Qara qu quşu nəzəriyyəsi
Qara qu quşu nəzəriyyəsi — qəflətən baş verən, böyük təsirə malik olan və baş verənlərdən sonra yersiz şəkildə rasionallaşdırılan hadisəni təsvir edən metafor. Termin, 1697-ci ildə Avstraliyada aşkar edilənə qədər qara qu quşlarının mövcud olmadığına dair qədim bir deyimə əsaslanır və gözlənilməz və nəticəli bir hadisəni təsvir etmək üçün istifadə edilməyə başlanıb.[1]
Nəzəriyyə Nassim Nikolas Taleb tərəfindən 2001-ci ildən başlayaraq aşağıdakıları izah etmək üçün hazırlanmışdır:
- Tarixdə, elmdə, maliyyədə və texnologiyada normal gözləntilər səltənətindən kənarda olan yüksək profilli, proqnozlaşdırılması çətin və nadir hadisələrin qeyri-mütənasib rolu.
- Elmi metodlardan istifadə etməklə ardıcıl nadir hadisələrin baş vermə ehtimalının hesablana bilməməsi (kiçik ehtimalların təbiətinə görə).
- İnsanları həm fərdi, həm də kollektiv olaraq qeyri-müəyyənliyə və tarixi işlərdə nadir hadisələrin əhəmiyyətli roluna kor edən psixoloji qərəzlər.
Talebin "qara qu quşu nəzəriyyəsi" (problemin əvvəlki fəlsəfi versiyalarından fərqlənir) yalnız böyük miqyaslı və nəticəli statistik gözlənilməz hadisələrə və onların tarixdəki dominant roluna istinad edir. Həddindən artıq kənar hadisələr hesab edilən bu cür hadisələr kollektiv olaraq adi hadisələrdən qat-qat böyük rol oynayır.[2]:xxi Daha texniki cəhətdən, Taleb "Səssiz risk" elmi monoqrafiyasında qara qu quşu problemini riyazi olaraq "degenerativ metaehtimalın istifadəsindən irəli gələn" kimi izah edir.[3]
İstinadlar
redaktə- ↑ Frederick Edward Hulme. Proverb Lore: Many Sayings, Wise Or Otherwise, on Many Subjects, Gleaned from Many Sources. E. Stock. 1902. 188–.
- ↑ Taleb, Nassim Nicholas. The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable (2nd). London: Penguin. 2010 [2007]. ISBN 978-0-14103459-1. 21 May 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 April 2020.
- ↑ Taleb, Nassim Nicholas, Doing Statistics Under Fat Tails: The Program, 2015, 21 January 2016 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 20 January 2016
Ədəbiyyat
redaktə- Taleb, Nassim Nicholas, The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable (2nd), London: Penguin, 2010 [2007], ISBN 978-0-14103459-1, İstifadə tarixi: 26 February 2017.
- Taleb, Nassim Nicholas, "The Fourth Quadrant: A Map of the Limits of Statistics", Third Culture, The Edge Foundation, September 2008, İstifadə tarixi: 23 May 2012.
- The U. S. response to NEOs- avoiding a black swan event
Xarici keçidlər
redaktə- McGee, Suzanne, Black Swan Stocks Could Make Your Portfolio a Turkey, Fiscal Times, CNBC, 5 dekabr 2012, İstifadə tarixi: 20 yanvar 2016