Pərinçək İsveçrəyə qarşı

Pərinçək İsveçrəyə qarşı — Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 10-cu maddəsinin pozuntusu haqqında Türkiyə vətəndaşı Doğu Pərinçəkin 10 iyun 2008-ci il tarixdə verilmiş iddiası üzrə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi tərəfindən 15 oktyabr 2015-ci il tarixdə qəbul edilmiş qərar. Ermənistan Hökumətinə prosesə müdaxilə etmək və əlavə olaraq iclasda iştirak etmək hüququ verilib. Türkiyə, Ermənistan və Fransa Hökumətləri işdə üçüncü tərəf qismində çıxış etmişdir.

Faktlar

Ərizəçi 1942-ci ildə doğulub və Ankarada yaşayır. O, hüquq elmləri doktorudur və Türkiyə İşçi Partiyasının sədridir.

2005-ci ildə ərizəçi İsveçrədə üç ictimai xarakterli tədbirdə iştirak edib. Sözügedən tədbirlərdə ərizəçi “Erməni soyqırımı” kimi Hitlersayağı yalanlara inanmayın”, “Odur ki, kürd problemi və erməni məsələsi hər şeydən əvvəl problem sayılmır və ümumiyyətlə mövcud olmayıb...” kimi bəyanatlarla çıxış edib. Bundan sonra ərizəçi özü tərəfindən yazılmış “Böyük Güclər və Erməni məsələsi” adlı kitabçaları ətrafdakılara paylayıb. Kitabçada o, 1915-ci ildə və ondan sonrakı illərdə baş verən hadisələrin soyqırım olduğunu inkar edib.

İsveçrə Federal Ali Məhkəməsi, Lozanna, İsveçrə

15 iyul 2005-ci il tarixdə İsveçrə-Ermənistan Assosiasiyası ərizəçinin yuxarıda qeyd olunan birinci bəyanatı ilə bağlı ona qarşı cinayət qaydasında şikayət edib. Daha sonra istintaq digər iki şifahi çıxışı da əhatə edib. 9 mart 2007-ci ildə Lozanna Rayon Polis Məhkəməsi ərizəçini Cinayət Məcəlləsinin 261-ci maddəsinin 2-ci bəndinin 4-cü yarımbəndi ilə təqsirli bilərək, onun iki il təxirə salınmaqla 100 İsveçrə frankı (qərar tarixində bu məbləğ 62 avro dəyərində olub) məbləğində cərimə cəzasına çevrilən 90 günlük həbs cəzasına və 3.000 İsveçrə frankı (təxminən 1.859 avro) məbləğinə çevrilməklə 30 günlük həbs cəzasına məhkum edilməsi və İsveçrə-Erməni Assosiasiyasına 1.000 İsveçrə frankı (o zaman üçün təxminən 620 avro) məbləğində pul ödəməsi barədə qərar çıxarıb.

Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin qərarla bağlı ilkin məqsədi, müraciətin Konvensiyanın 17-ci maddəsinə istinadən rədd edilib edilməməsini müəyyən etmək olmuşdur. 17-ci maddədə qeyd edilir:

Bu Konvensiyada heç nə hər hansı dövlətin, qrupun və ya şəxsin burada təsbit olunan hüquq və azadlıqlarının ləğvinə və ya onların Konvensiyada nəzərdə tutulandan daha artıq məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş hər hansı fəaliyyətlə məşğul olmaq və ya hər hansı əməl törətmək hüququna malik olması kimi şərh oluna bilməz.

Sözügedən məsələ ilə bağlı tərəflər aşağıdakı fikirləri bildirmişlər:

Bu hadisələr beynəlxalq ümumi hüquq və beynəlxalq cinayət hüququna dair dərsliklərin heç bir bölməsində qeyd olunmayıb və Soyqırım Konvensiyasının şərhinə dair materialların heç birində bu hadisələrə “soyqırım” kimi istinad edilməyib və ya onlardan misal gətirilməyib. Bunun ziddinə olaraq, bu hadisələrlə Holokostun eyniləşdirilməsi cəhdləri qəbuledilməzdir. 1915-ci il və ondan sonrakı illərdə baş vermiş hadisələrin hüquqi qiymətləndirilməsi ilə bağlı bu dərəcədə mübahisəyə səbəb olan element məhz kütləvi qətlin soyqırım sayılması üçün tələb olunan xüsusi qəsdin olub olmaması idi. Belə bir qəsd nə yerli, nə də beynəlxalq məhkəmələr tərəfindən müəyyən edilməyib. Halbuki Holokost hadisələrində bu hal mövcud idi və Beynəlxalq Hərbi Tribunal “soyqırım” ifadəsini işlətməsə belə, belə bir qəsdin olduğu qənaətinə gəlmişdi.

