Qara sentyabr
Qara Sentyabr (ərəb. أيلول الأسود) və ya İordaniya vətəndaş müharibəsi[8] - İordaniya Haşimi Krallığında Kral Hüseynin rəhbərliyindəki İordaniya Silahlı Qüvvələri ilə Yasir Arafatın rəhbərliyindəki Fələstin Azadlıq Təşkilatı arasında 1970-ci il 16 sentyabrdan 27 sentyabra qədər pik həddini yaşamış və müəyyən aspektləri ilə 17 iyul 1971-ci ilə qədər davam etmiş silahlı münaqişə.
| Qara Sentyabr أيلول الأسود | |||
|---|---|---|---|
| Ərəb soyuq müharibəsi | |||
| أَيْلُول الْأَسْوَد | |||
 1 oktyabr 1970-ci il İordaniya ordusu ilə Fələstin Azadlıq Təşkilatının fədailəri arasında baş verən toqquşmalar zamanı Amman üzərində yaranan tüstü | |||
| Tarix |
6 sentyabr 1970 – 17 iyul 1971 (əsas mərhələ 16-27 sentyabr 1970) |
||
| Yeri | İordaniya | ||
| Nəticəsi |
İordaniya Silahlı Qüvvələrinin qələbəsi: • Suriyanın işğalına son qoyuldu • FAT Livana qovuldu • Fələstin Qara Sentyabr Təşkilatı yarandı |
||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
İordaniya 1967-ci ildə İordan çayının qərb sahilindəki ərazilərin nəzarətini İsrailə uduzduqdan sonra fədailər olaraq bilinən fələstinli döyüşçülər öz bazalarını İordaniyaya köçürdü və İsrailə və onun işğal etdiyi ərazilərə olan hücumları artırdı. İsrailin İordan çayının qərb sahili boyunca yerləşən Kəraməh şəhərindəki Fələstin Azadlıq Təşkilatı bazasına etdiyi hücum böyük miqyaslı döyüşə gətirib çıxardı. İordaniya-Fələstin birləşmiş qüvvələrinin 1968-ci ildəki Kəraməh döyüşündə İsrailə qarşı qazandığı qələbə İordaniyadakı fədailərə ərəblərin həm resurs, həm də maliyyə dəstəyini artırdı. FAT-ın İordaniyadakı gücü artdı və 1970-ci illərin əvvəlində qruplar açıq şəkildə Haşimi monarxiyasını devirmək çağırışı etməyə başladılar.
Dövlət içində dövlət kimi davranan fədailər yerli qanun-qaydalara məhəl qoymurdular və hətta Kral Hüseynə iki dəfə sui-qəsd cəhdi etdilər-bu cəhdlər 1970-ci ilin iyununda İordaniya ordusu və onlar arasında qanlı toqquşmalara səbəb olmuşdu. Hüseyn onları ölkədən qovmaq istəsə də, o, düşmənlərinin fədailəri fələstinli sivillərlə eyni tutaraq bundan ona qarşı istifadə ediləcəyini düşünərək fədailərə hücum etməyə tərəddüd edirdi. FAT-ın İordaniyadakı fəaliyyəti 6 sentyabrda Davson sahəsindəki 3 sivil təyyarəni qaçırması və fərqli millətlərdən olan sərnişinləri əsir kimi götürərək təyyarələri Zarqaya enməyə məcbur etməsi və daha sonra beynəlxalq medianın qarşısında təyyarələri partlatması ilə kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Hüseyn bunu son damla kimi gördü və orduya hərəkətə keçməyi əmr etdi.[9]
