Qədim Yunanıstan qanunları
Qədim Yunanıstanın idarə edilməsində istifadə olunan qanunlar toplusuna verilən ad. Qədim Yunanıtan qanunlarının, hazırlanmasında Qədim Roma qanunlarının böyük rolu olmuşdur. Qədim Yunanıstan qanunlarının bu günə qədər böyük bir qisminin tarixə məlum olmasının səbəbi, qanunların German tayfaları tərəfindən əsrlər boyu qorunması olmuşdur.
İlk qanunlar
redaktəQədim Yunanıstan qanunlarının yaranması haqqında bir sıra fikirlər vardır. Ən geniş yayılmış ehtimala görə, iki böyük şəhər arasında olan anlaşılmazlıqları aradan qaldırmaq üçün toplanan şura tərəfindən qanunların yaradılmasıdır. Qədim Yunanıstan qanunları əsasən miraslar üzərində olan mübahisələr, siyasət və ticarət sahəsində olan məsələlər, qulların azad edilməsi və ya edam edilməsi barədə olan məsələləri əhatə etmişdir.
Qədim Yunan qanunlarının ilk nümunələri günümüzə qədər qəlib çatmamışdır. Yunan qanunlarının ilkin nümunələrinə, dahi yunan şairi Homer nəğmələrində rast gəlinir. Həmin nəğmələrdə, Yunanıstanda boşanma və qullar haqqında olan qanunlardan bəhs edilir. Yunanıstanda ilk konstitusiya e.ə II əsrdə Aristo tərəfindən yaradılmışdır. Aritso Qədim Yunanıstanın məşhur mirzələrindən hesab edilirdi. Bütün qanunlar bir qayda olaraq, mülkədarların mənafeyni müdafiə edirdi. Qullara heç bir halda hüquqlar verilmirdi. Kasıb təbəqədən olan insanlarında hüquqları varlılara qarşı istifadə edilə bilməzdi.
Qanunların yazıya alınması
redaktəQədim Yunanıstanda qanunların dəqiq hansı tarixdə yarandığı və nə zamandan tətbiq edildiyi məlum deyil. Ən qədim zamanlarda da qanunların olduğu, lakin bunların yazıya alınmadığı ehtimal edilir. Bu cür şifahi qanunlar əsrdən əsrə, dəyişir və ya yeniləri yaranırdı. Yunanıstan ərazisində olmuş bir çox kaloniyalarında hər birinin öz qanunları olduğu məlumdur. Ümumən bütün Yunanıstan ərazisində istifadə edilən qanunlar az sayda idi. Əsasən qanunlar bir şəhər və ya bölgəyə aid edilirdi. Məsələn, bir şəhərdə taxıl vergisi alınırdısa digər bir şəhərdə belə bir vergi mövcud deyildi.Bütün bunlar Qədim Yunanıstan qanunlarının müxtəlif olduğunu göstərir. Bizim eradan əvvəl 1200 və 900-cü ilə qədər, tarixi mənbələrdə yunan qanunlarına rast gəlinməmişdir. Bu dövrdə, mübahisələr zor gücü ilə həll edilirdi. Qətl hadisələri zamanı ağsaqqalların müdaxiləsi olmasa, qan davaları başlardı. Belə mübarizələr güclü ailələr arasında gedir və bir ailənin digərini üstələyənə qədərdə davam edirdi. E.ə VII əsrdə Qədim Yunanıstanda ilk yazılı qanunlar yazılmağa başlanılır. E.ə 620-ci ildə Drakon qədim yunan tarixin ilk yazılı qanun toplusunu hazırlamışdır. Drakon qanunları Ancaq varlıları müdafiə edirdi. Kasıb əhali Drakon qanunlarını qanla yazılmış qanunlar adlandırırdılar. Qanularda təsadüfən adam öldürmüş şəxsin şəhərdən qovulmasını, bilərəkdən adam öldürmüş şəxsin isə edam edilməsi göstərilirdi. Drakon və Solon tərəfindəb hazırlanan qanunlarda, zərər çəkmiş tərəfə pul ödənilməsi yolu ilə məsələnin həll edilməsi təklif edilirdi. Məsələn cinsi hücüm halında kişinin, qadına 100 qızıl verməli idi. Əgər bir şəxsin malı oğurlanardırsa, oğrudan əldə etdiyi malın iki qatını mal sahibinə verməsi tələb edilirdi. Pul cəzaları ödəndikə, təqsirləndirilən şəxs sərbəst bırağılırdı əks hallarda isə ağır formada döyülmə və ya təqirləndirilənin edam edilməsi icra edilirdi.
Solon qanunları
redaktə
Solon qanunları Qədim Yunanıstanın ən məşhur qanunlarından hesab edilir. Solon qanunlarında əsasən ailə daxilində ər və arvada verilən hüquq və vəzifələr qeyd edilmişdir. Qanunlarda övladların hüquq və vəzifələri və ailə daxilində olan miras məsələləridə yer alırdı. Solon qanunlarında üstünlük kişilərə verilirdi. Qədim Yunanıstanda qadınların rolu zəif olduğundan onların hüququları məhdud formada olur və əsasən qanunlarda qadınlara xitabən qadının atasına müraciət edilirdi. Yəni qadının atası nüfuzlu şəxs idisə, qadına verilən hüquqlarda, onun xeyrinə dəyişə bilərdi. Solon qanunlarında diqqət ayrılan digər bir sahə təsərüffat sahəsi idi. Şəhərdən kənarda yaşayan şəxslərə su quyuları qazmağa icazə verilirdi. Zeytun yağından başqa digər növ məmulatların ixracı qadağan edilmişdir. Solon Yunanıstanda borc daşının ləğv edilməsinə nail olmuşdur. Borc daşı kasıb kəndlilərin qula cevrilməsinin ən rahat yolu hesab edilirdi. İmkanlı mülkadar, hər hansısa bir kəndliyə borca məmulat verir və bu borc kəndlinin torpaq sahəsində, qoyulan daşın üzərində borcun miqdarı, kim tərəfindən və kimə verilməsi barədə borcun qaytarılacağı müddət yazılırdı. Borcunu qaytara bilməyən kəndli ailəsi ilə birgə, borclu olduğu şəxsin quluna çevrilirdi. Solon ilk olaraq borc daşına görə qula çevrilməni ləğv etmiş və borclu kəndliyə borcunu qaytarmaq üçün daha 3 il vaxt ayrılmasına göstəriş vermişdir.Qədim Yunanıstanda qanunlar savadlı mirzə və natiqlər tərəfindən hazırlanırdı. Mirzələr nüfuzlu ailələrdən seçilirdi. Mirzələr yüksək savada, gözəl yazı qabiliyyətinə sahib idilər.Qanunlar hazırlandığdan sonra şuranın müzakirəsinə verilirdi. Bu zaman mirzələr müzakirələrdə iştirak etmirdilər. Onlar daha çox bitərəf mövqe göstərir və bununla tərəflərindən hazırlanmış qanunların qəbul olunmasına nail olurdular. Məşhur yunan mirzəsi olmuş Kinon şəhər məclisinin ləğv edilməsi haqqında qanun layihəsi hazırlamışdır. Daha sonra onun bu qanunu şəxsi marağlara görə yazdığı məlum olmuş və onun mirzə statusu əlindən alınmışdır. Qədim Yunanıstanda ən bitərəf mirzə Drakon hesab edilir. Drakon qanunları özü şəxsən yazırdı.Drakon ilk dəfə olaraq ağır cinayət törətmiş şəxsin edam edilməsi barədə qanun hazırlamışdır.