Kaliumlu-natriumlu çöl şpatları

Kaliumlu-natriumlu çöl şpatları — triklinik sinqoniya (mikroklin, anortoklaz), monoklinik sinqoniya (sanidin, ortoklaz). Rast gəlmə tezliyi şkalası: hər yerdə rast gələn.

'mikroklin – K [AlSi₃O₈]; ortoklaz –K [AlSi₃O₈];

sanidin – (K, Na) [AlSi₃O₈]; anortoklaz – (Na, K) [AlSi₃O₈]

Növ müxtəliflikləri

Adulyar – rəngsiz, şəffaf ortoklaz, bəzən opalestsentsiya edir; amazonit – yaşıl mikroklin; qialofan – bariumlu ortoklaz, bariumlu (5%-dək BaO) və natriumlu (4,92% Na) sanidinlər və b. Göstərilən minerallar (Na, K) [AlSi₃O₈] tərkibli, yalnız yüksək temperaturda dayanıqlı olan homogen bərk məhlulun parçalanma məhsuludur. Temperatur aşağı düşdükdə bu bərk məhlul K [AlSi₃O₈] – (ortoklaz və ya mikroklinə) və Na [AlSi₃O₈] (albitə) parçalanır və qanunauyğun pertit (albit ortoklazda) və antipertit (ortoklaz albitdə) bitişikləri əmələ gəlir.

Xassələri

Rəng – açıq-çəhrayı, boz, sarımtıl, yaşılımtıl, bəzən tünd-yaşıl, qəhvəyi, qara, rəngsiz; Mineralın cizgisinin rəngi – ağ; Parıltı – şüşə, ayrılma müstəvilərində – sədəfi; Şəffaflıq – şəffafdan qeyri-şəffafadək; Sıxlıq – 2,6; Sərtlik – 6; Kövrəkdir; Ayrılma – {001} və {010} üzrə mükəmməl; Sınıqlar – qeyri-hamar, bəzən qabıqlı; Başqa xassələr – opalestsenstiya (adulyar); Morfologiya – kristallar: qısaprizmatik, lövhəvari; peqmatitlərin mikroklini üçün ölçüləri bir neçə metrə çatan olduqca iri kristallar səciyyəvidir; İkiləşmə: tez-tez rast gəlir; sadə və polisintetik; karlsbad, manebax, baven və periklin qanunları üzrə; eyni zamanda iki qanun üzrə təzahür edən mürəkkəb ikiləşmələr mikroklin üçün səciyyəvi olub, mikroklin qəfəsinin yaranmasına səbəb olur; Mineral aqreqatları: dənəvər kütlələr, püruzlar, mikroklinin kvarsla özünəməxsus qrafik bitişikləri («yəhudi daşı» və ya «yazılı qranit»).

Mənşəyi və yayılması

Ortoklaz və mikroklin turş və qələvi intruziv, sanidin və anortoklaz isə effuziv süxurların süxurəmələgətirən minerallarıdır. Mikroklin qranit peqmatitlərinin tipik mineralıdır. Qələvi çöl şpatlarının hidrotermal əmələgəlmələri damarətrafı dəyişilmiş silikat süxurları ilə əlaqədardır. Ortoklaz və mikroklin çox vaxt metamorfik proseslər nəticəsində əmələ gəlir və kristallik şistlərdə və qneyslərdə qeyd edilir. Plagioklazlara alp tipli damarlarda və autigen mineral kimi çökmə süxurlarda da rast gəlinir. Ay süxurlarında və meteoritlərdə qələvi çöl şpatlarının nadir tapıntıları aşkar edilmişdir. Birlikdə rast gəldiyi minerallar: kvars, muskovit, biotit, xlorit, oliqoklaz, albit, andezin, nefelin, turmalin, hornblend. Mineralın tapıldığı yerlər: çoxsaylıdır.

Tətbiqi

Keramika və şüşə sənayesində, təbabətdə (süni çini dişlərin hazırlanmasında) istifadə edilir. Amazonit yarımqiymətli daş kimi zərgərlikdə, anortoklaz üzlük material kimi tikintidə işlədilir.

İstinadlar

Mənbə

Azərbaycan mineralları. Bakı: Nafta-Press, 2004.