Səməndər Rzayev

Səməndər Mənsim oğlu Rzayev (2 yanvar 1945, Ağsu – 27 mart 1986, Bakı) — Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Azərbaycan SSR əməkdar artisti (1974), Azərbaycan SSR dövlət mükafatı laureatı (1980).

Səməndər Rzayev
Doğum tarixi	2 yanvar 1945(1945-01-02)
Doğum yeri	Ağsu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	27 mart 1986(1986-03-27) (41 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat səbəbi	qaraciyər sirrozu
Uşağı	Rübabə Rəşid Səməndər
Vətəndaşlığı	SSRİ
Peşələri	aktyor, qiraət ustası
Təhsili	Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu
Fəaliyyət illəri	1967–1986
Teatr	Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı
Mükafatları
IMDb	ID 0753529

Səməndər Rzayev 2 yanvar 1945-ci ildə Ağsuda dünyaya gəlib. O, dünyaya gələndə ölkədə Böyük Vətən Müharibəsi gedirdi. 1945-ci ilin yanvarı, böyük qələbəyə beş ay vardı. Çoxuşaqlı ailənin sonbeşiyi olan bu uşaq müharibənin qan-qadasından uzaq Ağsu rayonunda doğulsa da müharibə onun da taleyinə təsirsiz ötüşmədi. İncəsənət İnstitutunda Təhmasibin məktəbindən dərs alıb, Sumqayıt Teatrında çalışıb. Amma ömrünün, yaradıcılığının ən yaddaqalan illərini Akademik Dram Teatrında keçirib. Ömrünün son gününə kimi bu teatrda fəaliyyət göstərdi.

Mündəricat

İlk illər

Çox çətinliklə, qıtlıq, kasıbçılıqla böyüdü. Anası onu, adının qısaldılmış formasında Səməni – deyib çağırırdı. Kasıbçılığı uşaq hissiyatı ilə duyan Səməni istedadına uyğun işlər tapıb pul qazananda hələ çox balaca idi.

Tay-tuşları ilə kənd klubun yanında oynayanda açıq qapıdan divarlara vurulmuş plakatlar onun marağını çəkir. Klubun müdirəsinin diqqətini isə plakatlara gözlərini zilləyib baxan bu toppuş uşaq cəlb edir.

- Niyə elə baxırsan, oğlum, xoşun gəlir?

- Yox, baxıram ki, mən bunlardan yaxşı çəkərəm, yazaram, rəngləri daha yaxşı yaraşdıraram bir-birinə.

- Çək gətir, baxaq, xoşuma gəlsə, bunların yerinə sən çəkəni asaram.

İki gün sonra iri bir plakatı qucağında güclə tutan uşağı, öz qapısı ağzında görən qadın təəccübünü gizlədə bilmədi. “Bu uşağın məsuliyyətinə bax”,-deyə düşünüb, onun çəkdiyi plakatı klubun ən görkəmli yerinə asdı, üstəlik Səməniyə zəhmət haqqı da verdi. Bu minvalla Səməndər anasına tez-tez belə oğul qazancı gətirdi.

Bir gün qazandığı pulu anasına verib dostları ilə rahatlıqla oynamağa getdi. Hava yağışdan sonra çox gözəl idi, amma yer palçıqdan sürüşkən olmuşdu. Oynadığı yerdə üstündə oynadıqları körpüdən sürüşüb üzüaşağı yuvarlanan Səməndər dizindən ağır zədə alır. Diz qapağı sınan uşaq düz dörd il xəstəxana, sonra isə ev şəraitində müalicə olunub.

Həmin dörd il onun üçün gələcək həyatının bünövrəsini qoyub. Hər gün radio tamaşaları, verilişləri dinləməkdən başqa əlacı olmayan uşaq, tezliklə bu sənətin sehrinə düşür. Xüsusən “Arxib baba və Lyonka” radio-tamaşasındakı Arxib baba rolunda Ələsgər Ələkbərovun səsi Səməndəri aktyor olmaq üçün qərar verməyə tələsdirir.

