Osiliyalılar
Osiliyalılar (lat. Oеsilianos) və ya Saarlased — XIII əsrdə Şimali Səlib yürüşlərindən əvvəl Estoniyanın Saaremaa adasının əhalisinin tarixi adı. Baltik dənizində yerləşən ada o dövrə aid yazılı mənbələrdə "Osiliya" kimi də xatırlanırdı.[1] Vikinq dövrü ədəbiyyatında sakinlər tez-tez "Estoniyadan olan vikinqlər" adı altında yer alırdılar. Sözün yazıda hallandığı məlum ən erkən mənbə XIII əsrdə Latviyalı Henrixə məxsusdur. Saaremaa sakinləri Estoniya vikinqləri dövrünə aid bir sıra tarixi yazılı mənbələrdə də xatırlanır.
Şimali Səlib yürüşləri ərəfəsində "Livoniya qafiyəli salnaməsi"ndə o vaxt Saaremaada yaşayan insanlar belə təsvir edilmişdir: "Kurşlar ilə qonşu olan osiliyalılar dənizlə əhatə olunmuşdur və gücləri gəmilərində olduğu üçün heç vaxt qüdrətli ordulardan qorxmurlar. Onlar yayda dənizdən keçə bildikləri zaman həm xristianlara, həm də bütpərəstlərə basqın edərək ətrafdakı ölkələrə zülm edirlər".[2]
Basqınlar redaktə
Latviyalı Henrixin salnaməsi beş yüz osiliyalı döyüşçü daşıyan on altı gəmidən ibarət donanmanın indiki İsveçin cənubunda, o zamanlar Danimarkaya aid olan ərazini dağıddığını təsvir edir. "Gesta Danorum"un XIV kitabında Sakson Qrammatik 1170-ci ildə Elandda baş verən döyüşü təsvir etmişdir. Bu döyüşdə Danimarka kralı I Valdemar kurş və Estoniya quldurlarının hücumlarını cilovlamaq üçün bütün donanmasını səfərbər etmişdi.
"Livoniya salnaməsi"ndə bildirilmişdir ki, osiliyalıar ozeliyalıları iki növ gəmidən, "piratika"dan və "liburna"dan istifadə edirdi. Birincisi döyüş gəmisi, ikincisi isə əsasən ticarət gəmisi idi. Piratika təxminən 30 nəfəri daşıya bilərdi? əjdaha və ya ilan başı formalı hündür buruna, eləcə də dördbucaqlı yelkənə malik idi.
Dil redaktə
Latviyalı Henrix XIII əsrdə Osiliya bütpərəstləri ilə əsir götürülmüş xristian missioner Selleli Frederik arasında qarşılaşma haqqında yazmışdı. O, bütpərəstlərin missionerə işgəncə verərkən "Laula! Laula! Pappi!" ifadələrindən istifadə etdiyini qeyd etmişdir.[3] Baltikyanı-fin dillərində olan bu ifadə[4] o zamanlar osiliyalıların danışdıqları dilin bu dil qrupuna aid olması haqqında irəli sürülən təklifləri dəstəkləmişdir.[5]
Din redaktə
Latviyalı Henrixin məlumatına görə, osiliyalıların ali tanrısı Taara adlanırdı.[6][7] Salnamədə verilən əfsanəyə görə, Taara materik Estoniyanın Vironiya regionunun meşəliklərində yerləşən dağda doğulmuş və sonradan Osiliyaya uçmuşdur. Taara Skandinaviya tanrısı Tor ilə əlaqələndirilir.
İstinadlar redaktə
- ↑ Vesilind, Priit J. "IN SEARCH OF VIKINGS". National Geographic. 197 (5). May 2000. ISSN 0027-9358.
For centuries Swedish raiders pillaged along the Baltic's eastern shores, but there they faced rivals such as the Kurs and the piratical Saarlased, or Oeselians, from the Estonian island of Saaremaa. Saaremaa's current coat of arms pictures a longboat, and Viking images thrive in Latvian and Estonian legends, jewelry, and folk dress. "Saarlased were the Vikings of the Baltics," said Bruno Pao, a marine historian on Saaremaa. "We have found stone ship settings, burial mounds, silver hoards. The pagan era here lasted until the 13th century."
- ↑ The Baltic Crusade By William L. Urban; p. 20 Arxivləşdirilib 2023-08-06 at the Wayback Machine ISBN 0-929700-10-4
- ↑ Tamm et. al. (eds.). Crusading and chronicle writing on the medieval Baltic frontier. Routledge. 22 April 2016. səh. 125. ISBN 9781317156796. 6 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 October 2018. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- ↑ "Eesti ja Soome-Ugri Keeleteaduse Ajakiri". 2018-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-28.
- ↑ Folklore Studies / Dept. of Philosophy, History, Culture and Art Studies, University of Helsinki, Helsinki. "De situ linguarum fennicarum aetatis ferreae, Pars I". RMN Newsletter 9: 64–115. January 2015. 16 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 October 2018.
Henry’s chronicle includes quotations ascribed to the Oeselians, such as Laula! Laula, pappi! [‘Sing! Sing, priest!’] (HCL XVIII.8). The expression is unambiguously Finnic and supports the identification of Oeselians as a Finnic language group. This is further corroborated by the Finnic toponymy that does not seem to include substantial earlier substrate layers (at least in the light of research today; cf. Kallasmaa 1996–2000)
- ↑ The Chronicle of Henry of Livonia, Page 193 Arxivləşdirilib 2023-08-06 at the Wayback Machine ISBN 0-231-12889-4
- ↑ http://www.folklore.ee/folklore/vol26/sutrop.pdf Arxivləşdirilib 2018-06-04 at the Wayback Machine Taarapita – the Great God of the Oeselians. Article by Urmas Sutrop