Realizm (beynəlxalq münasibətlər)

Realizm — beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsinin ənənələrindən biri. Beynəlxalq anarxiya və güc siyasəti məsələlərini diqqət mərkəzində saxlayan realizm, əsasən, Tomas Hobbs və Nikkolo Makiavellinin yaradıcılığına əsaslanaraq fəlsəfi cəhətdən qurulmuşdur. Realizm beynəlxalq münasibətlər yanaşması olaraq XX əsrdə müharibələr dövründə ortaya çıxdı.

Əsas fərziyyələr

Realizm, əsasən, dörd təklifə əsaslanan beynəlxalq münasibətlər ənənəsidir.

Realizmə görə, beynəlxalq sistem anarxikdir.

Dövlətlərin davranışlarını və qarşılıqlı əlaqələrini tənzimləyə biləcək aktyorlar yoxdur. Dövlətlər digər dövlətlərlə münasibətlərini tənzimləyirlər. Realizmin anarxiya təsəvvürünə görə, beynəlxalq sistemdəki anarxiya dövlətlərin öz suverenliyinin nəticəsidir. Müvafiq olaraq, anarxiyanın olmaması həm də dövlət suverenliyinin olmaması deməkdir.

• Beynəlxalq sistemdə daimi düşmənçilik var.
• Dövlətlər Beynəlxalq münasibətlərin ən vacib aktyorlarıdır
• Beynəlxalq Sistemdəki hər bir dövlət, rasional bir aktyor olaraq sistemin vahididir.
• Dövlətlər öz maraqlarını həyata keçirməyə meyillidirlər.
• Dövlətlər mümkün qədər çox mənbələrə çatmaq üçün çalışırlar.
• Dövlətlər üçün əsas problem mövcud olmaqdır.
• Dövlətlər öz hərbi qüvvələrini sağ qalmaq üçün inkişaf etdirir, bu da bir təhlükəsizlik dilemmasına səbəb olur.

Realistlər insanların fitri yaxşılığa meyilli olmadıqlarını, əksinə eqoist və rəqabətli olduqlarını düşünürlər. Realistlərin bu nöqteyi-nəzərindən insan təbiətini "eqoist" olmasa da, birlikdə yaşamaq şərtləri olana qədər qarşıdurma deyildir.

Dövlətlər bir anarxik quruluşa sahib olan Beynəlxalq Sistemdə təhlükəsizliyini təmin etmək üçün güc toplamağa yönəlmiş bir maraq olduğunu vurğulayırlar. Güc burada digər dövlətləri məcbur etmək və qarşısını almaq üçün lazım olan maddi qaynaqlar baxımından düşünülmüş bir konsepsiya kimi istifadə olunur. Güc tətbiqi, milli mənafeyə çatmaq üçün istifadə edilən və ya milli maraqları təhdid edən hər hansı bir şeyin qarşısını almaq üçün istifadə edilən cəlbedici taktika və davranışları vurğulayır.

Realizmdə dövlət Beynəlxalq Sistemin ən vacib aktyorudur və bir dövlətin gücü hərbi gücünə görə qiymətləndirilir. Realizmin əsas anlayışlarından biri də beynəlxalq güc bölgüsüdür. Bu bölgü sistemin qütb vəziyyətini, başqa sözlə, qütblüyünü göstərir. Beynəlxalq Sistemin qütbü, sistemdəki dövlət bloklarının sayını göstərən bir anlayışdır. Çoxpolyar beynəlxalq sistem üç və ya daha çox güc blokundan ibarətdir. Bir bipolyar sistem iki qütbdən ibarət olsa da, unipolar sistem tək bir gücün və ya hegemonun hakimiyyəti altındadır. Birpolyar bir sistemdə Realizm, digər dövlətlərin dövlətə, sistemin hegemonuna qarşı bir araya gələcəyini və güc balansı siyasətini həyata keçirəcəyini güman edir. Realizmə görə, hər bir dövlət hegemonluğu öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bir vasitə kimi qurmağa çalışsa da, Beynəlxalq Sistemdə bir hegemonluğun ortaya çıxmasının qarşısını alaraq, onu balanslaşdırır.