Şöhrətə doğru

Oxuduğu məktəbdə “aktyor” ləqəbi qazanan Səməndər Rzayev orta məktəbi bitirib İncəsənət İnstitutunun aktyorluq fakültəsinə qəbul olunur. Bəxti gətirir, çünki Rza Təhmasibin kursuna düşür. Daha doğrusu, imtahanı özü götürən Rza Təhmasib kursuna yığdığı uşaqlar arasında Səməndərin adını qırmızı haşiyəyə alır.

Azərbaycan mədəniyyətinə isə bu ad qırmızı haşiyədə yox, qırmızı hərflərlə yazılır – Səməndər Rzayev.

İlk vaxtlar Rza Təhmasib onu filmə çəkilməyə, teatrda işləməyə icazə vermirdi, hələ püxtələş deyirdi, “tez məşhurlaşıb məhv olarsan”-deyirdi. Ona görə də Səməndər Rzayev yalnız institutu bitirəndən sonra təyinatla Sumqayıt teatrında işləmək hüququ qazandı.

Səməndərin yaradıcılıq yolu çoxşaxəlidir. Burada teatr da var, kino da, radio da, televiziya da. Hər yerdə Səməndər öz ucalığını, əlçatmazlığını qoruya bilmişdi.

Dövrün teatrşünasları qəzet-jurnallarda onun ünvanına səmimi fikirlər yazar, yaratdığı obrazların bənzərsizliyindən diqqətçəkən məqalələrlə çıxış edərdilər. Onlardan birinin - məşhur pedaqoq, rejissor, aktyor Mehdi Məmmədovun qeydlərini xatırlayaq: «Səməndər Rzayev obrazlarla sanki dil tapa bilir. Peşəkar teatr xadimi olmağıma baxmayaraq, bəzən onun potensial gücünə, qabiliyyətinə qibtə edirəm». Doğrudan da, zər qədrini zərgər bilərmiş.

Milli teatrımızın tərəqqisinə, tanınmasına can yandıranlardan biri də xalq artisti, görkəmli pedaqoq, bənzərsiz rejissor mərhum Tofiq Kazımov olub. Onun sevdiyi, əzizlədiyi yetirmələri arasında Səməndər Rzayev də vardı. O, Səməndərin xətrini qədərsiz istəyərdi. Elə quruluş verdiyi tamaşada gənc tələbə-aktyoru ilk dəfə səhnəyə çıxardan da Tofiq müəllim olmuşdu.

O, zahirən soyuqqanlı adam təsiri bağışlayardı. Əgər: «Ə, bu mənəm ey, Səməndərəm...» - deyirdisə, demək sənin gileyini gözlərindən duyubmuş. Aktyorlar arasında mərhum Lütfəli Abdullayevdən sonra ən mərhəmətli, xeyirxah, özgəsinin kədərini ürəyində hiss edən, hətta yadların belə qayğılarına şərik çıxan Səməndər Rzayev olub.

Səməndər daxilən azad sənətkar idi. O ürəyi tutmayan rolları oynamazdı. Ona görə də rollarının çoxunda özünə oxşarlıq var. Onların çoxu ağayana, öz sözünü deyən, həm də mülayim insanların obrazlarıdır. «Şəhərin yay günləri»ni xatırlayın. Bəhram Zeynallını necə də dəqiq ştrixlərlə canlandırıb. Səməndərin ifasında çox qəribə bir şirinlik vardı. Onun qəhrəmanları, nədənsə, tamaşaçıya çox doğma, yaxın adam təsiri bağışlayırdı. Elə bilirdin, bu adamları nə vaxtsa, hardasa görmüsən.

Səməndərin səsindəki şirinlik də bu münasibətlərə özgə bir doğmalıq gətirirdi. Səməndər Rzayev bizim kinoda dublyaj sənətinin korifeylərindən idi. O, kinostudiyanın dublyaj sexində, demək olar ki, günlərlə səsləndirmə üzərində çalışardı. Səməndər millətini, xalqını sevən sənətkar idi. O, həmişə oynadığı rollarda milli cizgiləri qabartmağı xoşlayırdı. Ən kiçik rollarda belə o, azərbaycanlı idi, özü də əsl azərbaycanlı. Səməndərin səsi, danışığı bir orkestrin ifa etdiyi simfoniyaya bərabər idi. Nə qədər ahəngli, nə qədər ürəyə yatımlı danışardı. Qəribədir, Səməndər Rzayevə hətta epizodik rollar təklif olunanda belə, məmnuniyyətlə razılaşırdı. Deyirdi ki, «kiçik açarla da böyük qapılar açmaq olur». Amma elə ki, səhnədə bu böyük sənətkarın səsi eşidilirdi, bütün zal heyrətə gəlirdi. Bəzən onun kiçik rolları baş qəhrəmanları belə kölgədə qoyurdu. Səməndər Rzayev klassik aktyor sənətimizin ruhunu yaşadırdı, elə özü də klassik sənətkara çevrildi.

