Qara Bazar ertəsi (1987)

Qara Bazar ertəsi
Qara Bazar ertəsi
Tarix	19 oktyabr 1987
Tanınır	birja qəzası
Nəticəsi	Birjalar bütün dünyada, ilk olaraq Yaponiya istisna olmaqla, Asiya bazarlarında, sonra Avropada, sonra ABŞ-da və nəhayət Yaponiyada çökdü.; Dou-Cons Sənaye indeksi 508 bənd (22,6 faiz) azalaraq, indeks tarixində ən böyük bir günlük faiz azalmasıdır.; Federal Ehtiyat kreditə misli görünməmiş tələbatı ödəmək üçün bazar likvidliyini təmin edir.; Dou-Cons 1987-ci ilin noyabrında bərpa olunmağa başlayır.; NYSE institutları 1988-ci ildə ticarət məhdudiyyətləri barədə qərar qəbul edir.;
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qara Bazar ertəsi — maliyyə tarixinə 19 oktyabr 1987-ci ildə baş vermiş kəskin birja çöküşü kimi tarixə keçib. Bu gün ərzində dünya üzrə əsas fond bazarları böyük dəyər itkisinə uğradı.^[2] Xüsusilə ABŞ-ın Dou-Cons Sənaye indeksi (DJIA) bir gündə 22.6% dəyər itirdi ki, bu da həmin vaxt üçün misli görünməmiş bir hadisə idi.^[3]

Hadisənin əsas xüsusiyyətləri

Çöküş yalnız ABŞ-la məhdudlaşmadı, digər ölkələrdə də fond bazarlarında oxşar enişlər baş verdi. Avstraliya, Kanada, Honq Konq və İngiltərə kimi ölkələrin fond bazarları da ciddi itkilər gördü.^[4] Dou-Cons indeksinin 22.6% azalması hələ də bir günlük ən böyük faiz itkisi kimi qalır. Bu eniş trilliyonlarla dollar sərvətin silinməsinə səbəb oldu.

Səbəbləri

Qara Bazar ertəsi bir neçə faktorun eyni anda baş verməsi nəticəsində yaranıb.^[5] Əsas səbəblərdən biri o dövrdə kompüterlə idarə olunan proqram ticarəti sürətlə populyarlaşmışdı. Buna görə də proqramlar avtomatik olaraq qiymət azaldıqca satışı artırırdı, bu da "domino effekti" yaradırdı. Digər səbəblərdən biri isə investerlər qiymətlərin enişindən qorunmaq üçün portfel sığortası strategiyalarından istifadə edirdilər. Həmçinin sığorta strategiyaları fondların avtomatik satışını tələb edirdi ki, bu da satış təzyiqini artırdı.^[6]

ABŞ dollarının dəyərsizləşməsi və faiz dərəcələrinin artması bazarlarda narahatlıq yaratdı. Bu, beynəlxalq investorların fond bazarlarından çıxmasına səbəb oldu. İnvestorlar arasında geniş miqyaslı panika yarandı və kütləvi satış dalğası ilə bazarda likvidlik problemi meydana gəldi.^[7]

Hadisənin gedişi

Oktyabrın əvvəli ABŞ fond bazarlarında artıq eniş başlamışdı, lakin həcmi ciddi deyildi. 16 oktyabr (cümə) bazarlar həftə ərzində artıq əhəmiyyətli itkilər vermişdi. Panika artmağa başlamıdır.^[8] 19 oktyabr (bazar ertəsi) səhər saatlarından etibarən ticarətə satış dalğası ilə başlandı. Günün sonuna yaxın panika o həddə çatdı ki, bəzi bazarlar müvəqqəti olaraq bağlandı.^[9]

Təsirləri

Dünya iqtisadiyyatı böyük itkilərə məruz qaldı, lakin çöküş iqtisadi tənəzzülə səbəb olmadı. Birjalar növbəti bir neçə ay ərzində qismən bərpa oldu. Çöküşdən sonra fond bazarlarının sabitliyini artırmaq üçün bir sıra yeni qaydalar tətbiq edildi:^[10]

