Polşa koşenili

Polşa koşenili
Polşa koşenili
Elmi təsnifat
	XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Polşa koşenili
Beynəlxalq elmi adı
	Porphyrophora polonica, 1758;
NCBI	1867255
EOL	837633

Polşa koşenili^[1]^[2] (lat. Porphyrophora polonica) — Yarımsərtqanadlılar dəstəsinə, Margarodidae sinfinə daxil olan həşərat növü.

Dişilərin bədənləri enli dairəvi formaya malikdir. Bədənlərinin uzunluğu isə 1,5–6,6 mm arasında dəyişşir. Rəngləri qırmızı və tünd qırmızı-bənövşəyi rəngdə olur. Gözləri yaxşı inkişaf etmişdir, Ayaqları iridir. Xüsusi ilə ön ayaqları daha yaxşı inkişaf etmişdir. Yaxşı qazma xüsusiyyətinə malik formadadır. Erkəklər 2,25–3,5 mm uzunluğa malik olur. Mavi-bənövşəyi rəngdə olurlar. Uzun bədənləri sərt tüklərlə örtülmüşdür. Ön ayaqları qısa, arxa ayaqları isə uzundur.

Hər il bir nəsil verir. Qışı sürfələr yumurta daxilində keçirir. Qışı keçirdikdən sonra sürfələr qumda bitən bitkilərin köklərinə yönəlir. Bu canlılar 20 cinsə daxil olan bitkinin kökü ilə qidalanır. Polşa koşelini əsasən Pilosella officinarum, Siléne vulgáris, Agróstis canína, Çılpaq herniyar və Qaytarma kimi birkilərlə qidalanırlar^[3]^[4]. Sürfələr tədricən bitkinin kökünə enir və burada göy və ya bənövşəyi rəngə çalırlar. Sürfələrin inkişafı iyulun ortalarına qədər davam edir. Yetkin həşəratlar iyulun sonları — avqustun əvvəlində görünür. Çütləşdikdən sonra sonra erkək tələf olur. Döllənmiş dişi torpağa girir və 300–700 yumurta qoyur. Bundan sonra dişi ölür. Sürfələr bir ay ərzində görünür.

İlk əvvəllər növ Palearktik ərazilərdə yayılmışdır. Onun yayılma arealı Fransa və İngiltərə ərazisini əhatə etmiş, hətta Çinə qədər yayılmışdır^[4]. Xalçaçılıq sənətində istifadə olunan rəngləri almaq üçün müxtəlif bitkilərlə yanaşı, orta əsrlərdən cürbəcür cücülərdən istifadə olunmuşdur. Onların içərisində qırmızı rəng almaq üçün ən geniş yayılmış canlılardan biri də Polşa koşenilidir. Əsasən Avrasiyanın bir çox yerlərində istifadə edilmişdir. Hər bitkidə 40 həşərat müşahidə oluna bilir. Bu səbəbdən kifayət qədər həşərat toplamaq məqsədilə minlərlə bitkiyə baş çəkmək lazımdır. Avropada kifayət qədər qırmızı boya olmadığı üçün Polşa koşenilinə böyük tələbat var idi. Cənubi Amerikada yerli bir növün kütləvi istehsalı zamanı bu növ öz əhəmiyyətini itirmişdir.

Həddən artıq istifadə, habelə yaşayış mühitinin dəyişməsi növün tükənməsinə səbəb olmuşdur. Polşa koşenili Ukrayna və Qazaxıstanın qırmızı kitabına daxil edilmişdir.

İstinadlar

↑ Красная книга СССР: Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений. Том 1 / Главная ред. коллегия: А. М. Бородин, А. Г. Банников, В. Е. Соколов и др. — 2-е изд. — М.: Лесная промышленность, 1984. — С. 238–239. — 392 с.
↑ Аннотированный перечень редких и находящихся под угрозой исчезновения видов беспозвоночных животных, особо охраняемых в пределах России // 2003* Россия* Красный список особо охраняемых редких и находящихся под угрозой исчезновения животных и растений. (2-й выпуск). Часть 2. Беспозвоночные животные (Бюллетень Красной книги, 2/2004 (2008)) / отв. ред. В. Е. Присяжнюк. — М.: Лаборатория Красной книги Всероссийского научно-исследовательского института охраны природы, 2004 (2008). — С. 146. — 512 с. — ISBN 978-5-9243-0158-7 Полный текст Arxivləşdirilib 2018-10-24 at the Wayback Machine
↑ Łagowska Bożena, Golan Katarzyna, Stepaniuk Krzysztof. "Występowanie czerwca polskiego – Porphyrophora polonica (L.) (Hemiptera: Margarodidae) w Polsce oraz uwagi o jego cyklu życiowym" (PDF). Wiadomości entomologiczne. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. 25 (1). 2006: 5–14. ISSN 0138-0737. 2021-08-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2007-01-27.
↑ ¹ ² Dr. Wolfe. "A Farther Account of the Polish Cochineal". Philosophical Transactions. The Royal Society. 56. 1766: 184–186. İstifadə tarixi: 2007-02-08.

Ədəbiyyat

Amy Butler Greenfield: A Perfect Red — Empire, Espionage and the Qest for the Color of Desire, HarperCollins Publisher, New York 2004, ISBN 0-06-052275-5
Helmut Schweppe: "Handbuch der Naturfarbstoffe", ecomed-Verlag Landsberg, 1992, ISBN 3–609-65130-X

[red_book_ussr-1] Красная книга СССР: Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных и растений. Том 1 / Главная ред. коллегия: А. М. Бородин, А. Г. Банников, В. Е. Соколов и др. — 2-е изд. — М.: Лесная промышленность, 1984. — С. 238–239. — 392 с.

[2] Аннотированный перечень редких и находящихся под угрозой исчезновения видов беспозвоночных животных, особо охраняемых в пределах России // 2003* Россия* Красный список особо охраняемых редких и находящихся под угрозой исчезновения животных и растений. (2-й выпуск). Часть 2. Беспозвоночные животные (Бюллетень Красной книги, 2/2004 (2008)) / отв. ред. В. Е. Присяжнюк. — М.: Лаборатория Красной книги Всероссийского научно-исследовательского института охраны природы, 2004 (2008). — С. 146. — 512 с. — ISBN 978-5-9243-0158-7 Полный текст Arxivləşdirilib 2018-10-24 at the Wayback Machine

[PTE-3] Łagowska Bożena, Golan Katarzyna, Stepaniuk Krzysztof. "Występowanie czerwca polskiego – Porphyrophora polonica (L.) (Hemiptera: Margarodidae) w Polsce oraz uwagi o jego cyklu życiowym" (PDF). Wiadomości entomologiczne. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. 25 (1). 2006: 5–14. ISSN 0138-0737. 2021-08-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2007-01-27.

[wolfe2-4] ¹ ² Dr. Wolfe. "A Farther Account of the Polish Cochineal". Philosophical Transactions. The Royal Society. 56. 1766: 184–186. İstifadə tarixi: 2007-02-08.

[1]

[2]

[3]

[4]