Qafqaz zubru
Qafqaz zubru[3] (lat. Bison bonasus caucasicus) — 1927-ci ilə qədər Baş Qafqaz silsiləsinin şimal-qərb meşəliklərində yayılmış, Avropa zubrunun bir yarımnövü. Düzənlik zubrundan nisbətən ölçülərinin kiçikliyinə görə fərqlənir. Buynuzu əyilmə, tüklərinin daha uzun və tünd olması onlar üçün xarakterikdir[4].
| Qafqaz zubru | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qafqaz zubru |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
| ||||||||||
Bu yarımnöv insan tərəfindən tükədilmişdir. Onlar əvvəllər şimal-qərbi İran ərazisinə qədər yayılmışdılar[5]. XIX əsrin ortalarında ancaq Kuban çayı ətrafə ərazilərdə 2000 baş olaraq qalmışdı. Sayları insa tərəfindən ovlanması səbəbindn azalırdı. Birinci Dünya müharibəsi sonrası cəmi 500 baş zubr qalmışdı. 1927-ci ilin yayında sonuncu zubrun brakonerlər tərəfindən Aloud dağı ətrafında ovlanması qeydə alınmışdır. Bundan sonra bu canlıların axtarışları bir səmərə verməmişdir. Bununlada bir məməli yarımnövü yer üzündən silinmişdir. O zamanlar xarici zooparklardan bu yarımnövə aid heyvanların gətirilməsi mümkün olmadığından ibritləşmə üstün tutulmüşdür. SSRi ərazisində ilk seleksiya işi 1921-ci ildə Boris Fortunatov tərəfindən aparılmışdır. Buradanda 1940-cı ildə bir erkək və dörd dişi Qafqaz qoruğuna buraxılmışdır. onların təbiətə adapdasiyası uğurlu olmuşdur. Zubrların adaptasiya işinə rəhbərlik zootexnik[6] S. Q. Kaluqin rəhbərlik etmişdir. O, bu işə uzun illər sərf etmişdir. 1960-cı illərə qədər belovej-qafqaz zubrlarını qarışdıraraq qorumağa çalışırdılar[4][7].
Hazırda Qafqaz qoruğunda yerli yarımnövlərdən fərqlənməyən zubrlar yaşayır. Onlar aborigen zubrların arealını tutmaq əzmindədir. Onlar artıq yarım əsr ərzində keçilməz dağ ərazilərinə alışmışlar. 1980-ci illərdə Qafqazda onların sayı 1300 başa çatdırılmışdır. Bu isə SSRİ ərazisində olan zubrların 80 % demək idi. Onlar 470–2900 metr arası ərazilərdə yaşayırlar. Hazırda düzənlik meşələrinin yoxa çıxması səbəbindən bu canlıların miqrasiyası məhduddur[8]. Az qarlı illərdə onlar yaylaq ərazilərində 30–40 km aşağı ərazilərə köç edirlər. 4–8 ildən bir əsasən sərt qış olan illərdə kütləvi qırılma müşahidə edilir. Əgər sərt olmayan illərdə istki 7 % olursa, sərt qış olan illərdə isə bu rəqəm 12–20 % arası dəyişir.
Azərbaycanda vaxtı ilə yaşamış bu canlıların əvvəlki arealının bərpası məqsədi ilə Şahdağ Milli Parkının ərazisində zubrların çoxaldılıb təbiətə buraxılması üçün kompleks inşa edilməkdədir[9]. 2020-ci ildə Şahdağ Milli Parkında Azərbaycan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, İDEA İctimai Birliyi və WWF Azərbaycanın birgə həyata keçirdiyi unikal layihə sayəsində Qafqazda zubrların populyasiyası yenidən bərpa olunmağa başlamışdır.
İstinadlar
redaktə- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2012.
- ↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
- ↑ Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti (az.). Elm nəşriyyatı. 2021. səh. 719. ISBN 978-9952-523-37-9.
zubr
- ↑ 1 2 Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990–365, [2] с.: ил., карт. — С. 95–96.
- ↑ Константин Константинович Флёров Систематика и эволюция // Зубр. М., 1979.
- ↑ Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990–365, [2] с.: ил., карт. — С. 99.
- ↑ Калугин С. Г. Восстановление зубра на Северо-Западном Кавказе // Тр. Кавказского гос. запов. Вып. 10. М., 1968.
- ↑ Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990–365, [2] с.: ил., карт. — С. 64.
- ↑ "Zubrları təbiətimizə qaytaraq!" [ölü keçid]