Qaçırmaq qorxusu
Qaçırmaq qorxusu (ing. Fear of missing out; FoMO) — bir insanın maraqlı və ya vacib bir hadisəni qaçırmaqdan qorxduğu zaman narahat psixi vəziyyət. Digər şeylərlə yanaşı, sosial şəbəkələrdən istifadə edilməsilə təhrik edilir.[2] Bu nəzəriyyə insanların texnologiya və sosial media ilə olan əlaqəsini anlamaqda mühüm bir vasitə rolunu oynayır. FOMO xüsusilə sosial media platformalarının insan həyatına inteqrasiya olunduğu dövrdə daha da güclənmişdir. Bu nəzəriyyəni dərk etmək həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində daha sağlam davranış modellərinin formalaşmasına kömək edə bilər.[3]
Xüsusiyyətləri
redaktəFOMO-nun əsas xüsusiyyətlərindən biri sosial müqayisədir. Fərdlər öz həyatlarını başqalarının sosial media postları ilə müqayisə edərək özlərini yetərsiz və ya uğursuz hiss edə bilərlər. Sosial media platformalarında insanların həyatlarının yalnız müsbət və maraqlı tərəfləri göstərilir, bu isə başqalarının həyatlarının daha maraqlı və mənalı olduğu təəssüratını yaradır. Bu da insanlarda öz həyatlarına dair narahatlıq və qısqanclıq hissləri doğura bilər. Nəticədə, fərdlər sosial mediada daim aktiv olmağa məcbur olurlar və bu, onlarda anksiyete və stressə səbəb olur. Həmçinin, FOMO bir tədbirdə iştirak etməmək, bir fürsəti əldən vermək və ya başqalarının birgə fəaliyyətlərindən uzaq qalmaq qorxusunu gücləndirir. Bu qorxu, insanların özlərini cəmiyyətdən kənarda hiss etmələrinə səbəb olur.[4][5]
Təsiri
redaktəFOMO-nun yaranma səbəbləri çoxşaxəlidir. Ən başlıca səbəb sosial media platformalarının həyatımıza dərin təsiridir. Sosial media, insanların yalnız həyatlarının müsbət tərəflərini nümayiş etdirir, bu da fərdlərin başqalarının həyatını daha maraqlı və mənalı görməsinə səbəb olur. Bu, sosial təzyiqi artırır, çünki insanlar başqalarının nailiyyətləri və həyat tərzləri ilə özlərini müqayisə edərək geridə qalma hissi yaşayırlar. Müasir həyatın sürəti də FOMO-nun yaranmasına səbəb olan başqa bir faktordur. Hər an yeni imkanlar və yeniliklər meydana çıxdıqca, insanlar hər şeyi təcrübə etmək istəyirlər, lakin bu, çox vaxt onları qaçırma qorxusuna sürükləyir.[6]
FOMO-nun mənfi təsirləri psixoloji sağlamlıq üzərində əhəmiyyətli təsir göstərir. FOMO, depressiya, stress və aşağı özünəinam kimi psixoloji problemlərə yol aça bilər. İnsanlar daim başqalarının həyatını izləyərək öz həyatlarından narazı ola bilərlər. Bu, onların sosial əlaqələrini zəiflədir, çünki insanlar real həyat münasibətlərindən çox, onlayn fəaliyyətləri üstün tutmağa başlayırlar. FOMO həmçinin, insanların sosial mediadan ayrılmaq qorxusu ilə əlaqəli olaraq, dincəlməkdə çətinlik çəkmələrinə səbəb olur. Bu da onların psixoloji və fiziki sağlamlıqlarına mənfi təsir göstərir.[7]
FOMO ilə mübarizə yolları mövcuddur və bunlar fərdlərin daha sağlam və balanslı həyat tərzi qurmasına kömək edə bilər. İlk növbədə, sosial media istifadəsini şüurlu və nəzarətli şəkildə etmək lazımdır. Sosial media zamanını müəyyən etmək və onu məqsədli şəkildə istifadə etmək, FOMO-nu azaltmağa kömək edir. Həmçinin, özünə diqqət yetirmək və başqaları ilə müqayisəni azaltmaq, fərdlərin öz həyatlarına fokuslanmasına və daxili narahatlıqlarını azaldmasına kömək edir. Rahatlıq anlarını artırmaq da FOMO ilə mübarizənin vacib bir hissəsidir. Meditasiya, idman və ya hobbilərlə məşğul olmaq, insanın psixoloji vəziyyətini yaxşılaşdırır və onu sosial mediadan uzaqlaşmağa təşviq edir. Nəhayət, real həyat münasibətlərinə daha çox vaxt ayırmaq, ailə və dostlarla əlaqəni gücləndirmək, onlayn dünyadan daha çox real dünyada var olmaq da FOMO-nun mənfi təsirlərini azaldır.[8]
İstinadlar
redaktə- ↑ Anderson, Hephzibah. "Never heard of Fomo? You're so missing out". The Guardian. 2011-04-16. 2021-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-06.
- ↑ Andrew K. Przybylski, Kou Murayama, Cody R. DeHaan, Valerie Gladwell. Motivational, emotional, and behavioral correlates of fear of missing out // Computers in Human Behavior . 29 (4). 2013-07-01. 1841—1848. doi:10.1016/j.chb.2013.02.014. 2019-12-15 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "FoMO: The Fear of Missing Out - Technology - The Skinny". 2021-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- ↑ "Fear of Missing Out". World of Psychology. 2015-10-12. 2016-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- ↑ "Как побороть лайкозависимость?". thequestion.ru. 2017-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- ↑ Deci, E.L. & Ryan, R.M. Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. Plenum Press. 1985.
- ↑ Sherry Turkle. "Transcript of "Connected, but alone?"". 2017-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-12-02.
- ↑ Moira Burke, Cameron Marlow, Thomas Lento. Social Network Activity and Social Well-being // Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems. New York, NY, USA: ACM. 2010-01-01. 1909—1912. doi:10.1145/1753326.1753613. ISBN 9781605589299.
Əlavə ədəbiyyat
redaktə- Патрик Макгиннис. FOMO sapiens: Как избавиться от страха упущенных возможностей и начать принимать правильные решения. М.: Альпина Паблишер. пер. с англ. Ольга Бараш. 2021 [Patrick J. McGinnis. Fear of Missing Out: Practical Decision-Making in a World of Overwhelming Choice]. ISBN 978-5-9614-5968-5.