Qapalı çarşı
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Qapalı çarşı — İstanbul şəhərində yerləşən dünyanın ən köhnə və böyük qapalı bazarı.
| Qapalı çarşı | |
|---|---|
| Kapalıçarşı | |
 | |
 | |
| 41°00′38″ şm. e. 28°58′05″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Yerləşir | Fateh |
| Üslubu | islam memarlığı |
| Rəsmi sayt | kapalicarsi.org.tr |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
redaktə- Qapalı çarşıda 64 Prospekt və Küçə, 16 Xan vardır.
- 22 ədəd qapısı vardır.
- 45.000 m² bağlı sahə üzərində qurulmuşdur, 3600 dükanı vardır.
- 97 ədəd məmulat satılmaqdadır.
- 1 ədəd İnternet portalı vardır.(www.kapalicarsi.org.tr)
- Sağlamlıq Mərkəzi vardır.
- Polis bölməsi vardır.
- Bütün Bank Şöbələri vardır.
- Poçtu vardır.
- Özünə aid Xüsusi Təhlükəsizlik Təşkilatı vardır.
- Günlük müştəri sayı 250.000 ilə 400.000 arası dəyişməkdədir.
- çarşıda 97 ədəd məmul satılmaqdadır.(xalça, dəri, gümüş, qızıl, çini, tekstil məhsulları, əşya, mis, mərmər, çanta, kilim, parça və s.)
Dünyanın ən köhnə və böyük qapalı çarşısı İstanbul şəhərinin mərkəzində yerləşir. Nəhəng ölçülü bir labirint kimi, 60 qədər küçəsi, üç mindən çox dükanı ilə Qapalı çarşı, İstanbulun görülməsi lazım olan, bənzərsiz bir mərkəzidir. Sanki bir şəhəri xatırladan, bütünlüklə qapalı bu yer zaman keçdikcə inkişaf edib böyümüşdür. XV əsrdən qalan qalın divarlı, ardıcıl qübbələrdən ibarət olan iki quruluşlu hissəsi olmuşdur, lakin sonrakı əsrlərdə inkişaf edən küçələrin üstləri örtülərək, bir neçə əlavələr edilmiş bir alış-veriş mərkəzi halına gəlmişdir. Keçmişdə buranın hər bir küçəsi müəyyən peşələrin iştirak etdiyi və əl işi emalatxanalarından ibarət olan, ticari əxlaq və adətlərə çox hörmət göstərilən bir çarşı idi. Hər cür qiymətli parça, ləl-cəvahirat, silah, antikvar əşyalar, nəsillərin mütəxəssisləşmiş ailələri tərəfindən, tam bir təhlükəsizlik vəziyyətində satışa təqdim edilərdi. Keçən əsrin sonlarında zəlzələ və bir neçə böyük yanğın keçirən Qapalı çarşı köhnəsi kimi təmir edilmişsə də, keçmişdəki xüsusiyyətləri, korlanaraq dəyişikliyə uğramışdır.
Qədimdə alverçiyə olan güvən duyğusu xalqın yığılmış pulunu, bir bank kimi onlara verilməsinə və işlədilməsinə səbəb olmuşdu. İndiki vaxtda bir çox küçədəki dükanlar funksiya dəyişikliyinə uğramışdır. Yorğançılar, başmaqçılar, fesçiler kimi peşə qrupları yalnız küçə adı olaraq qalmışdır. çarşıın ana prospekti sayılan küçədə əksəriyyətlə ləl-cəvahirat dükanları, bura açılan yan bir küçədə qızıl satanlar yer almışdır. Olduqca kiçik olan bu dükanlar dəyişik qiymətdə olan malların satıcısıdır. Qapalı çarşı rəng və atraksiyon olaraq hər nə qədər köhnə canlılığını qorusa da, 1970-ci illərdən etibarən İstanbulu ziyarətə gələn turist qrupları üçün alver imkanları, çarşıın ana girişindəki müasir və böyük quruluşlar tərəfindən təmin edilməkdədir. Haliç sahilindəki Misir çarşıı da daha kiçik ölçüdə bir qapalı çarşıdır. Qalada səmtindəki digər XV əsrə aid olan kiçik qapalı çarşı da insanlar tərəfindən geniş istifadə edilir.
Qapalı çarşı günün hər saatında hərəkətli və izdihamlıdır. Alverçilər ziyarətçiləri durmadan öz mağazasına çağırır. çarşı girişində inkişaf edən komfortlu, böyük mağazalar Türkiyədə əldə emal edilən və ixracatı edilən bütün əşyanları satışa təqdim etməkdədir. Əl xalçaları və ləl-cəvahirat ənənəvi türk sənətinin ən gözəl nümunələridir. Bunlar keyfiyyət və orijinallıq sənədləri ilə satılır və dünyanın hər tərəfinə zəmanətli göndəriş edilir. Xalça və ləl-cəvahiratın yanında məşhur türk işi gümüşdən edilmiş əsərlər, mis, bürünc hədiyyəlik və dekorativ əşyalar, dulusçuluq, və dəridən məmul, üstün keyfiyyətli, Türkiyə xatirələri ilə zəngin bir kolleksiya meydana gətirirlər.