Ticarətin dayanması mexanizmləri (ing. circuit breakers) — bazarlarda böyük dalğalanma olduqda ticarəti müvəqqəti dayandıran mexanizmlər yaradıldı.
Risk idarəetmə strategiyaları — investorlar və maliyyə institutları riskləri daha yaxşı idarə etmək üçün yeni yanaşmalar inkişaf etdirdi.^[11]

Tarixi əhəmiyyəti

Qara Bazar ertəsi, maliyyə sisteminin həssaslığını və texnologiyanın yaratdığı yeni riskləri göstərən vacib hadisə idi. Çöküşdən sonra dünya maliyyə sistemi daha güclü tənzimləmələrlə təchiz olundu və investorlar arasında risk şüuru artdı.^[12] Panika və texnologiya ilə idarə olunan sürətli satışların birləşməsi, böyük itkilərə səbəb ola bilər. Təkmilləşdirilmiş tənzimləmə və idarəetmə mexanizmləri bazar sabitliyinin təmin olunmasında vacibdir.^[13]

İstinadlar

↑ Bates, David S. "The Crash of '87: Was It Expected? The Evidence from Options Markets". The Journal of Finance. 46 (3). 1991: 1009–1044. doi:10.1111/j.1540-6261.1991.tb03775.x.
↑ Bernanke, Ben S. "Clearing and Settlement during the Crash". The Review of Financial Studies. 3 (1). 1990: 133–151. doi:10.1093/rfs/3.1.133.
↑ Federal Reserve Bank of New York. "Treasury and Federal Reserve Foreign Exchange Operations". Federal Reserve Bank of New York Quarterly Review. 12 (Winter). 1987–1988: 48–53. OCLC 1286478945.
↑ Bernhardt, Donald; Eckblad, Marshall. "Black Monday: The Stock Market Crash of 1987". Federal Reserve History. 2013. 2020-11-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-16.
↑ Bernstein, Peter L. Against the gods: the remarkable story of risk. New York: John Wiley & Sons. 1996. ISBN 9780471295631. OCLC 34411005.
↑ Black, Fischer. "An Equilibrium Model of the Crash". NBER Macroeconomics Annual. 3. 1988: 269–275. doi:10.1086/654089.
↑ Carlson, Mark A. A Brief History of the 1987 Stock Market Crash with a Discussion of the Federal Reserve Response (PDF) (Texniki hesabat). Finance and Economics Discussion Series. Federal Reserve Board. 2007. 13.
↑ Blume, Marshall E.; Mackinlay, A. Craig; Terker, Bruce. "Order Imbalances and Stock Price Movements on October 19 and 20, 1987". The Journal of Finance. 44 (4). September 1989: 827–848. doi:10.1111/j.1540-6261.1989.tb02626.x. JSTOR 2328612.
↑ Cecchetti, Stephen Giovanni; Disyatat, Piti. Central Bank Tools and Liquidity Shortages (PDF) (Texniki hesabat). Federal Reserve Bank of New York. 2009.
↑ Cunningham, Lawrence A. "From Random Walks to Chaotic Crashes: The Linear Genealogy of the Efficient Capital Market Hypothesis". The George Washington Law Review. 1994. OCLC 818988457. 2024-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-16.
↑ Feldstein, Martin; Modigliani, Franco; Sinai, Allen; Solow, Robert. "Black Monday in Retrospect and Prospect: A Roundtable". Eastern Economic Journal. 14 (4). 1988: 337–348. OCLC 42629270.
↑ Forsyth, Randall W. "Currencies, Not Computers, Caused Black Monday". Barron's. October 20, 2017. ISSN 1077-8039. April 10, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 7, 2023. (abunə tələb olunur)
↑ Funabashi, Yōichi. Managing the Dollar: From the Plaza to the Louvre. Washington, DC: Institute for International Economics. 1989. ISBN 0-88132-071-4.

