəzifəsi öz hakimiyyətini möhkəmlətmək idi. E.ə 30 -29 illərdə o Şərqdə idi, sonra Romaya qayıtdı. Onun bütün hərəkətləri vətəndaş sülhünü simvolizə edirdi. O Misir üzərində qələbəsini triumf ilə qeyd etdi, Yanus məbədini bağladı və möhtəşəm tamaşalar və çörək paylanmaları keçirdi. Oktavianın şərəfinə qurbangahlar quruldu və dualar edildi. E.ə 13 yanvar 27 ildə Oktavian, imperator hakimiyyətinin hüquqi bazası olan, islahat keçirir. Senatın iclasında o respublikanın bərpasını və hakimiyyətin yenidən senata və xalqa qaytarılmasını elan edir. Əlbəttə ki hakimiyyətdən imtina ancaq formal idi.Bundan sonra Oktavian Qalliyanın əsas hissəsi və İspaniya, eləcə də Siciliya və Misir üzərində ali prokonsul imperisi alır. O faktiki olaraq bu əyalətlərdə olan demək olar ki Romanın bütün leqionlarının komandanı olur. Qalan əyalətlər formal olaraq senat tərəfindən idarə olunurdu. Bundan başqa e.ə 31-ci ildən o dəyişmədən konsul qalırdı, 36 -cı ildən isə, veto hüququ və tribunlar kolleqiyasının üzərində nəzarət hüququ verən tribun hakimiyyəti elementlərinə malik idi. Prokonsul imperisinin və tribun hakimiyyətinin kombinasiyası romalı imperatorların hakimiyyətlərinin hüquqi əsası oldu.
Oktavian Avqust (Auqustos -müqəddəs, möhtəşəm)adını daşıdı. Sezarda olduğu kimi bu adlar sakral mənada daşımağa başladı və faktiki olaraq titula çevrildi.
E.ə 23-cü ildə Avqust konsulluqdan imtina etdi. Bunun əvəzinə o tam tribun hakimiyyəti aldı, prokonsul imperisi isə o zamana qədər bütün maqistratlardan üstün oldu. Onun həmçin senatı çağırmaq, iclaslar vaxtı isə iki konsulun arasında oturmaq hüququ vardı. Avqust bütün əsas kahin kolleqiyalarının üzvü idi, e.ə 12-ci ildən isə Romanın baş pontifiki(baş kahini) oldu. Nəhayət o birinci senator idi(senatın prinsepsi) və "dövlətin birinci vətəndaşı" sayılırdı.
Hüquqi amildən başqa Avqustun hakimiyyətinin güclü mənəvi-siyasi əsası da var idi. Təzə prinsepsin nüfuzu böyük idi: vətəndaş müharibəsinin sonunu, dövlətin bərpasını və (Pax romana)Roma dünyasının dəstəklənməsini onun adı ilə bağlayırdılar. Avqustun ətrafında kult ünsürləri yarandı. Onun şəxsi tanrıları (qeni(düha), laralar, penatlar)dövlət səviyyəsində qeyd olunurdu, onun adı ilə isə and içirdilər.
Bütün bunlarla birlikdə, polis-respublika siyasi sistemi, hüquqi cəhətdən demək olar ki tamamilə toxunulmamış qaldı. Senat, maqistratlar və xalq yığıcağı qalırdı. Komsialar qanun qəbul edirdilər və maqistratları seçirdilər. Bununla belə xalq yığıncağı prinsepsin sözünə baxırdı. Avqust Romanın təminatını əlində saxlayırdı. Lap əvvəldən prinsipat xalqın siyasi həyatdan uzaqlaşdırmaq kursunu tutdu. Nəhayət obyektiv olaraq belə romalı komisialar imperiyanın çoxmillionlu əhalisinin marağını əks etdirə bilmirdi.
Senat ilə münasibətlər daha qəliz idi. Senat Avqustun "berpa etdiyi" respublikanın təcəssümü idi, bundan başqa öz idarə aparatı olmayan prinsipat senatı istifadə etməyə məcbur idi. Hüquqi baxımdan imperator və senat ümimi sistemin iki ünsürü idi. Bu ünsürlərdən biri güclü idi, ancaq hələ ikincisini tamamilə tabe etmək üçün yetərincə güclü deyildi.
e.ə 27-ci ildən sonra əyalətlər prinsepslə senatın arasında bölüşdürüldü. Senat əyalətlərini senatın seçdiyi prokonsul və propretorlar idarə edirdi, imperator əyalətlərinə isə Avqust pretorilərdən və konsulyarlardan olan leqatlar təyin edirdi. Bütün yeni zəbt edilmiş əyalətlər imperatorun əyalətləri olduğu üçün nisbət getdikcə imperatorun xeyrinə dəyişirdi. Ordu bütövlüklə imperator əyalətlərində idi, lakin ona senator dərəcəsində olan şəxslər komandanlıq edirdi. Hər iki hakimiyyət qanun qəbul edə bilərdi: senat - senatus-konsultlar, imperator isə -edikt və dekretlər. Maliyyə məsələlərində də dualizm var idi: ümudövlət xəzinəsi - eraridən başqa, imperator xəzinəsi - fisk də yarandı. Avqust senatın tərkibi üzərində nəzarəti də inhisara aldı. Təxminən 10 ildən bir o senat senzi keçirirdi (e.ə 28, 18, 8 və eramızın 4,14 illərində). Senatorların sayı 1000 dən 600 endi. Senatda qalma və irəli getmə birinci olaraq prinsepsdən asılı idi. O həmçin namizədləri irəli sürmək və geri çağırmaq hüququna malik idi. E.ə 36-cı ildə Avqust köhnə əyyanlarla barışdı.
Qaynaq redaktə
История Древнего Мира. Упадок Древних Обществ. Главная редакция восточной литературы. Москва 1989 səh. 49-55