«Həyatın dibində», «Hamlet», «Yağışdan sonra», «Sən yanmasan», «Cehizsiz qız», «Qəribə oğlan», «Dəli yığıncağı» Bunlar Səməndərin teatrda oynadığı tamaşaların cüzi bir hissəsidir. Amma onların hər birinə Səməndərin yuxusuz gecələri, gərgin yaradıcılıq axtarışları, bəzən isə hədsiz əsəbləri sərf olunmuşdu. Səməndər Rzayev yaradıcı sənətkar idi. Özü obraz üçün ştrixlər axtarardı. Rejissorları da bu “ixtiralar”ın sərfəli olduğuna inandıra bilirdi.

Kinoya gəliş

Kinoya Səməndərin hansı rolla başladığını demək çətindir. Amma onun sənət dostu, xalq artisti Yaşar Nuri deyir ki, ilk filmi haqqında bir özü bilirdi bir də mən... «Uşaqlığın son gecəsi»: Filmin lap əvvəlində küçədə gəzən iki milis işçisindən biri Səməndər idi. Amma sonralar o, kinoda da öz sözünü dedi. Doğrudur, onun aktyorluq potensialından kinomuzda yetərincə istifadə olunmasa da, bir sıra yaddaqalan obrazları - Səməndərli anları kino tariximizə köçürülüb. «Çarvadarların izi ilə» filmində Səməndər elə Səməndəri oynayırdı. Bu filmin əsasında İlyas Əfəndiyevin «Körpüsalanlar» əsəri durur. Səməndər filmin çox da böyük olmayan surətlərindən biridir. Amma nəzərə çarpan, yaddaqalan obrazdır. «Nəsimi»də isə rejissor Həsən Seyidbəyli ona Şirvanşah İbrahimin rolunu tapşırmışdı. Bu, aktyor üçün böyük məsuliyyət idi. Doğrudan da, Azərbaycanın tarixində danılmaz xidmətləri olan Şirvanşah İbrahimi ekranda yaratmaq aktyordan əsl mənada yüksək sənətkarlıq tələb edirdi. Film ekrana çıxanda çoxları təəccüb hissi keçirdi. Səməndər obrazı elə özününküləşdirmişdi ki, qarşında tarixi şəxsiyyət İbrahim şahın dayandığına səmimiliklə inanırsan.

Səməndər Rzayevin qəhrəmanları, həqiqətən səmimi, qayğıkeş insanlardır. Bəlkə də bu, onun öz xarakterindən doğan cəhət idi. Axı aktyorun öz daxili “mən”ini gizlətməsi hər vaxt mümkün olmur. İstər-istəməz özündəki temperament, psixoloji məqamlar üzə çıxır. Bax, Səməndər Rzayevin aktyor taleyinin xoşbəxtliyi onda idi ki, o, daxilən təmiz ruhlu adam idi. Yaratdığı rollara isə öz ruhunun, qəlbinin şirin çalarlarını hopdururdu. Bu yöndə yaratdığı obrazlardan «Bəyin oğurlanması» filmindəki Hidayət müəllimi xatırlasaq, yerinə düşər. «Mənəm ey, Hidayət müəllim» və ardınca da Səməndərin şaqraq gülüşü. Bunu yalnız və yalnız Səməndər Rzayev belə səmimi və təbii yarada bilərdi. Bu səhnə, bəlkə də, Səməndərin öz kəşfi idi. Hər halda klassik bir epizoddur və bu kiçik səhnə filmə xüsusi bir ovqat bəxş edir.