17 sentyabrda İordaniya ordusu Amman və İrbidin də daxil olmalaq, FAT-ın yerləşdiyi şəhərləri mühasirəyə aldı və fədailərin qurduğu Fələstin qaçqın düşərgələrinə atəş açmağa başladı. Növbəti gün Fələstin Azadlıq Ordusunun köməyi ilə Suriya ordusunun qüvvələri fədailərə dəstək olmaq üçün münaqişəyə müdaxilə edərək, fədailərin azad etdiyi və "azad edilmiş" şəhər olaraq elan etdiyi İbridə doğru irəliləməyə başladı. İordaniya 22 sentyabrda Suriya qüvvələrinə ağır itkilərə məruz qoyan hava hücumu etdikdən sonra Suriya ordusu İrbiddən çəkildi. İraq kimi ərəb ölkələrinin təzyiqi Kral Hüseynin döyüşləri dayandırmağına səbəb oldu. O, 13 oktyabrda fədailərin İordaniyadakı mövcudluğunu tənzimləmək üçün Arafatla müqavilə imzaladı. Ancaq İordaniya hərbi qüvvələri 1971-ci ilin yanvarında yenidən hücum etdi və fədailəri bir-bir bütün şəhərlərdən çıxartdı. Münaqişənin son günü olaraq qeyd edilən 17 iyulda Əclun yaxınlığındakı meşədə mühasirəyə düşən 2000 fədai də təslim oldu.[10]
İordaniya fədailərə Suriyadan keçərək Livana getməyə icazə verdi və fədailər daha sonra 1975-ci ildə Livan vətəndaş müharibəsində iştirak etdilər. Hadisələrdən sonra İordaniyanın yüksək vəzifəli şəxslərinə qarşı intiqam əməliyyatları həyata keçirmək üçün Qara Sentyabr Təşkilatı yaradıldı və 1971-ci ildə təşkilatın ilk böyük sui-qəsd hücumu fədailərin qovulma əməliyyatlarına komandanlıq etmiş İordaniya Baş naziri Vasfi Tala qarşı edildi. Təşkilat sonradan İsraili hədəf alaraq israilli atletlərə qarşı törədilən Münhen qətliamı kimi hücumlar başladı.[11]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Katz, Samuel M. Arab Armies of the Middle East Wars 2. New York: Osprey Publishing. 1995. səh. 10. ISBN 0-85045-800-5.
- ↑ Dunstan, Simon. The Yom Kippur War 1973: Golan Heights Pt. 1. Elsm Court, Chapel Way, Botley, Oxford OX2 9LP, United Kingdom: Osprey Publishing Ltd. 2003. ISBN 1-84176-220-2.
- ↑ 1 2 Shlaim, 2008. səh. 326
- ↑ Shlaim, 2008. səh. 321
- ↑ Massad, Joseph Andoni. Colonial Effects: The Making of National Identity in Jordan. New York: Columbia University Press. 2001. səh. 342. ISBN 0-231-12323-X.
- ↑ Bailey, p. 59, The Making of a War, John Bulloch, p. 67
- ↑ "Duty Martyrs". JAF. 19 October 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 August 2017.
- ↑ "Jordanian Civil War (1970–1971) | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com. 2020-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-07.
- ↑ Shlaim, 2008. səh. 311–340
- ↑ Shlaim, 2008. səh. 311-340
- ↑ Ali Kassay. "The Exclusion of Amman from Jordanian National Identity". Presses de l’Ifpo. 256–271. 15 July 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2019.
The composition of these two groups right up to September 1970 did not reflect a Jordanian-Palestinian divide. For instance, Nayef Hawatmeh, the head of the Democratic Front for the Liberation of Palestine (DFLP), one of the most radical Palestinian organizations, comes from Salt in the East Bank. On the other hand, General Mohammad Rasoul Al-Keilani, who headed Jordan's General Intelligence Directorate, came from a family that originates in Nablus in the West Bank. The point here is that the fighting of 1970 and the events that followed was the cause of a Jordanian-Palestinian divide, and not the result of one.
Mənbə
redaktə- Shlaim, Avi. Lion of Jordan: The Life of King Hussein in War and Peace. Vintage Books. 2008. ISBN 9781400078288.