Dövlətlər rasional qərar qəbuletmə modelini əldə etdikləri məlumatlarla tətbiq edirlər və düzgün hesab olunurlar. Dövlətin gücü onun milli maraqlarını və suverenliyini müəyyənləşdirir. Beynəlxalq Sistemdə anarxiya hökm sürdüyü üçün heç bir beynəlxalq nüfuz yoxdur və beynəlxalq sistemdə dövlətlər öz təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tək qalırlar.

Realistlərin fikrincə, suveren dövlətlər beynəlxalq sistemin əsas iştirakçılarıdır, lakin beynəlxalq güclərin böyüklüyünə görə böyük dövlətlər xüsusi diqqət yetirirlər. Beynəlxalq təşkilatlar, qeyri-hökumət təşkilatları, çoxmillətli korporasiyalar, ayrı-ayrı şəxslər və sub-dövlət və ya qeyri-dövlət təşkilatları az müstəqil təsir imkanlarına sahib olduqları güman edilir.

Tarixi

Realizm II Dünya Müharibəsinə qədər rəsmi bir ənənə olaraq Beynəlxalq Münasibətlər nizamına girməsə də, realizmin əsas fərziyyələri əvvəlcədən təsvir edilmişdir.

• Tusidides, Peloponnes müharibələrini yazan yunan tarixçisi də realpolitikanın intellektual əcdadı hesab olunur.
• Nikolò Maçivelli, İtalyan siyasi filosofu, "Şahzadə" kitabında bir hökmdarın əsas məqsədinin gücünün artırılması olduğunu və bu məqsədlə dini və ya etik prinsiplərə laqeyd qalmasının lazım olduğunu söylədi.
• Kardinal Richelieu, Fransız dövlət xadimi daxili qarışıqlığı və fraksiyasizliyi sona çatdırdı və Fransanın xarici siyasətdə təsirli və üstün mövqe tutmasına imkan verdi.
• Tomas Hobbes, müəllifi Leviathan ingilis filosofudur. Dedi ki, Leviathanda insanlar milliləşdirilməmişdən əvvəl hamı müharibə şəraitində, təbiət vəziyyətindədir.
• Carl von Clausewitz, 18–19 əsrdə yaşamış Prussiya ümumi hərbi nəzəriyyəçisi, hərbi strategiyalar üzərində "Döyüş haqqında" əsəri ilə məşhurdur.
• Otto von Bismark siyasi səhnədə "güc balansı" anlayışını tətbiq edən Prussiya dövlət xadimi. Güc tarazlığı sülhü silah yarışından uzaqlaşdırmaq və diqqətli real siyasət yürütmək anlayışını nümayiş etdirdi.

XX əsrdə realizmə töhfə verənlər

• Hans Morgenthau Beynəlxalq münasibətlər intizamında Realizmin ilk teorizasiya tədqiqatlarını edərək, realizmin 6 əsas prinsipini formalaşdırdı.
• Henry Kissinger
• Richard Nikson
• Şarl de Qoll
• İosif Stalin
• Zbiqnev Bzezinski

Mənbə

1. Goodin, Robert E. (2010). The Oxford Handbook of International Relations. Oxford: Oxford University Press. p. 133. ISBN 978-0-19-958558-8.
2. ^ Goodin, Robert E. (2010). The Oxford Handbook of International Relations. Oxford: Oxford University Press. p. 132. ISBN 978-0-19-958558-8.
3. Jack Donnelly, "The Ethics of Realism", in Christian Reus-Smit, Duncan Snidal (eds.), The Oxford Handbook of International Relations, Oxford University Press, 2008, p. 150
4. Political Realism, Internet Encyclopedia of Philosophy