Nuruosmaniye, Mərcan və Beyazıt arasında iştirak edən Qapalı çarşıımız 64 prospekt və küçəsi, iki bedesteni, 16 xanı, 22 qapısı və təxminən 3600 dükanı ilə dünyanın ən köhnə və ən böyük alver mərkəzidir. 45000 kvadrat metr bağlı sahəyə sahib olub, içində təxminən 20000 adam işlə məşğuldur və mövsümünə görə gündə 300 ilə 500 min arasında ziyarətçi gəlməkdədir.
Qapalı çarşıın nüvəsini meydana gətirən iki bedestenden İç Bedesten, yəni Cevahir Bedesteni müəlliflər arasında mübahisə olmuşdur. Böyük ehtimalla Bizansdan qalma bir quruluş olub 48 m x 36 m ölçülərindədir. Yeni Bedesten isə 1461-ci ildə tikilməyə başlanılmış Qapalı çarşıın ikinci əhəmiyyətli quruluşudur və Qayıq Bedesteni olaraq xatırlanmaqdadır. Burada bir yolu pambıq, bir yolu ipəkdən toxunan və Qayıq adı verilən parça satıldığı üçün Qayıq Bedesteni adı verilmişdir. Fateh Sultan Mehmet İstanbulu aldıqdan sonra şəhərin daxilində çarşılar, dükanlar, xanlar, hamamlar, evlər və məscidlər tikilməsini əmr etmişdi. Şərqdə bez satılması üçün nəzərdə tutulmuş, daha sonra hər növü qiymətli əşyanın alış, satışına təsis olunmuş Qapalı çarşı bedesten kimi çağırılmağa başlanıldı. Buradakı tacirlər şəhərin ən böyük tacirləri hesab olunurdu. XIX əsrin II yarısında Avropa parçalarının geniş sürətdə ölkəyə yayılması əl işindən ibarət olan şəxsi parçaların satılmasına artıq mane olmağa başlamış, nəticədə həmin əl işləri unudulmuşdur. Nəhayət bankların dünyaya açılması buradakı maraqlı bank sisteminin də istifadə edilməsinə son vermişdir.
Küçələr, qapılar və xanlar
redaktə
| Küçələr | Xanlar | Ana qapıları |
|---|---|---|
| Acıbulaq | Ağa | Bəyazid |
| Ağa | Əli paşa | Bazar qapı |
| Altınçılar | Astarçı | Mahudçu xan |
| Aminçiler | Yığınçı | Zərgərlər |
| Araracı oğulu | Bodrum | Mahmud paşa |
| Aynaçılar | Cebeci | Nuru osmanıya |
| Basmacılar | Çuxur | Hörücülər |
| Mahudçu xanı | Övliya | Səbətçi xan |
| Bit bazarı | Hatipemin | Takkeciler |
| Fesçiler | İçcebeci | Toyuq bazarı |
| Gani çələbi | İmam əli | Zenneciler |
| Hacı həsən | Kalcılar | |
| Hacı hüsnü | Qapılar | |
| Hacı memiş | Qaşıqçı | |
| Xalçaçılar | Kababçı | |
| Hazır paltarçılar | Qızlar ağası | |
| İplikçilər | Mərcan | |
| Qəhvəxana | Cilaçı | |
| Kalpakçılar | Rəbiyə | |
| Polis bölməsi | Zəfəran | |
| Qaramanlı oğulu | Sarnıçlı | |
| Kavaflar | Sərraf | |
| Kazazlar | Səbətçi | |
| Kisəçilər | Sorguçlu | |
| Kilidçilər | Varakçı | |
| Kolançılar | Yağçı | |
| Kresloçu | Yol keçən | |
| Kürkçülər | Zəncirli | |
| Lütfullah əfəndi | ||
| Mərcan çıxmazı | ||
| Mühafizəçilər | ||
| Mühürdaremin | ||
| Ortakazazcılar | ||
| Hörücülər hamamı | ||
| Parçaçılar | ||
| Cilaçılar | ||
| Püskülcüler | ||
| Rəis oğulu | ||
| Rəssam | ||
| Sahaflar bedesteni | ||
| Qayıq | ||
| Qayıq bedesteni | ||
| Serpuççular | ||
| Sıra otaqlar | ||
| Sipahi | ||
| Tacirlər | ||
| Takkeciler | ||
| Toyuq bazarı | ||
| Başmaqçılar | ||
| Dərzi başı | ||
| Dərzilər | ||
| Tuğcular | ||
| Varakçı xan | ||
| Yağlıqçılar | ||
| Yarım daş xan | ||
| Yaşıl dirək | ||
| Yorğançılar | ||
| Yunçu həsən | ||
| Zenneciler |
Tarixi
redaktəFateh Sultan Mehmetin Qapalı çarşı inşaatına başladığı il olan 1461-ci il Qapalı çarşının quruluş ili olaraq qəbul edilmişdir. Əsl böyük çarşı isə Qanuni Sultan Süleyman tərəfindən taxta olarkən tikdirilmişdir. Köhnə zənginlərin ləl-cəvahirat, qiymətli mədən, kürk və murassa silah kimi qiymətli əşyalarının yanında dövlət xəzinəsinin böyük qisimi də buralardakı kassalarda mühafizə edilirdi. Övliya Çələbi buranı böyük güclü bir qala kimi təyin etmişdi.
