Polşa və ya Polşa Respublikası (pol.Rzeczpospolita Polska) — Avropada dövlət. Mərkəzi Avropada olub qərbdə Almaniya, cənubda Çex Respublikası və Slovakiya, şərqdə Ukrayna və Belarus, şimalda isə Baltik Dənizi, Litva və Rusiya (Kalininqrad vilayəti) ilə həmsərhəddir. Ölkənin həmçinin Danimarka və İsveç ilə dəniz sərhədləri vardır. Polşanın ərazisi 312.683 km²-dir (dünyada ərazisinə görə 69-cu yerdədir). Əhalisi 38.1 milyondan çoxdur, sakinlər əsasən tarixi mərkəz Krakov və paytaxt Varşava kimi böyük şəhərlərdə məskunlaşmışdır. İlk polyak dövləti 966-cı ildə yaradılmışdı. Həmin dövlətin sərhədləri təxminən bugünkü Polşa sərhədləri ilə üst-üstə düşür. Polşa 1025-ci ildə krallığa çevrilmiş, 1569-cu ildə isə Böyük Litva hersoqluğu ilə birləşərək Polşa-Litva birliyinin əsasını qoydu. Bu ittifaq yalnız 1795-ci ildə dağılmışdı. 1918-cu ildə müstəqilliyini yenidən qazanan Polşa İkinci dünya müharibəsi dövründə Hitler Almaniyası tərəfindən işğal olunmuş, müharibə bitdikidən sonra isə kommunist dövlət kimi SSRİ-nin nəzarət etdiyi Şərq Blokuna daxil olmuşdu. 1989-cu ildə kommunist rejimi devrildikdən sonra Polşada "Üçüncü Respublika" quruldu. Bugün Avropa İttifaqının ən çox əhaliyə malik 6-cı ölkəsi olan Polşa 16 voyevodaliqdan (pol.województwo) ibarət liberal demokratik dövlətdir. Ölkə Avropa Birliyi, NATO, BMT, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Dünya Ticarət Təşkilatının üzvüdür.
Məqaləni oxu...
Əvvəlki məqalələr: … …
Tarixə nəzər
Reç Pospolita — Polşa Krallığı Taxt-tacı və Böyük Litva Knyazlığı arasında 1569-cu ilin iyul ayında imzalanmış Lyublin uniyasına əsasən yaradılmış federativ dövlət. Torpaqlarının 1795-ci ildə Rusiya, Prussiya və Avstriya arasında bölünməsi ilə ləğv edilmişdir. Əsasən müasir Polşa, Ukrayna, Belarus, Litva, Latviya və qismən Rusiya, Estoniya, Moldova və Slovakiya torpaqlarında yerləşmişdir. Dövlət başçısı funksiyasını seym tərəfindən ömürlük seçilən monarx icra edirdi. Reç Pospolitada mövcud olan spesifik siyasi quruluş şlyaxta demokratiyası adlandırılır. 1575-ci ilə Stefan Batori hakiməyyətə gəldi. Onun Rusiya ilə münasibəti yaxşı deyildi. Stefan Batori Livoniya müharibəsinə başladı və müharibə Rusiyanın məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Stefan Batorinin ölümündən sonra kral III Sigizmun hakimiyyətə gəldi. Rusiyannın təhlükə törədə biləcəyini nəzərə alan Reç Pospolita feodalları 1609-cu ildə Rus çarlığı ərazisinə ordu yeritdi. Lakin Reç Pospolita kralı III Sigizmundun Moskvanı tutmaq istəyi boşa çıxdı. 1618-ci ildə Rus çarlığı ilə Reç Pospolita arasında Duelino sülh müqaviləsi imzalandı. Smolensk və Çerniqov-Seversk torpaqları Reç Pospolitaya verildi.
Məqaləni oxu...
Əvvəlki məqalələr: … …
Seçilmiş bioqrafiya
Çeslav Miloş (pol.Czesław Miłosz; 30 iyun1911, Şeteni, Litva — 14 avqust2004, Krakov, Polşa) — polyak şair, tərcüməçi, esseist, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1980) ("İnsanın dünyada edilməməsini və münaqişələr nəticəsində parçalanacağını heç bir qorxu olmadan qabaqcadan xəbər verdiyinə görə ").
