Qırğızıstanda islam

Qırğızıstanda islam— Qırğızıstan Respublikasının dindar əhalisi arasında ən çox yayılmış dinlərdən biridir. Əsas istiqamət Hənəfi məzhəbinin sünniliyidir. Qırğızıstanda 20-ci əsrin ikinci yarısında baş verən etnodemoqrafik proseslər respublika əhalisinin həyatında islam dininin rolunun və əhəmiyyətinin artmasına səbəb oldu. Əgər 1960-cı ildə respublika əhalisinin yarıdan az hissəsi islam dininə etiqad edirdisə, Asiya xalqları arasında nisbətən yüksək təbii artım və Avropa mənşəli Qırğızıstan sakinlərinin mühacirətinə görə hazırda müsəlmanların xüsusi çəkisi 80%-ə yaxınlaşır. İslam dininə ənənəvi olaraq yerli qırğızlar, özbəklər, qazaxlar, tatarlar və s. etiqad edir.

Tarixi

İslamın müasir Qırğızıstan ərazisinə nüfuz etməsi bir neçə əsr ərzində baş vermişdir. 751-ci ildə Abbasilər İslamı yaymaq məqsədi ilə Talas vadisinə, 751-ci ilin iyulunda Atlaxa şəhəri yaxınlığında Talas çayı üzərində (ehtimal ki, müasir Qazaxıstan və Qırğızıstanın sərhədyanı ərazilərində) bir tərəfdə Abbasilər xilafəti ilə Qarluq xaqanlığının qoşunları, bir tərəfdə də Tan sülaləsi arasındaOrta Asiyaya nəzarət uğrunda döyüş baş verdi. Döyüşün nəticəsi Abbasilərlə Qarluq xaqanlığının qələbəsi oldu ki, bu da İslamın Mavəraünnəhr və Orta Asiyada yayılmasının başlanğıcını qoydu. İslam öncə təxminən 10-cu əsrin sonlarında bölgənin hökmdarları və aristokrat zadəganları arasında möhkəmləndi. Moğol xanlığı genişləndikcə türklərin ənənəvi dini şamanizm və totemizm olduğu üçün İslamın yayılması yavaşladı. Lakin İslam sonrakı əsrlərdə yayılmağa davam etdi. 19-cu əsrdə qırğızların təhsilində “səyyar mollalar” mühüm rol oynamışlar, rəsmi məlumatlara görə, 1883-cü ildə Semireçyensk vilayətində 3299 oğlan və 579 qız (əsasən qırğız) oxumuşdur.

Sovet dövründə İslam dininin mövqeyi xeyli zəifləmiş və 1991-ci ildə respublikada 40-dan az məscid olmuşdur. Hazırda Qırğızıstan əhalisinin əsas hissəsi (80%-dən çoxu) özlərini müsəlman hesab edir və ən azı bəzi rituallara bu və ya digər dərəcədə riayət edir. Məsələn, sünnət mərasimini bütün qırğızlar yerinə yetirir və demək olar ki, bütün qırğızlar müsəlman ayinlərinə görə dəfn edilir. 1990-cı illərin ortalarında Qırğızıstanda 1000-ə yaxın məscid, 2011-ci ildə ibadət evləri də daxil olmaqla 2000-ə yaxın məscid var idi. Təhsili əsasən xarici müsəlman dövlətləri (Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı və s.) tərəfindən maliyyələşdirilən 9 İslam universiteti və 1700-dən çox məscid Qırğızıstanın Dini İşlər üzrə Dövlət Komissiyasında rəsmi qeydiyyatdan keçib. Ölkədə 60-a yaxın mədrəsə və demək olar ki, eyni sayda İslam mərkəzləri, ictimai fondlar və müxtəlif növ dərnəklər fəaliyyət göstərir. Yüksək təbii artım nəticəsində indi bütün respublikada müsəlman dindarların sayı artmışdır. Bu, xüsusilə son vaxtlara qədər müsəlmanların çox az olduğu bölgələrə (Bişkek, Çuy vilayəti) aiddir. Kəndlərdə, eləcə də əyalət şəhərlərinin küçələrində qadınları ənənəvi müsəlman geyimində daha çox görmək olar. Həmçinin, Qırğızıstanın bir sıra sakinləri xaricdəki müsəlman müəssisələrində təhsil alır: 2009-2010-cu illərdə Türkiyədə 209, Misirdə 300, Pakistanda 90 nəfər təhsil alıb. Həmçinin ilahiyyatçıların dövlət standartları üzrə hazırlanması Oş Dövlət Universitetində (1993-cü ildən), Qırğızıstan Dövlət Universitetində (2008-ci ildən), Qırğızıstan Texniki Universitetində (2011-ci ildən) həyata keçirilir.

Münaqişələr

Qırğızıstanın islam ruhaniləri ölkədəki siyasi iğtişaşlara reaksiya verir.

2010-cu ildə Qırğızıstanda baş verən inqilab əvvəlcə respublika Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin rəhbəri Muratalı Jumanovun, sonra isə onun varisi Abdışükür Nərmatovun istefaya getməsinə səbəb olub.

A.Nərmətovun yerinə gələn S.Kuliyev zorla devrilib: 2010-cu il iyunun 6-da 15 nəfər Qırğızıstan Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin binasına daxil olaraq, qazıların iclasına qədər müftidən istefa verməsini tələb ediblər.

Daha sonra S.Kuliyevi aparıblar və müfti vəzifəsindən istefa ərizəsi yazana qədər buraxmayıblar.

Nəticədə Çubak Cəlilov ilk dəfə alternativ əsaslarla müfti seçilib.