Qurdbasar
Qurdbasar[1][2] (Azərbaycan çoban iti, Çoban iti, Qoyun iti, Qurd və Alabaş da adlandırılır) — Azərbaycanın yerli it cinsi. Əsasən qoyunçuluqda istifadə olunur. Qoyun sürüsünün rahat idarə edilməsinə xidmət edir.
| Qurdbasar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Mənşəyi | |||||
| Ölkə | Azərbaycan | ||||
| Arealı | Quba, Xızı, Şamaxı | ||||
| Xarakteristikaları | |||||
| Boyu |
|
||||
| Çəkisi |
|
||||
| Rəngi | qara, zolaqlı, ağ, kül rəngi, sarı, boz | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Yayılması
redaktəBu cins əsasən Azərbaycan ərazisində yayılmış və elə buradaca formalaşmışdır. Xüsusi ilə Quba, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı rayonları ərazilərindəki təsərrüfatlarda daha çox yararlanılır. Onlar, əsasən, yaylaq və qışlaqlarda saxlanılırlar. İstər dağlıq, istərsə düzən şəraitə uyumludurlar.
Xidmət sahəsi
redaktəİlk əvvəl Qurdbasarlar azərbaycanlıların karvanlarının, qoyun sürülərinin, evlərinin və torpaq sahələrinin qorunmasında istifadə edilirdi. Onlar sahibinə və onun ailəsinə sədaqəti ilə seçilir. Yadlara qarşı isə çox amansız olur. Fiziki göstəricilərinin yüksək olması və sədaqətliliyi onların mühafizəyə cəlb edilməsinə səbəb olur. Hazırda isə əsasən sürüləri vəhşi heyvanlardan qorunmada istifadə edilir.
Xüsusiyyətləri
redaktə
Orta və iri bədən quruluşuna malik olurlar. Kök və elastik dəri onun boyun nahiyəsində buxaq əmələ gətirir. 3 yaşında yetkinləşir. 15 və yuxarı yaş yaşayan itlər uzun ömürlü hesab edilir.
Əzələli başa malik olurlar. Alt çənələri geniş açıla bilir və yaxşı inkişaf etmişdir. Burunları iri, əsasən qara rəngdə olur. Qulaqları gözləri ilə düz mütənasibdir. Dişləri yaxşı inkişaf etmişdir. Ağ dişlərə malik olurlar. Güclü boyuna malikdirlər.
Erkəklər 72 sm, dişiləri isə 66 sm hündürlüyə malik olurlar. Birincilər 52 kq, ikincilər isə 42 kq çəkiyə malikdirlər.
Xəzi
redaktəƏsasən, sıx tükə malik olurlar. İtlər xəzlərin fərqliliyi ilə əlaqədar 2 tipə bölünür:
- Seyrəktüklü tip — tüklərin uzunluğu 5–8 sm olur və təsadüfi hallarda quyruq nahiyəsində şişman sıx tüklü olur.
- Qısatüklü tip – sıx tükə malik olurlar, tükləri qısa olur. Tüklərin altında dəri yaxşı inkişaf etmişdir. Boyun nahiyəsində şirəbənzər xəz yoxdur.
Rəngləri
redaktəƏsasən sarı (sarının müxtəlif çalarlarında ola bilir), qara, zolaqlı, ağ, kül rəngi və boz rənglərdə ola bilir. Hətta qırmızı-sarı rəngli ləkələr pəncə və boyun nahiyələrində görülür. Qara rəngli itlərdə göz ətraflarında sarı ləkələr olur.
Özünə məxsus özünü aparma xüsusiyyətləri
redaktəGüclüdür, yığcam bədənlidir. Aktiv formada qoruma xüsusiyyətinə malikdirlər.
Hərəkətləri
redaktəSərbəstdir, tələskənliyə yol vermir. Hərəkət zamanı ön və arxa ətraflar sərbəstdir.
Tanınması
redaktəStandartları "Qafqaz itlərinin cinsləri" ictimai birliyinin 7 fevral 2008-ci il yığıncağında № 01–0208 protokolu ilə təsdiqlənmişdir.
İt döyüşləri
redaktəİt döyüşlərinin Azərbaycan ərazisində tarixi qədimlərə gedir. Döyüşlər xüsusilə bayram günləri təşkil edilirdi. Bu məqsəd üçün itlər xüsusilə bəslənilir. İtlərin döyüşlərdə zəif nöqtələrini minimuma endirmək məqsədilə qulaq və quyruq nahiyələri kəsilir. Bu əməliyyat əsasən itlər hələ küçük olarkən həyata keçirilir. Günümüzdə belə bu döyüşlər mövcuddur[3][4]. İt döyüşlərinin həvəskarlarına Azərbaycanın, demək olar, hər bölgəsində rast gəlinir.
Maraqlı fakt
redaktəAraşdırmalar göstərmişdir ki, artıq b.e. 3 min il əvvəl Azərbaycanda yerli əhlilləşmiş itlər insanlara ovda və həyətlərin, heyvanların qorunmasında yardım göstərirdilər.
Mənbə
redaktə- И. Гасымзаде, К. Колотилова Азербайджанский волкодав — гурдбасар // Собачий остров : журнал. — СПб: Благотворительный фонд "Верность", 2012. — № 1(15). — С. 8–13.
- Глава III. Породы собак. — Кавказская овчарка, стр. 81–86. // Мазовер А. Племенное дело в служебном собаководстве. Издание второе, исправленное и дополненное. Под редакцией академика Васхнил Н. Д. Потемкина. Редактор М. Д Каневская. Москва: Издательство "ДОСААФ", 1960, 296 стр.
İstinadlar
redaktə- ↑ Ильгам Гасымзаде. "Азербайджанский волкодав — Гурдбасар" (rus). www.euwo.com.ua. 2016-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-04.
- ↑ "AZERBAIJANI WOLFHOUND-QURDBASAR DOG" (ingilis). www.euwo.com.ua. 2019-12-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-06.
- ↑ "İt döyüşləri". 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-16.
- ↑ "Bakıda it döyüşü çempionatı". 2018-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-16.
Xarici keçidlər
redaktə- Azərbaycan qoyun itinin (Qurdbasar) rəsmi saytı
- Trend İA. "Azərbaycanın yerli iti "Qurdbasar" Astanada təqdim edilib (FOTO)" (az.). trend.az. 22 sentyabr 2014. 2016-05-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-16.
- Qurdbasar.
- Azərbaycan milli it növləri
- "Азербайджанский волкодав — Гурдбасар" (rus). raredogs.jimdo.com. 2016-05-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-16.
- Qurdbasar Arxivləşdirilib 2020-08-05 at the Wayback Machine
