Qalagah yaşayış yeri
Qalagah yaşayış yeri Azərbaycan Respublikasının İsmayıllı rayonunun Qalagah kəndinin yaxınlığında yerləşir.[1] Qədim yaşayış yeri 30 hektara yaxın sahəni əhatə etməklə yüksək yayla üzərində yerləşir və üç tərəfdən dərə ilə əhatə olunur.[2]
| Qalagah yaşayış yeri | |
|---|---|
| Qalagah | |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Rayon | İsmayıllı |
| Yerləşir | İsmayıllı rayonunun Qalagah kəndi |
| Aidiyyatı | antik - ilk orta əsrlər dövrü |
Arxeoloji tədqiqatlar redaktə
İlkin arxeoloji tədqiqatlar keçən əsrin 30-cu illərində Y.A.Paxomov tərəfindən aparılmışdır. Abidədə əsaslı tədqiqatlar 1963-cü ildən başlayaraq arxeoloq Fazil Osmanov tərəfindən aparılıb.[3] Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı abidənin şəhər tipli yaşayış yerinə aid xüsusiyyətləri bəlli olmuşdur. Qazıntı işləri nəticəsində mədəni təbəqənin qalınlığı 1,5-1,7 m olduğu müəyyənləşdirilib. Ən alt qatda, xam torpağın üzərində dirək yerləri, ocaq və dairəvi formada hamarlandırılmış döşəmə müşahidə olunub. 04-05 m dərinlikdən çay daşlarından hörülmüş bina qalıqları (divarlar) üzə çıxarılıb. Çay daşlarının orta ölçüsü 32x36 sm-dir. Sonrakı dövrlərdə görülən təsərüffat işləri nəticəsində divar dağıdıldığından onun dəqiq istiqamətini müəyyən etmək mümkün olmamışdır. Yalnız bütöv qalmış hissəyə əsasən divarın 0,45 m enində olduğu müəyyən olunub.[2]
Qazıntılar nəticəsində diametri 2,2 m olan torpaq döşəmə də aşkar olunub. Döşəmənin kənarları bir qədər hündür olub içərisi kül, kömür qarışıqlı torpaq qatı ilə örtülüb. Burada yanğından qızarmış vəziyətə düşmüş suvaq parçaları da aşkar edilmişdir. Buradan tədqiqatçılar belə qənaətə gəlir ki, vaxtilə böyük binanın şimal tərəfində böyük bir otaq olmuşdur. Binanın bu hissəsində yanğın nəticəsində kül və torpaq qatları bir-birini əvəz etmişdir. Otağın döşəməsinin şimal kənarında 1 m diametri olan təsərüffat quyusu vardı ki, bunun da işərisinə küp qoyulmuşdur. Küp ağzı yastı daşla örtülü halda dik şəkildə olmaqla quyuya yerləşdirilmişdir. Aşkar edilən tikinti qalığı binanın yalnız bir hissəsini təşkil edir. Buradan 8 m məsafədə bir-birinin ardınca yerləşən, sayı 18 ədəd olan dirək basdırmaq üçün çuxurlar aşkar olunub. Belə çuxurların üstdən diametri 80-90 sm, dibindən diametri 45-50 sm, dərinlikləri isə 1 m-dir. Dirək yerlərinə əsasında deyilə bilər ki, evin ortasında bir cərgədə olmaqla iri sütunlar basdırılmış, onların üstündən tirlər qoyulmuş və yanlara sallamalar uzadılmışdır.[4]
Yaşayış yerindəki tikinti materiallarına əsasən, belə qənaətə gəlinir ki, buradakı sakinlər daş və çiy kərpicdən hörülmüş və ortasında dirək basdırılmış evlərdən yaşayış binaları kimi istifadə etmişdilər. Qazma və yarımqazma kimi evlərdən çox az hallarda, müxtəlif şəraitlə əlaqədar olaraq istifadə olunurdu.[1][4]
Əsas tapıntılar redaktə
1899-cu ildə Qalagah yaxınlığından təsadüfən tapılmış gümüş nimçə antik dövr torevtikasının nadir əsərlərindəndir. Nimçə üzərində amur, tritonların və dəlfinlərin əhatəsində dənizatı üzərində oturmuş Nereidanın təsviri verilib. Ehtimal olunur ki, nimçə II əsrdə Romada istehsal olunmuş və ticarət əlaqələri vasitəsilə Qafqaz Albaniyası ərazisinə gətirilmişdir.[5] Bundan əlavə, yaşayış yerindən əmək alətlərindən, saxsı qablardan, bəzək əşyaları və heykəlciklərdən ibarət artefaktlar əldə olunub. Tədqiqatlar nəticəsində abidənin ətrafındakı qəbirstanlıqdan antik dövr qəbir tipləri — torpaq, küp və təknə qəbirlər öyrənilib. Qalagahdan tapılan tapılan keramika məmulatı çeşid müxtəlifliyi, forma və bədii xüsusiyyətləri baxımından qonşuluqdakı antik dövr abidələrinin materiallarından qismən fərqlənir. Saxsı qablar arasında antik dövrün ənənəvi süddanbiçimli qabları azlıqda qalaraq, əvəzinə lentvari qulpu, nisbətən dar boğazı, üçləçəkli gül formasında olan ağzı, çiyin hissədə isə müxtəlif üsullarla işlənmiş naxışları olan bardaq tipli qablar çoxluq təşkil edir.[6]
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 Dostiyev, Tarix. Arxeoloji lüğət (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2018. 138.
- ↑ 1 2 Osmanov, Fazil. Qafqaz Albaniyasının maddi mədəniyyəti (e.ə IV - b.e III əsrləri) (az.). Bakı: Elm. 1982. 34–35.
- ↑ Cəbiyev, Qafar. Girdiman tarixi (IV-IX əsrlər) (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2010. 101.
- ↑ 1 2 Osmanov, Fazil. Qafqaz Albaniyasının maddi mədəniyyəti (e.ə IV - b.e III əsrləri) (az.). Bakı: Elm. 1982. 36–37.
- ↑ Dostiyev, Tarix. Arxeoloji lüğət (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2018. 139.
- ↑ Cəbiyev, Qafar. Girdiman tarixi (IV-IX əsrlər) (az.). Bakı: Şərq-qərb. 2010. 104.
Ədəbiyyat redaktə
- T.Dostiyev. Arxeoloji lüğət. Bakı: Elm və təhsil. 2018
- F.Osmanov. Qafqaz Albaniyasının maddi mədəniyyəti (e.ə.IV-b.e III əsrləri). Bakı: Elm. 1982
- Q.Cəbiyev. Girdiman tarixi (IVƏIX əsrlər) Bakı: Şərq-Qərb. 2010