— Türkiyə Hökuməti

Soyqırımın inkar edilməsi özü-özlüyündə nifrət və irqçiliyə təhrik edən hərəkətdir, çünki tarixi faktları sual altında qoymaqla belə əmələ sövq etmiş olur. Bu fikirlərin müəllifləri müzakirələrdə və tarixi həqiqətin aşkarlanmasında maraqlı olmayıblar. Soyqırımla bağlı bu bəyanatlar qurbanların qürurunu və xatirəsini təhqir edib və buna görə də Konvensiyanın 17-ci maddəsinin təsiri altına düşür.

— Fransa Hökuməti

1915-ci il və ondan sonrakı illərdə baş vermiş hadisələrin soyqırım kimi xarakterizə olunmasını inkar edən bəyanatlarla bağlı Konvensiyanın 17-ci maddəsinin tətbiqini əsaslandırmaq çətindir, çünki Holokostun inkarından fərqli olaraq, bu bəyanatlar irqçi və anti-demokrat niyyətli bəyanatlar olmayıb.

— İsveçrənin Fransız dilli Təbəqəsinin Türk Assosiasiyaları Federasiyası

Daha sonra Pərinçək iddia edib ki, onun ictimai şəkildə erməni soyqırımının baş vermədiyini bəyan etdiyi üçün ittiham olunması və cəzalandırılması ifadə azadlığı hüququnun pozuntusudur.

Qərar

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Böyük Palata, Strasburq, Fransa.

• Məhkəmə 14 səs lehinə və 3 səs əleyhinə olmaqla Konvensiyanın 17-ci maddəsinin tətbiqi məsələsini, Konvensiyanın 10-cu maddəsinə mahiyyəti üzrə baxış zamanı araşdırmaq qərarına gəlir və bu araşdırma üçün onları birləşdirir.
• Məhkəmə 10 səs lehinə və 7 səs əleyhinə olmaqla Konvensiyanın 10-cu maddəsinin pozulduğunu elan edir.
• Məhkəmə 13 səs lehinə və 4 səs əleyhinə olmaqla Konvensiyanın 17-ci maddəsinin tətbiqinə heç bir əsas olmadığını elan edir.

Əhəmiyyəti

• Məhkəmənin fikrincə, ərizəçinin erməni soyqırımını “beynəlxalq yalan” adlandırmaqla həmin şəxsləri və ya onların övladlarını günahlandırmasını iddia etmək olmaz; bu bəyanatların ümumi məğzi onu göstərir ki, ərizəçinin ittihamları “İngiltərə, Fransa və Çar Rusiyası” kimi “imperialistlərə” və Amerika Birləşmiş Ştatları və Avropa Birliyinə ünvanlanıb. Digər tərəfdən o da nəzərə alınmalıdır ki, ərizəçi Könizdəki bəyanatlarında ermənilərin “imperialist qüvvələr” tərəfindən bir “alət” kimi bu hadisələrə cəlb olunduğunu bildirib və onları “türklərə və müsəlmanlara qarşı qırğınlar törətməkdə” ittiham edib.
• Məhkəmə ərizəçinin hazırkı işdəki sözügedən bəyanatlarının İsveçrə cinayət qanunvericiliyi ilə məsuliyyətə cəlb olunacaq dərəcədə bu hadisələrdən əziyyət çəkən və həlak olan ermənilərin ləyaqətini və onların sonrakı nəsillərinin ləyaqətini və identifikasiyasını yaraladığı iddiasını qəbul edə bilməz.
• Məhkəmə İsveçrə Hökumətinin soyqırımın inkarını bu şəkildə cinayət əməli hesab etməsini beynəlxalq hüquqdan irəli gələn öhdəlik olmasına dair arqumentini qəbul etmir.

Xarici keçidlər

• ECHR Chamber Judgment, 2013 (fransız dilində)
• ECHR Chamber Judgment, 2013 (ingilis dilində)
• ECHR Grand Chamber Judgment, 2015