Quruducular

Quruducular-Qida məhsulların istehsalatında qurudulma prosesi əsas əməliyyatlardan biri sayılır. Məhsulların qurudulması quruducularda yerinə yetirilir. Quruducular istiliyin verilməsinə görə konvektiv, kontaktlı istilikdaşıyanın növünə görə hava, qaz, buxar, axın qazları ilə işləyən quruducunun daxilindəki təzyiqə görə atmosfer və vakuum prosesin təşkilinə görə periodik və fasiləsiz işləyən olurlar. Süd və maye süd məhsullarının qurudulması üçün əsasən vallı və püskürücü quruduculardan istifadə olunur. Süddən hazırlanan başqa məhsulları qurutmaq üçün kameralı, lentli quruduculardan istifadə edilir. Vallı quruducu içərisi boş olan qarşı-qarşıya fırlanan iki valdan ibarətdir. Qurudulacaq məhsul qidalandırıcı vasitəsilə işçi barabanın üzərinə verilir və orada nazik plyonka əmələ gəlir. Baraban fırlandıqca maye qurudulur, bıçaqlarla çıxarılır və şnek vasitəsilə kənarlaşdırılır. Quruducu barabanlar (vallar) içərisinə daxil olan buxar ilə qızdırılır. Qurudulmuş südün həll olunma qabiliyyəti 80-85% təşkil edir. Püskürücü quruducular diametri 5m, hündürlüyü 8m olan boş qüllə şəklində hazırlanır. Quruducuya daxil olan məhsul onun yuxarı hissəsində püskürülür. Forsunkadan yüksək təzyiqlə keçərək maye püskürülür. Belə quruducularda qurutma vaxtı az olur. Quruducu kimi kaloriferdə 135-140C kimi qızdırılmış və filtrdə təmizlənmiş havadan istifadə olunur. Qurudulmuş məhsul toz halında kameranın dibinə tökülür, oradan ərsin vasitəsilə şnekə verilir və kameradan çıxarılır. Belə üsulla qurudulmuş südün həll olunma qabiliyyəti 96-98% təşkil edir. Kameralı quruducular içərisində rəflər olan korpusdan ibarətdir. Rəflərdə nəm material yerləşdirilir. Kaloriferdə qızdırılmış istilik daşıyıcı qurudulmaya verilən materialın üzərindən keçir və ya onu aşağıdan yuxarıya kimi əhatə edir. Bu quruducular periodik tiplidir. Qida sənayesində əsasən dörd və beş yaruslu lentli quruduculardan istifadə olunur. Quruducular atmosfer təzyiqində işləyir. Dörd yaruslu quruducu hər birinin fərdi ötürücüsü olan dörd şadaralı konveyerdən (nəql etdiricidən) ibarətdir. Konveyerlərin arasında buxarla qızdırılan borulu qabırğalı qızdırıcılar yerləşir. Hava ventilyator vasitəsi ilə materiala qarşı verilir. İstifadə olunmuş hava zont və boru vasitəsi ilə çıxır. Lentin hərəkət sürəti variatorla nizamlanır və 0,1-0,7 m/san olur. Barabanlı quruduculardan şəkər çuğunduru (cecə), qarğıdalı, dən, şəkər tozu və s. qurudulmasında istifadə olunur. Barabanlı quruducularda qurutma atmosfer təzyiqi altında gedir. İstilik daşıyan hava və ya odluq qazları olur. Quruducular silindrik içi oyuq üfiqi barabandan ibarətdir. Baraban bir qədər mailidir. Baraban hər biri dayaq diyircəyi olan bandajlarla təchiz olu¬nub. Baraban elektrik mühərriki ilə işə salınır. Barabanın fırlanma tezliyi 5...8 dəq-1-dən çox olmamalıdır. Nəm material quruducuya qidalandırıcıdan verilir. Qurudulan material baraban fırlandıqda aşağı səpələnərək boşalmağa tərəf hərəkət edir. Material barabanda olduğu müddətdə istilikdaşıyanla əlaqədə olaraq qurudulur. İsitlikdaşıyan odluqdan barabana verilən odluq qazlarıdır. Materialın quruducu aqentlə kontaktını yaxşılaşdırmaq üçün barabanda daxili taxma quraşdırılır. Bu taxma fırlandıqda materialın daha yaxşı qurumasını və hərəkət etməsini təmin edir. Sublimasiyalı quruducular qiymətli yeyinti məhsulların qurudulması üçün nəzərdə tutulur, məsələn, dondurulmuş halda ətin, tərəvəzin, meyvələrin və s. Sublimasiyalı qurutmanı vakuum altında (133,3-13,3 Pa; 1,0-0,1 mm civə süt.) və aşağı temperaturda yerinə yetirirlər. Sublimasiyalı qurutmada dondurulmuş məhsuldakı nəmlik buz halından bir başa buxar buxar halına keçir. Nəmliyin buxarlanma səthindən buxar şəklində ayrılması effuziya yolu ilə yerinə yetirilir, yəni buxar molekullarının bir-biri ilə toqquşmadan sərbəst hərəkəti nəticəsində . Sublimasiyalı quruducu quruducu kameradan (sublimatordan), oyuqlu plitələrdən və kondensator–dondurucudan ibarətdir. Qurudulan material tavalara yığılaraq plitələrdə yerləşdirilir. Tavaların qıraqları elə hazırlanıb ki, tava və plitə arasında hava layı olsun. İstilik radiasiya hesabına plitələrdən tavalara ötürülür. Qurutma zamanı əmələ gələn hava-buxar qarışığı sublimatordan kondensator–dondurucuya verilir. Kondensator – dondurucunun borulararası sahəsində xladaqent amonyak sirkulyasiya edən köynəkli – borulu istilikdəyişəndir. Kondensator – dondurucu kondensasiya etməyən qazların sovrulması üçün nəzərdə tutulan vakuum – nasosla birləşdirilir. Kondensatorun borularında su buxarının kondensasiyası və donması gedir. Nəmlik materialdan üç mərhələ ilə ayrılır. Birinci mərhələdə təzyiq azaldıqda quruducu kamerada nəmliyin öz-özünə donması və materialdan ayrılan istiliyin hesabına buzun sublimasiyası gedir. Bu zaman nəmiliyin 15% ayrılır. İkinci mərhələdə – sublimasiya burada nəmliyin əsas hissəsi ayrılır. Üçüncü mərhələdə istilik qurudulması ilə qalan nəmlik ayrılır. Enerji tutumuna görə sublimasiyalı qurutma atmosfer təzyiqi altında qurutmaya yaxındır.

Həmçinin bax

• Liofilization

Mənbə

• Q.B.Məmmədov Yeyinti istehsalının prosesləri və aparatları-Bakı:"Elm",2005.112 səh.
• Q.B.Məmmədov Kənd təsərrüfatı məhsullarının emal maşınları və avadanlıqları-Bakı: "Elm", 2005. 120səh.