Rəhilə Məhərrəmova

Rəhilə Cavad qızı Məhərrəmova (7 noyabr 1923 – 22 avqust 2011) — filologiya elmləri doktoru, professor.

Rəhilə Məhərrəmova
Doğum tarixi	7 noyabr 1923(1923-11-07)
Vəfat tarixi	22 avqust 2011(2011-08-22) (87 yaşında)

Həyatı

R. C. Məhərrəmova (qızlıq soyadı Kazımova olmuşdur) 1923-cü il noyabrın 7-də Bakı şəhərində qulluqçu ailəsində anadan olmuşdur. 1930-cu ildə Bakıda 40 saylı orta məktəbin birinci sinfinə daxil olmuşdur. 1937-ci ildə də yeddinci sinfi bitirərək M. Ə. Sabir adına Pedaqoji Texnikumda təhsil almış, oranı 1941-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1941-ci ildə Azərbaycan Dövlət Darülfünununun filologiya fakültəsinə qəbul olmuş, 1945-ci ildə universitetdə təhsilini başa çatdırmışdır. Tələbəlik dövründə Bakının Lenin (indiki Sabunçu) rayonundakı 80 saylı məktəbdə ibtidai sinif müəllimi kimi əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Azərbaycan Dövlət Universitetini (hazırda Bakı Dövlət Universiteti) bitirəndən sonra 1945–1948-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun aspiranturasında oxumuşdur. Aspirant olan müddətdə eyni zamanda yarımştat kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır. 1949-cu ildə "Ə. Haqverdiyevin hekayələrinin dili" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1950-ci ildə Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunda baş elmi işçi vəzifəsinə keçirilmişdir. 1969-cu ildə "M. Ə Sabirin satirik şeirlərinin leksikası" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsini almışdır.

Prof. Rəhilə Məhərrəmova bütün həyatı boyu 1945-ci ildən 2011-ci ilin avqustunadək (düz 66 il) Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunda, 1969-cu ildən Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda çalışmışdır. 1950–1968-ci illərdə Azərbaycan dili tarixi şöbəsinin baş elmi işçisi, 1968–1974-cü illərdə həmin şöbənin müdiri, 1974–1978-ci illərdə baş elmi işçi, 1987–1990-cı illərdə Azərbaycan dili tarixi şöbəsində tarixi qrammatika üzrə qrup rəhbəri, 1990–1995-ci illərdə aparıcı elmi işçi, 1995-ci il-dən 2011-ci ilin avqustun 22-dək (ömrünün sonunadək) baş elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır.

Elmi yaradıcılığı

Prof. Rəhilə Məhərrəmovanın elmı yaradıcılığı zəngin, müxtəlif istiqamətli, mövzu dairəsi etibarilə çoxçeşidli və əhatəlidir. Onun tədqiqatları əsasən Azərbaycan ədəbi dilinin tarixi, türkoloji dilçilik, leksikologiya, üslubiyyat, bədii əsərlərin dili və s. kimi sahələrə aiddir.

Dilçilik elminə olan sonsuz marağı, zəhmətlə yoğrulan fitri istedadı sayəsində öz dövründə layiqli yerlərdən birini tutub. İlk monoqrafik əsəri "Azərbaycan dilinin tarixi sintaksisinə dair materiallar" (1957) kitabıdır (M. P. Cahangirovla birgə yazılmışdır). Bu əsər dövrünə görə tarixi sintaksis haqqında ən dəyərli araşdırmalardan hesab olunur. R. Məhərrəmovanın qələmindən bir çox monoqrafiyalar çıxmışdır: "Sabirin satirik şeirlərinin leksikası" (1968), "Sabirin dili" (1976, 1987), "M. Ə. Sabirin söz dünyası" (2006), ""Kitabi-Dədə Qorqud"un söz xəzinəsi" (2007).

Bunlardan başqa, o, bir sıra kollektiv monoqrafiya və lüğətlərin də müəlliflərindən və redaktorlarından olmuşdur: "Azərbaycan ədəbi dili tarixi" (1982), "Füzulinin dili" (1997), ""Kitabi-Dədə Qorqud"un izahlı lüğəti" (1999). Bütün yaradıcılığı ərzində cəmisi 137 elmı əsər yazıb çap etdirmişdir. Bunlardan 5-i monoqrafiyadır.

M. Şirəliyev, Ə. Dəmirçizadə, M. Hüseynzadə, Ə. Orucov kimi şöhrətli alimlərlə çiyin-çiyinə çalışmış, böyük Sabir, Ə. Haqverdiyev, M. Füzuli və b. mütəfəkkir sənətkarlarımız haqqında çox dəyərli araşdırmalar aparmışdır.

Görkəmli elm və maarif xadiminin tərcümeyi-halında onun 10-dan artıq elmlər doktoru və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru yetirməsi də əhəmiyyətli yer tutur. Rəhilə xanımın onlarla yetirmələri hazırda Azərbaycanın müxtəlif ali təhsil ocaqlarında Azərbaycan dilinin tarixi sahəsində çalışmaqda və dəyərli araşdırmalar aparmaqdadır.

Tanınmış azərbaycanşünas alim və türkoloq Rəhilə Məhərrəmova dilçiliyimiz və türkologiya sahəsində səmərəli və dəyərli araşdırmalarını ömrünün sonunadək davam etdirmışdir. O, dünyanın bir çox ölkələrində, keçmiş sovet məkanında – Moskva, Leninqrad, Ufa, Daşkənd, Alma-Ata, Düşənbə, Aşqabad, Ujqorod, Sverdlovsk kimi şəhərlərdə elmi səfərlərdə olmuş, ayrı-ayrı elmi mərkəzlərdə keçirilmiş dilçilik simpozium, qurultay və müşavirələrində, konqreslərdə məruzələrlə iştirak etmiş, Azərbaycan elmini təmsil etmişdir.

Prof. R. Məhərrəmovanın "XVIII əsr ədəbi dili və onun milli əsaslarla inkişaf etdirilməsində M. P. Vaqifin rolu" adlı iri həcmli əsəri YUNESKO xətti ilə ingilis, ərəb, türk dillərində çap olunmuşdur. Dil tarixi şöbəsində hazırlanıb çapa təqdim olunmuş "Azərbaycan dilinin tarixi lüğəti"nin əsas tərtibçilərindəndir.

Mükafatları

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 14 dekabr tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunmuşdur. 2008-ci il sentyabrın 25-də prezident təqaüdçülüyünə layiq görülmüşdür. 2009-cu il yanvarın 14-də Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələri işçilərinin həmkarlar ittifaqının qərarı ilə ona "Qızıl Qələm" mükafatı verilmişdir.

Bütün bunlardan başqa, o, bir sıra hökumət mükafatlarına da layiq görülmüşdür. "Rəşadətli əməyə görə yubiley medalı", "Əmək veteranı", Ümumittifaq Həmkarlar İttifaqı Mərkəzi Şurasının və AMEA Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanları ilə təltif olunmuşdur.

Əsərləri

• 1. Sabirin satirik şeirlərinin leksikası. Bakı, 1968.
• 2. Sabirin dili. Bakı, 1976.
• 3. Sabirin dili. Bakı, 1987.
• 4. M. Ə. Sabirin söz dünyası. Bakı, 2006.
• 5. Kitabi-Dədə Qorqud"un söz xəzinəsi. Bakı, 2007.