Qütb Uralı
Qütb Uralı — Ural dağlarına daxil olan dağ sistemi. Avrasiyanın şimalında, Rusiya ərazisində, dağlıq bir bölgə. Ural dağlarının ən şimal hissəsi. Bölgənin şimal sərhədi Konstantinov Kamen dağı hesab edilir və Xulqa çayı bölgəni Qütbönü Uraldan ayırır[1]. Sahəsi təxminən 25.000 km²-dir. Silsiləni təşkil edən dağlarda daha çox yuvarlaq relyef olsa da, əsasən çılpaq qayalar və dik yamaclar görünür[2][3].
| Qütb Uralı | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 1472 m |
| Uzunluğu | 400 km |
| Eni | 25–125 km |
| Sahəsi | 25 000 km² |
| Hündür nöqtəsi | Payer dağı |
| Yerləşməsi | |
| 66°55′23″ şm. e. 64°29′39″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Rusiya |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.jpg)
Bölgənin təsviri
redaktəAvropa və Asiyanın sərhədində, Komi Respublikası və Yamalo-Nenets Muxtar Dairəsi ərazisində yerləşir. Dünyanın hissələrinin şərti sərhədləri bölgələrin sərhədləri ilə üst-üstə düşür və əsasən Peçora (qərbdə) və Ob (şərqdə) hövzələrini ayıran silsilənin əsas suayrıcısı boyunca uzanır. Şimal yamaclarının axınının bir hissəsi birbaşa Şimal Buzlu okeanın Baydaraskaya körfəzinə düşür. Zirvələrin üstünlük hündürlüyü 800-1200 metr, fərdi zirvələri 1500 metrə qədərdir (Payer Dağı). Qütb Uralın şimal hissəsinin relyefinin xarakterik xüsusiyyəti, eninə vadilərdən keçən silsilələrin və massivlərin dərin parçalanması ilə yanaşı, əsas su hövzəsindəki keçidlərin əhəmiyyətsiz hündürlüyüdür (200-250 metr). Bu vadilərdən birindən (Sob çayı) Şimal Dəmir Yolu keçir.
İqlimi
redaktəÇox sərt, kəskin kontinental iqlimə malikdir. Sibir antisiklonu və Avropa siklonik fəaliyyətinin sərhədində yerləşən bölgə soyuq və eyni zamanda son dərəcə qarlı qışı və güclü küləkləri ilə məşhurdur. Nəmli siklonlar adətən dağlara qərbdən yaxınlaşdığına görə qərb yamaclarında şərqdən 2-3 dəfə çox yağıntı olur. Qışda havanın temperaturu -55 ° C-yə düşə bilir. Şəffaf, şaxtalı havalarda, düzənliklərdə havanın temperaturu dağlara nisbətən 5-10 dərəcə aşağı olduqda bəzən temperatur inversiyası müşahidə olunur. Yaz və payız qısadır. Yayı isə qeyri-sabit havası ilə seçilir. Dağlarda qar əsasən iyun ayının sonunda əriyir və sentyabrın əvvəlində yenidən yağır. Bir neçə gün davam edən isti hava (+ 30 ° C-yə qədər) birdən-birə güclü küləklər, leysan yağışlar və dolu ilə müşayiət olunan kəskin soyuq hava şəraitinə yol aça bilir.
Çaylar və göllər
redaktəPeçora və Ob çaylarının hövzələri arasındakı suayrıcı xətt Qütb Uralı boyunca uzanır. Yağıntının daha çox olması səbəbindən qərb yamacları çay vadiləri ilə daha sıx girintili-çıxıntılı olur. Qərb yamacının ən böyük çayları (şimaldan cənuba): Kara, Usa, Elets. Şərq yamacının çayları: Şuçya, Lonqoteqan, Sınya.
Bir çox göllərə sahibdir. Göllərin əksəriyyəti karst vadilərində cəmlənmişdir və ya termokarst mənşəlidir. Bir qayda olaraq, bu cür göllər kiçik bir əraziyə malikdir. Bölgənin şimal hissəsindəki ən böyük göllər: Bolşoye və Maloe Xadata-Yuqan-Lor, eləcə də Bolşoye və Maloe Şuçye. Tektonik çökəklikdə yerləşən Bolşoye Şuçye bölgə üçün görünməmiş 136 metr dərinliyə malikdir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Кеммерих А. О. Общая характеристика территории Полярного Урала // Полярный Урал. — М.: Физкультура и спорт, 1966. — 112 с. — (По родным просторам). — 15 000 экз.
- ↑ Ural Mountains Arxivləşdirilib 2015-04-29 at the Wayback Machine, Encyclopædia Britannica on-line
- ↑ "Урал (географич.) (Ural (geografič))". Grande Enciclopedia Sovietica. 2022-04-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyun 2020.