Çeslav Miloş Litvanın Keydan qəzasının Şeteni kəndində dünyaya gəlib. Vilnüsdəkı Siqizmund Avqust adına gimnaziyanı bitirib (1921—1929). Bunun ardınca Stefan Batori Universitetində əvvəlcə humanitar, sonra isə hüquq və sosial elmlər şöbələrində təhsilini davam etdirib. İlk şerləri 1930-cu ildə "Alma Mater Vilnensis" adlı tələbə jurnalında işıq üzü görüb. "Jaqarlar" (polyakca Żagary) poetik qrupunun əsasını qoyanlardan olub. 1934-cü ildə Vilndəki Polşa Yazıçılar İttifaqı poetik debütünə görə onu filomatlar mükafatına layiq görüb. Parisdə öz uzaq qohumu, fransız şair Oskar Miloşlala bir neçə dəfə görüşüb. 1935-ci ildə Vilndəki radioda işə düzəlib, amma cəmi bir il sonra sol meyilli baxışlarına görə işdən qovulub. 1937-ci ildə İtaliyaya səfərdən qayıtdıqdan sonra Varşavaya köçüb və burada radioda işləməyə başlayıb.
Məqaləni oxu...
Əvvəlki məqalələr: … …
Prezident
Lex Aleksandr Kaçinski (pol.Lech Aleksander Kaczyński; 18 iyun1949 - 10 aprel2010) — 2005—2010-cu illərdə Polşanın prezidenti, 2002—2005-ci illərdə Varşava şəhərinin prezidenti (bələdiyyə başçısı), "Haqq və Ədalət" partiyasının rəhbərlərindən biri. Lex Kaçinski 18 iyun1949-cu ildə Varşavada anadan olub. Varşava Universitetini bitirib. Bundan sonra Qdansk Universitetində namizədlik və doktorluq dissertasiyaları müdafiə edib, professor adı alıb. 1977-ci ildən Fəhlələri Müdafiə Komitəsi, 1978-ci ildən Qdansk Azad Həmkarlar İttifaqlarının Təsis Komitəsi ilə əməkdaşlıq edib. 1980-ci ilin avqustundan Qdansk Zavodlararası Tətil Komitəsinin müşaviri kimi fəaliyyət göstərən Lex Kaçinski 1981-ci ildə "Həmrəylik" Müstəqil Həmkarlar İttifaqlarının 1-ci Ümumpolşa qurultayına nümayəndə seçilib. Polşada hərbi vəziyyət elan olunduqdan sonra Lex Kaçinski həbs edilir. Lex Valensa ilə sıx əməkdaşlıq edən L.Kaçinski "Həmrəylik" hərəkatının gizli Müvəqqəti Koordinasiya Komissiyasının katibi vəzifəsini icra edirdi. O, 1988-ci ildən Lex Valensa yanında Mülki Komitənin, 1989-cu ildən isə "Həmrəylik" hərəkatının Ümumpolşa İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin üzvü idi. 1989-cu ildə senator, iki il sonra isə Polşa Seyminin deputatı seçilib.
Məqaləni oxu...
Əvvəlki məqalələr: … …
Azərbaycanla bağlı
Azərbaycan polyakları (pol.Polacy w Azerbejdżanie) - Azərbaycanda yaşayan polyaklara verilən ümumi ad.
Azərbaycanla Polşa arasında münasibətlər Ağqoyunlu dövlətinin hakim olduğu dövrdə yaranmışdır. XVI əsrin sonların yaxın
Ağqoyunlu dövləti ilə Reç Pospolita dövləti arasında bəzi məktublaşmalar aparılırdı. Polyakların ilk qrupunun Azərbaycana gəlmələri I Şah Abbas Səfəvinin dövrünə təsadüf edir. Həmin zaman bir sıra polyak misyonerlər Vatikanın rəhbərliyi altında Azərbaycana gəlmişdilər. Misyonerlər bir çox dilləri bilsədə, yerli əhalinin dilini öyrənməyə çalışırdılar. Yerli əhalinin yaşayış vəziyyəti haqqında Vatikana müntəzəm məlumat verilirdi. 1680-cı ilə qədər Azərbaycana gəlmiş polyak misyonerlərin adları barədə tarixi mənbələrdə məlumatlara rast gəlinməmişdir. 1680-cı ildə isə Gəncə şəhərinə Paul Vronziski, Jedrzej Zielonacki və Alexsandr Kulesza adlı üç polyak misyoneri gəlmişdir. Onlar 6 aya yaxın bu şəhərdə qalmış və Gəncədə yaşayan əhalinin vəziyyətini öyrənmişdilər. Polyak misyonerlərin Gəncə hakiminə dəyərli hədiyyələr verdiyidə tarixi mənbələrdə göstərilmişdir. XVII əsrdə sonra Azərbaycana polyaklar birdə XIX əsrdə gəlməyə başlamışdılar. 1772-ci ildə Reç Pospolita dövlətinin bölünməsindən sonra, polyakların ağır günləri başlayır. Rusiya imperiyasıpolyakların gücünü zəiflətmək məqsədi ilə onları imperiyanın müxtəlif ərazilərinə o, cümlədən Qafqaza sürgün edir. 1813-cü ildə Qafqaza 10 min nəfər polyak gətirilir. Əsirlərin böyük bir qismi, Napoleon Bonaparta tabe olan Polyak legionunun əsgərləri idi. 10 min nəfər polyakdan təxminən 3 minə yaxını Azərbaycan ərazisində məskunlaşdırılır. Bu gün Gəncə, Bakı, Zaqatala və Qubada polyaklara məxsus katolik kilsələri və evlər hələdə mövcuddur.
