Qırmızı kilsə (Xocavənd)
Qırmızı kilsə — Xocavənd rayonunun Binə (keçmiş Domu) və Tuğ kəndlərinin arasında, kiçik təpə üzərində yerləşən tarix-memarlıq abidəsi. Qırmızı kilsə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən Dövlət əhəmiyyətli abidə kimi qeydiyyata alınmışdır.[2]
| Qırmızı kilsə | |
|---|---|
 Kilsənin qalıqları | |
| Ölkə |
 Azərbaycan |
| Şəhər | Xocavənd |
| Yerləşir | Binə və Tuğ kəndlərinin arası |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | 1000-ci il[1] |
| İstinad nöm. | 250-2 |
| Kateqoriya | Məbəd |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
redaktəKilsənin qərb qapısı üzərindəki kitabədə deyilir: "Erməni təqvimi ilə 449-cu ilin (miladi 1000) yayında, Musanın oğlu Qaqikin hakimiyyəti dövründə mən, Musanın qızı Voski özüm və valideynlərimin ruhunu xilas etmək üçün Tanrı evini tikdirdim."[3][1][4]
Kilsə memarlıq və bədii dəyəri baxımından böyük əhəmiyyətə malik olsa da, həm də Qafqaz albanlarının tarixi şəxslərinin adlarını saxlayan və ən erkən tarixli alban epiqrafikalarından birinə malik olan abidə kimi dəyərlidir.[4]
Memarlıq xüsusiyyətləri
redaktəMəbədin örtüyü və cənub drvarı dağılmışdır. Onun ətrafında digər tikililərin və habelə təpəni əhatə edən qala divarlarının qalıqları qeydə alınmışdır. Əhali bu ərazini "hökmdar imarəti" adlandırmışdır. Kobud yonulmuş daşlardan inşa edilmiş bu kilsənin uzunluğu 11 m, eni 6,45 m olmuşdur. Məbədin əsas girişi qərbdə, ikinci girişi isə cənubda yerləşmişdir.[5] Qərb divarındakı qapı yerinin yuxarısında erməni dilində inşaat yazısı qeydə alınmışdır. Bu epiqrafika nümunəsi belə tərcümə olunmuşdur: "449 (1000)-cu ildə, Musenın oğlu hökmdar Hagik zamanında mən — Musenin qızı Voski Allah evini tikdim …".[4] Beləliklə, məlum olur ki, bu məbəd şahzadə alban xanımı Voskinin sifarişi ilə X əsrin son ilində (erməni təqviminin 449-cu ilində) inşa edilmişdir. Hagik adlı alban hökmdarı tarixi əsərlərdən məlum deyildir. Yalnız bir fərziyyə kimi belə bir mülahizə söyləmək mümkündür ki, bəlkə də, Hagik və onun atası Muse alban hökmdarı Qriqori Hamamanın nəvəsi İşxanidən sonra Albaniya dövlətinə başçılıq etmişlər. Eyni zamanda istisna etmək olmaz ki, Muse və onun oğlu Hagik 1008-ci ilə kimi mövcud olmuş Albaniya dövlətində vilayət hakimləri olmuşlar.[5] Kilsənin dam örtüyü və cənub divarı dağılmışdır.[6] Ətrafda kilsəni əhatə etmiş digər tikililərin xarabalıqları və təpəni əhatə edən qala divarlarının qalıqları müşahidə olunur.[6] Kobud işlənmiş daşlardan inşa edilmiş kilsə cənub və qərb divarlarında yerləşən iki qapıya malikdir.[3] Kilsə binası ümumilikdə 11 metr uzunluq və 6.45 metr enə malikdir.[3]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Мкртчян, 1989. səh. 85
- ↑ "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı" (PDF). Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2 avqust 2001. 2021-07-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 iyul 2020.
- ↑ 1 2 3 Бархударянц, 1895. səh. 75
- ↑ 1 2 3 Мамедова, 2004. səh. 86
- ↑ 1 2 Xəlilov, Mübariz. Albaniyanın Xristian Abidələri (IV-X əsrlər) (az.). Bakı: AFPoliqrAF. 2011. 98.
- ↑ 1 2 Мамедова, 2004. səh. 85
Ədəbiyyat
redaktə- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мкртчян, Ш.М, Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, Ереван, 1989
- Бархударянц, Макар, Арцах, Баку, 1895
- Xəlilov M. C., Albaniyanın Xristian Abidələri (IV–X əsrlər). Bakı — 2011, s.341