Ədəbiyyat

Furbush, Dean. Program Trading // David R. Henderson (redaktor). Concise Encyclopedia of Economics (1st). Library of Economics and Liberty. 2002. OCLC 317650570, 50016270 və 163149563
Goodhart, Charles. The International Transmission of Asset Price Volatility. Symposium on Financial Market Volatility. Federal Reserve Bank of Kansas City. August 17–19, 1988. 79–120. İstifadə tarixi: April 21, 2023.
Greenspan, Alan. The Age of Turbulence: Adventures in a New World. Penguin Books. 2008 [2007]. 104–110. ISBN 978-0143114161.
Maley, Matt. "The real reason for 1987 crash, as told by a Salomon Brothers veteran". CNBC. October 16, 2017.

Xarici keçidlər

"Statement of the G6 Finance Ministers and Central Bank Governors". University of Toronto G8 Centre. University of Toronto Library. İstifadə tarixi: April 16, 2023.
CNBC Remembering the Crash of 1987
Black Monday photographs

[1] Bates, David S. "The Crash of '87: Was It Expected? The Evidence from Options Markets". The Journal of Finance. 46 (3). 1991: 1009–1044. doi:10.1111/j.1540-6261.1991.tb03775.x.

[2] Bernanke, Ben S. "Clearing and Settlement during the Crash". The Review of Financial Studies. 3 (1). 1990: 133–151. doi:10.1093/rfs/3.1.133.

[3] Federal Reserve Bank of New York. "Treasury and Federal Reserve Foreign Exchange Operations". Federal Reserve Bank of New York Quarterly Review. 12 (Winter). 1987–1988: 48–53. OCLC 1286478945.

[4] Bernhardt, Donald; Eckblad, Marshall. "Black Monday: The Stock Market Crash of 1987". Federal Reserve History. 2013. 2020-11-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-16.

[5] Bernstein, Peter L. Against the gods: the remarkable story of risk. New York: John Wiley & Sons. 1996. ISBN 9780471295631. OCLC 34411005.

[6] Black, Fischer. "An Equilibrium Model of the Crash". NBER Macroeconomics Annual. 3. 1988: 269–275. doi:10.1086/654089.

[7] Carlson, Mark A. A Brief History of the 1987 Stock Market Crash with a Discussion of the Federal Reserve Response (PDF) (Texniki hesabat). Finance and Economics Discussion Series. Federal Reserve Board. 2007. 13.

[8] Blume, Marshall E.; Mackinlay, A. Craig; Terker, Bruce. "Order Imbalances and Stock Price Movements on October 19 and 20, 1987". The Journal of Finance. 44 (4). September 1989: 827–848. doi:10.1111/j.1540-6261.1989.tb02626.x. JSTOR 2328612.

[9] Cecchetti, Stephen Giovanni; Disyatat, Piti. Central Bank Tools and Liquidity Shortages (PDF) (Texniki hesabat). Federal Reserve Bank of New York. 2009.

[10] Cunningham, Lawrence A. "From Random Walks to Chaotic Crashes: The Linear Genealogy of the Efficient Capital Market Hypothesis". The George Washington Law Review. 1994. OCLC 818988457. 2024-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-16.

[11] Feldstein, Martin; Modigliani, Franco; Sinai, Allen; Solow, Robert. "Black Monday in Retrospect and Prospect: A Roundtable". Eastern Economic Journal. 14 (4). 1988: 337–348. OCLC 42629270.

[12] Forsyth, Randall W. "Currencies, Not Computers, Caused Black Monday". Barron's. October 20, 2017. ISSN 1077-8039. April 10, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 7, 2023. (abunə tələb olunur)

[13] Funabashi, Yōichi. Managing the Dollar: From the Plaza to the Louvre. Washington, DC: Institute for International Economics. 1989. ISBN 0-88132-071-4.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]