Məqaləni oxu...
10 aprel2010-cu ildə Smolensk yaxınlığında qəzaya uğramış təyyarədə, aralarında Polşa prezidenti Lex Kaçinski və xanımının da olduğu 23 nəfər yüksək rütbəli dövlət xadimi həlak olmuşdur...
Nikolay Kopernik (19 fevral, 1473 - 24 may, 1543) - polyak astronom, riyaziyyatçı və iqtisadçı, Günəş sisteminin heliosentrik modelini irəli sürmüşdür. Onun "Səma cisimlərinin hərəkətinə dair" kitabındakı hipotezlər müasir astronomiya elminin əsası kimi qəbul edilir. Avropa elmi intibahının ən qabaqcıl nümayəndələrindən biri olan Kopernik ondan çox-çox əvvəl yaşamış yunan, hind və İslam astronomlarının irəli sürdükləri heliosentrik nəzəriyyələri diqqətlə öyrənmiş, klassik heliosentrik nəzəriyyələrə bir qədər düzəliş vermiş və Yerin deyil, Günəşin Günəş sisteminin mərkəzi olması ideyasını irəli sürməklə müasir astronomiya elminin istiqamətini müəyyənləşdirmişdir. Kopernik 30 ildən artıq bir vaxtda ən sadə qurğuların köməyi ilə səma cisimlərini müşahidə etmişdir. Alim mürəkkəb hesablamalar apararaq belə nəticəyə gəlmişdir ki, Yer Günəş ətrafında və eyni zamanda öz oxu ətrafında fırlanır. Özü də Yer planetlərdən ancaq biridir; həmin planetlərin hamısı Günəş ətrafında fırlanır. Kopernik öz kəşfini uzun illər gizli saxlamışdır. Çünki yeni təlim onu kilsənin təqibinə məruz qoymaqla yanaşı kütləvi məzəmmət obyektinə də çevirə bilərdi.
Məqaləni oxu...
Əvvəlki məqalələr: … …
Hadisə
10 aprel2010-cu il tarixində Smolenskdə qəzaya uğramış təyyarədə Polşa prezidenti Lex Kaçinski və xanımı, ölkənin sabiq prezidenti Rışard Kaçorovski, Milli Yaddaş İnstitutunun prezidenti Yanuş Kurtıka, general Tadeuş Ploski, Polşa ordusunun pravoslav yepiskopu və briqada generalı Miron Çodavski, Milli Bankın rəhbəri Slavomir Skşipek, sabiq müdafiə naziri və Polşa prezidentliyinə keçmiş namizəd Yeji Şmaydzinski, Prezident Katibliyinin rəhbəri Vladislav Stasyak, Baş Qərargah rəisi Frantişek Qonqor da olub. Lex Kaçinski Smolensk vilayətinin Katın kəndində anım tədbirlərində iştirak etməliydi. 1940-cı ilin yazında polşalı zabitlər həmin kənddə güllələnib. Polşa prezidenti ilə bərabər, güllələnmiş zabitlərin övlad və nəvələri də təbirə qatılmalıydılar. Lex Kaçinski Smolenskə təyyarə ilə, oradan Katına isə xüsusi qatarla getməliydi. Məlum olub ki, Polşa prezidentinin təyyarəsi qəzadan əvvəl 3-4 dəfə eniş cəhdi edib. Smolensk vilayət administrasiyasının mətbuat xidmətindən bildiriblər ki, qəzaya səbəb pis hava şəraiti olub: «Pis hava şəraiti üzündən təyyarə 3-4 dəfə cəhd etsə də, eniş alınmayıb. Dispetçer pilotlara 200 kilometr aralıda olan Minsk aeroportuna eniş etməyi məsləhət görsə də, təyyarənin heyəti öz qərarı ilə enişi məhz Smolenskdə etməyə çalışıb».
Məqaləni oxu...