Prof. Dr. Öndər Küçükermanın təyin etdiyinə görə Topkapı Sarayı imperatorluğun beyni, Qapalı çarşı isə iqtisadiyyatın ürəyi olmuşdur. XIX əsrin başında Halıçın o biri hissəsi olan Qaladaya banklar və bankirlər yerləşməyə başlayayanda imperatorluğun iqtisadiyyatının əsas ürəyi də orada atmağa başladı və daha sonra da beyin, yəni saray da o hissəyə keçərək özünə Dolmabahçe, Ulduz və Çırağanı məkan hesab etməyə başladı.
Bedesten və çarşı, IV Mehmetin zamanındakı 20 noyabr 1651-ci ildə tarixində olan yanğından başlayaraq, 26 noyabr 1954-cü il tarixindəki yanğına qədər 20-ni aşan zəlzələ və yanğın fəlakətinə məruz qalmış, 1894-cü il zəlzələsindən sonra edilən işlərlərlə bugünkü halını gəlib çatmışdır.
Övliya Çələbinin Səyahətnamədəki izahatına görə XVII əsrin ortalarında Qapalı çarşıda 4399 dükan, 2195 otaq, 497 dənə şkaf deyilən kiçik dükan, iki restoran, on iki xəzinə dairəsi, on məscid, bir hamam, 19 bulaq, səkkiz nasoslu quyu, 24 xan, bir məktəb və bir türbə vardı. Bu gün dükan və xan sayının o zamandan daha az olmasının səbəbi əvvəllər çarşı içində olan Sarnıçlı xan, Çınqılçı xan, Alipaşa Məscid xan, Yolgeçen xan, Bizçilər küçə, Hörücülər küçə və Çadırçılar prospekti kimi bəzi xan və küçələrin 1894-cü il zəlzələsindən sonra başlayan və 1898-ci ildə bitən işlər əsnasında çarşımın xaricində buraxılmasıdır.
Qapalı çarşı imperatorluq fövründə ölkədəki digər qapalı çarşılardan ayrılması üçün, bugünkü Qrandbazaar ifadəsi kimi Çarşusu kəbir, yəni Böyük çarşı olaraq xatırlanardı. Üç dörd qurşaqdan bəri çarşıda alverçilik edən ailələrin əllərindəki Osmanlı Dövrü sənədlərində bu qeyd mövcuddur.
Qapalı çarşıın prospekt və küçələri o zaman eyni işi edən insanların toplandığı yer olduğu üçün Kalpakçılar, Zərgərlər, Aynaçılar, Fesçiler, Yağlıqçılar kimi iş sahələrinə görə ad almışdılar. Qapalı çarşı hər dövrdə xarici səyyahların kitablarında və xarici rəssamların rəsmlərində bir nağıl dünyası kimi yaşadılmışdır. Dünyanın ən köhnə bankı, ən böyük və ən köhnə alver mərkəzi, ən sirrli və görkəmli yerlərindən biri, bəlkə də səkkizinci möcüzəsi olan Qapalı çarşı bu gün dünyaya uyğunlaşmağa qərarlı olan alverçilər və rəhbərliyi, Sağlamlıq Mərkəzi, Poçt hissəsi, bank şöbələri, xüsusi xilasetmə təşkilatı, polis bölməsi, qanunla qurulmuş Xüsusi Təhlükəsizlik Təşkilatı, kafe və restoranlarıyla, içində saxladığı tarix və mədəniyyət xəzinələri ilə, bu əcdad yadigarına sahib çıxacaq insanlarımızı yalnız müştəri kimi deyil ortağı və qonağı kimi qarşılayır. Bu surətlə köhnə Bedesten ləl-cəvahirat, xalça, antikvar əşya satışı ilə xidmətə başlamış, Qayıq Bedesteni isə fəaliyyətdən qalxmış və 1914-cü ildə bura İstanbul Bələdiyyəsi tərəfindən satın alınaraq bir ümumi hərrac yeri halına gətirilmişdir. Sonralar nədənsə bundan imtina edilsə də, hərrac bir çox gözəlliyi ortaya çıxartmışdı. Buna görə təkrar hərrac olacağı günü hər kəs daima gözləyir. Hər dövrdəki həyatımızı əks etdirən çarşı, xarici səyyahların kitablarında, xarici rəssamların fırçalarında min bir gecə nağılları kimi yaşadılmışdı.
Dünyanın ən köhnə bankıdır Qapalı çarşı.
Dünyanın ən köhnə və ən böyük Qapalı çarşııdır.
Dünyanın ən sirrli, ən görkəmli xəzinələrinə sahib olmuşdur.
Dünyanın səkkizinci möcüzəsi olan Qapalı çarşı tarixi və mədəniyyətiylə yalnız bizim deyil bütün dünyanın malıdır.