Qazaxıstanda pensiya islahatı (1998)

Qazaxıstan Respublikası — Müstəqil Dövlətlər Birliyi ölkələrinin arasında əhalinin pensiya təminatında islahatlar aparan ilk dövlətdir.

Qazaxıstanda pensiya sistemi Çili pensiya sisteminin prototipi idi.

Sovet İttifaqının dağılması ilə vahid pensiya sistemi çökdü. 20 iyun 1997-ci ildə Qazaxıstan Respublikasında 20 iyun 1997-ci il tarixli 136-I saylı Qazaxıstan Respublikasında pensiya təminatı haqqında qanun çıxdı. 1998-ci ildə Qazaxıstanda pensiya islahatına başlandı. 1 yanvar 1998-ci ildən bəri bütün işləyən vətəndaşlar gəlirlərinin 10% -ni yığım pensiya fonduna fərdi pensiya hesablarına ayırmaq məcburiyyətindədirlər. Təqaüd islahatının inkişaf etdiriciləri Qriqori Marçenko və Daulet Sembayev idi.

Pensiya fonduna yığılan vəsait islahata görə "Qazaxıstan Xalq Bankı" ASC-nin törəmə şirkəti olan "Qazaxıstan Xalq Bankının Yığım Pensiya Fondu" Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən idarə olunur. Bu qanuna uyğun olaraq, 1998-ci il yanvarın 1-dən etibarən bütün işləyən vətəndaşlar gəlirlərinin 10% -ni yığım pensiya fonduna fərdi pensiya hesablarına köçürmək məcburiyyətindədirlər. Eyni zamanda, vətəndaşların könüllü təqaüd vermə hüququ da vardır. Fonda yığılmış vəsaitlər iqtisadiyyata yatırılır və işçinin işinə son verildikdən sonra onun fərdi pensiya müavinətlərinə yönəldilir.

İslahatın tarixi

• 1995-ci ilin iyul ayında ilk Qazaxıstan könüllü pensiya fondu Qazaxıstanda qeydiyyata alındı.
• noyabr 1996-cı il, ilk təkliflər edildi.
• Fevral-may 1997-ci il — ilk konsepsiya və ictimai rəylərin müzakirəsi.
• may 1997-ci il — Yenilənmiş versiya təsdiq üçün parlamentə təqdim edildi.
• 1997-ci ilin iyun ayında qanun qəbul edildi (minimum səs çoxluğu ilə).
• sentyabr 1997-ci il, "GNPF" yığım pensiya fondu yaradıldı.
• 1 yanvar 1998-ci ildə üçpilləli sistem fəaliyyətə başladı.
• 2012-ci ildən bəri Qazaxıstanda mühafizəkar və mülayim portfel təqdim edildi — əmanətçinin yaşına görə az və ya çox riskli bir investisiya seçimi etmək hüququ var. Mühafizəkar portfel, hər şeydən əvvəl bank depozitlərinə və Qazaxıstanın Mərkəzi Bankına, orta dərəcədə isə istiqrazlara investisiyalar götürməyi nəzərdə tutur. Əvvəlcə qənaətlərin böyük hissəsinin səhmlərə yatırılacağı "aqressiv" bir portfel təqdim etmək təklif edildi.
• İlkin olaraq mühafizəkar portfelin irəli sürülməsi təklif edilirdi.

1 dekabr 2009-cu il tarixinə yığım pensiya sisteminin (YSK) əmanət verən / iştirakçılarının (ISP) ümumi sayı 7 778 658 nəfər təşkil etmişdir ki, bunun da 7 734 000 nəfəri məcburi pensiya töhfələrinə (OPV), 40.586 nəfəri — könüllü pensiya töhfələri, 4072 nəfəri isə — könüllü peşə pensiya töhfələri üzrə ianəçilərdir.

2008-ci ildə Xalq Bankının Pensiya Fondu İdarə Heyəti sədrinin müavini Nurcan Alimuhəmbətov Qazaxıstanın pensiya sisteminin dünyanın ən yaxşı sistemlərindən biri olduğu fikrini bildirdi.

2013-cü ildə daha başqa pensiya islahatı aparıldı: ölkədə o dövrdə mövcud olan bütün pensiya fondlarını birləşdirən Vahid Yığım Pensiya Fondu ASC yaradıldı.

Hal-hazırda Qazaxıstanın pensiya yığım sistemi iki hissədən ibarətdir: dövlət və özəl:

• Dövlət Yığım Pensiya Fondu
• Özəl Yığım Pensiya Fondu

Məqsəd və vəzifələri

Yeni pensiya sisteminin tətbiq edilməsinin əsas vəzifələrindən biri də Qazaxıstan birjasının fəal işləməsi üçün insanların institusional daxili investorların yaradılması və bu vasitələrlə insanların böyük müəssisələrin ortaq sahiblərinə çevrilməsi və s.

Qeyd edək ki, yeni pensiya sisteminin tətbiqi populyar olmayan tədbirlər ilə də müşayiət olundu: tədricən, 1 yanvar 1998-ci ildən təqaüd yaşı artırıldı və 1 iyul 2002-ci il tarixindən etibarən kişilərdə 62 yaşa, qadınlarda 58 yaşa çatdı. Ayrıca, 1 yanvar 1998-ci ildən Sovet dövründən bəri qorunan bütün güzəştli pensiyalar ləğv edildi.

Xarici keçidlər

• Qazaxıstan Respublikasının yığım pensiya sistemində islahatlar Arxivləşdirilib 2014-02-21 at the Wayback Machine (rus.)
• Bəşəriyyətin gələcəyi: insanın yox olması və ya uşaqlardan təqaüdə çıxması?  (rus.)