Qılquyruqlar
İlkinqanadsızlar və ya qılquyruqlar dəstəsi (lat. Apterigota və ya Thysanura)-Buğumayaqlılar tipinin Həşəratlar sinfinin Açıqçənəlilər yarımsinfinə aid olan dəstə
| Qılquyruqlar | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qılquyruqlar |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
|
||||||||
| ||||||||
Xarici quruluşu redaktə
Bədəni iyşəkilli olub, pulcuqlarla örtülmüşdür. Uzunluğu 2 sm-ə qədərdir. Bığcıqları uzun, sapşəkillidir. Gözləri fasetdir. Döş seqmentlərində 2-3 buğumlu pəncəsi və cüt caynaqları olan yaxşı inkişaf etmiş ayaqları var. Pulcuqlular fəsiləsinin ayrı-ayrı növləri yaxşı və cəld qaçırlar. Qarıncığı uzun, qrifelli olub, 11 seqmentdən ibarətdir. Bunların 10-u görünür. Aşağıdan qarıncıq seqmentlərində qarıncıq ayaqlarının qısa törəmələri vardır. Dişilərdə qarıncıq seqmentlərinin 8-9-cu sternitlərinin əmələ gətirdiyi və 2 cüt buğumlu törəmədən ibarət olan yaxşı inkişaf etmiş yumurtaqoyan vardır. Qarıncığın qurtaracağında 3 sap vardır. Yan saplar – serk, ortadakı isə tək quyruq törəməsidir. Çevrilməsi natamam, protometaboliya tiplidir.
Həyat tərzi redaktə
Qılquyruqlar başlıca olaraq tropik və subtropik ölkələrdə geniş yayılmışlar. MDB ərazisində isti və qızmar iqlimli rayonlarda rast gəlinir. Daşların, yovşan kollarının, şoranotunun, gəvənlərin altında, meşə döşənəyində, ağac qabıqlarının çatlarında və altında, seyrək hallarda torpaqda yaşayırlar. Qarışqa və termitlərlə birgə yaşayan, eləcə də sinantrop olan bir sıra növlərə qarışqa, termit yuvalarında və yaşayış məskənlərində rast gəlmək olur. Bitki qalıqları, heyvan cəmdəkləri, göbələk sporları, birhüceyrəli su bitkiləri ilə qidalanır. Evlərdə nişastalı və şirin qida yeyirlər. Bu cücülərin ayrı-ayrı növləri 3 ilə qədər yaşayır və bu dövr ərzində yumurtadan çıxdıqdan sonra, hətta imaqo mərhələsində də bir neçə dəfə qabıq qoyurlar.
Yayılması redaktə
Məlum olan 400-dən artıq qılquyruq növündən MDB-də 9-u, Azərbaycanda 4-ü yaşayır. Bütövlükdə bu cücü qrupunun növ tərkibi kifayət qədər öyrənilməmişdir. Azərbaycanda tapılan Machilis hellari Ver.h. çöl zonasında daşların, yovşanın, gəvənin altında, otluqda və başqa stasiyalarda yaşayır. Evlərdə və anbarlarda kosmopolit növ olan şəkər pulcuqlusu Lepisma sacccharina L. tez-tez rast gəlinir. Yaşayış yerlərində, kitabxanalarda, mağazalarda çox vaxt müxtəlif qida ehtiyatlarına – una, şəkərə, quru meyvələrə, eləcə də köhnə əlyazmalara, kitablara və şəkillərə ziyan vurur. Ev trombiyası – Therobia domestica Pack. isti otaqlarda yaşayır. Toz yığınları arasında tez-tez rast gəlir, nişasta və yapışqanı həvəslə yeyir. Azərbaycanın quraq zonalarında daşların altında, torpaqda və döşənəkdə Clenolapisma lineatum F. rast gəlinir. Qarışqa yuvalarında qeydə alınmış Lepisma wasmanni Mon. hər cür zir-zibili yeməklə kifayətlənməyib, həm də qarışqaların yeminə şərik olurlar.
Təsnifatı redaktə
İstinadlar redaktə
Ədəbiyyat redaktə
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004