Qaldan-Boşoqtu
Qaldan-Boşoqtu (monq. Галдан бошигт) 1644 — 1697 — Cunqar xanlığının üçüncü hakimi, Erdeni-batırın oğlu.
| Qaldan-Boşoqtu | |
|---|---|
| monq. ᠭᠠᠯᠳᠠᠨ ᠪᠣᠱᠣᠭᠲᠤ ᠬᠠᠭᠠᠨ | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1644[1][2] |
| Vəfat tarixi | 23 aprel 1697[3] |
| Vəfat səbəbi | zəhərlənmə[d][3] |
| Fəaliyyəti | bhikşu |
| Atası | Erdeni-batır |
| Həyat yoldaşı |
|
| Dini | Tibet buddizmi |
Həyatı
redaktəQaldan, Batır-xuntaycının altıncı oğlu olaraq 1644-cü ildə doğulmuşdu. 1650-ci ildə Buddizmi öyrənməsi üçün Tibetə göndərilmiş və təqribən 13 il orada təhsil aldıqdan sonra ölkəsinə dönmüşdür. Cunqariyaya döndükdən sonra Senqe tərəfindən dini və idari işlərə məmur edilmiştir1.[4] Erdeni-batır xuntaycı və Senqedən sonra Cunqar xanlığının taxtına 1671-ci ildə Qaldan-Boşoqtu keçmişdir. Qaldan, uzun müddətli bir təhsil alması və Tibet kimi qədim mədəniyyət mərkəzlərində yetişməsi səbəbiylə geniş bir dünya görüşünə və təcrübəsinə sahib idi. Bütün Oyrat oymaqlarını və Xalxa-Monqollarını Cunqar xanlığının damı altında toplayaraq çevrəsindəki böyük qüvvələrə qarşı ayaqda dura biləcəyini düşünürdü.
Qaldan-Boşoqtu xan, Rusiya ilə münasibətləri inkişaf etdirərək qərb sərhəd-sınırlarının güvənliyini qorumağa çalışdı. Rus hökuməti də şərq sərhəd-sınırlarının və şəhərlərinin güvənlik altında olmasını istəyirdi. Bu nöqtədə hər iki ölkə də barışdan yana idi. Qarşılıqlı elçilərin göndərilməsi ilə münasibətləri davamlı tutulmuşdur.[5] Kukunordakı Oçirtu xan, Quşi xan və Volqa Kalmıklarından Ayuke xan ilə münasibətlər quruldu. Her iki bölgənin liderləri də Qaldanın hakimiyətini tanıdılar. Fəqət Oçirtu xan ilə 1678-ci ildə bir anlaşmazlıq çıxdı və Oçirtu xan öldürüldü.[6] Eyni il Akdağlık Appak xoca, Dalay Lamadan yardım istemiş, o da durumu Qaldan Boşoqtuya bildirmişdir. Buna görə Qaldan Boşoqtu Şərqi Türkistan səfərinə çıxmış, bu bölgədə iqtidarı əldə saxlayan İsmail xanı əsir almışdır. Beləcə buranı hakimiyəti altına alaraq bölgənin başçılığını Appak xocaya vermişdir.[7] 1679-cu ildə Rusiya ilə Cunqariya sərhəd-sınırında olan qırğızların, böyük əksəriyyətinin vergi məsələlərinden dolayı Cunqariya torpaqlarına köç etdikləri görünür. Ayrıca bu il 5-ci Dalay Lama tərəfindən Qaldana, Boşoqtu xan ünvanı verilmiş, beləcə Qaldan ruhani lider olaraq da nüfuzunu möhkəmləndirmişdi.[8]
Dalay Lamanın istəyi üzərinə Xalxa üzərinə 1695-ci ildə səfərə çıxan Qaldan, Çing orduları ilə savaşmış, 1696-cı ilin may ayında Zuun Mod savaşında böyük bir itki verərək geri çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır. İqtisadi və siyasi baxımdan yaxşıca zəifləyən Qaldan Boşoqtu xan içərisinə düşdüyü bu durum nəticəsində xəstələnmiş və 13 mart 1697-ci ildə ölmüşdür.[9]
Ədəbiyyat
redaktə- Златкин И. Я., История Джунгарского ханства (1635-1758), М., 1964.
- Митиров А.Г. "Ойраты-калмыки: века и поколения", Элиста, 1998 г.
- Dalay Çuluunii, Oyrad Mongoliin Tuuh, Ulaanbaatar, 2000.
- Çimitdorjiyev, Şirap B., Rossiya i Mongoliya, Moskva, 1987.
- Чимитдоржиев Ш. Б. Национально-освободительное движение монгольского народа в XVII-XVIII вв.
İstinadlar
redaktə- ↑ Boshigt Khaan Galdan // Faceted Application of Subject Terminology.
- ↑ Galdan Boshigt Khaan // MAK (pol.).
- ↑ 1 2 http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/China/XVII/1600-1620/Mezd_otn_centr_azii/81-100/81.htm.
- ↑ Ş. B. Çimitdorjiev, göstərilən əsəri, s. 36.
- ↑ Ş. B. Çimitdorjiev, göstərilən əsəri, s. 115.
- ↑ Ş. B. Çimitdorjiev, göstərilən əsəri, s. 37.
- ↑ A. G. Mitirov, Oyratı-Kalmıki: veka i pokoleniya, Elista 1998, s. 83
- ↑ Ş. B. Çimitdorjiev, göstərilən əsəri, s. 39.
- ↑ İ. Ya. Zlatkin, göstərilən əsəri, s. 208.
Həmçinin bax
redaktəXarici keçidlər
redaktə- Cunqariyanın xeyrxah hakimi
- Qaldan-Boşoqtu
- Qorxunc Qaldan Arxivləşdirilib 2013-06-17 at the Wayback Machine.