«Evlənmək istəyirəm» filmində aktyorun yaratdığı Həsən ağa obrazının timsalında insanların haqqını tapdalamaqla narazılığa səbəb olan bir zalımın daxili aləmi pafoslu ifa ilə yox, sərbəst dialoqlarla açıqlanır. Ümumiyyətlə, Səməndər Rzayevin yaradıcılığını əks etdirən personajların hər biri düşündürücü detallarla hafizələrə hopur. Epizodik rollara çəkilmək təkliflərini həvəslə qəbul edən aktyor kinematoqrafik görünüşü, zəhmli siması daxilində milli xarakterlər ustası idi. O, ekranda yaratdığı mənfi obrazları da şəxsiyyət kimi təqdim edirdi. Ekran əsərlərinin süjet xətti zəif olsa belə, onun ifaçılığını əks etdirən kadrlardakı sənət ciddiliyinin fərqinə varmamaq qeyri-mümkündür. Bu xüsusiyyətlərə əsasən onu hər dəfə ekranda görüb, yaradıcılığını sevən tamaşaçı filmi finaladək izləməyi üstün tutur. Açığı, onu filmlərə uğur qazandıran aktyor adlandırmaq olar. Səməndər Rzayev çox rejissorlarla işləyib. Tofiq Tağızadə, Arif Babayev, Həsən Seyidbəyli, Tofiq İsmayılov, Vaqif Mustafayev Səməndəri böyük məmnuniyyətlə filmlərinə dəvət edirdilər. Ancaq Səməndər Rzayev çox vaxt filmlərdən imtina edirdi. Çünki çox məşğul idi. Teatrda işləyirdi. televiziya filmlərində, tamaşalarında oynayırdı, «Bulaq» verilişinin isə daimi aparıcılarından idi. Şakir Şəkəroviç («Evləri köndələn yar») hər dəfə televiziya ekranında görünəndə qəlbimizdə sevinc dolu bir dünya yaranır. Bazar günü axşamlar evə tələsirdik ki, «Bulaq» verilişində bu böyük sənətkarın bulaq kimi təmiz və şəffaf səsini dinləyək.

Şəxsi həyatı

Sevib-seçdiyi qızla evlənəndə Səməndəri tanımayan yox idi. Qız doğma yurdundandır-Ağsudan. Rayonda qohumlardan birinin toy mərasimində rastlaşmışdılar. Onu demək olar ki, qız özü seçmişdi. Səməndərin çox tanınması və cazibəli gözləri qızı cəlb etmişdi, toy boyu ona o qədər baxmışdı ki, axırda Səməndərin də diqqətini çəkmişdi bu baxışlar. Səməndər Rzayev qadınlara meylli deyildi, amma qızın baxışları onun evlənmək qərarı verməsinə gətirib çıxartdı.

Evləndilər, iki övladları dünyaya gəldi, bir qız, bir oğlan. “Gənclik”də bir otaqlı mənzildə yaşayırdılar. Bu mənzili onlara Heydər Əliyev hədiyyə eləmişdi. Teatrda Səməndər Rzayevin tamaşasına baxıb ona valeh olandan sonra. Gürcüstanın o vaxtkı dövlət başçısı Eduard Şevardnadze də Səməndər Rzayevi çox sevərmiş, bir dəfə Tiflisdə qastrolda onun kürəyinə əlini vurub “sən böyük aktyorsan” demişdi.

Ölümü

Teatrda bir-birinin ardınca uğurlu rollar oynayır, hər dəfə tamaşaçını heyrətləndirirdi, amma özü də, ətrafdakılar da görürdülər ki, hər gün bir addım geri gedir Səməndər Rzayev. Sənətdə irəli, fiziki cəhətdən geri.

Artıq yeriyəndə yer silkələnən, danışanda gözləri lərzəyə salan Səməndər deyildi, nəfəsi güclə gəlirdi, o qədər arıqlamışdı ki, onu görən kimi xəstə olduğunu hiss etmək asan idi. Qara ciyər hədsiz içkiyə davam gətirə bilmirdi artıq. Fiziki cəhətdən sağlam olması 41 yaşına qədər içdiyi içkilərin ona yıxa bilməməyinin göstəricisi idi, amma artıq geri də yol qalmamışdı.

Bütün ömrü boyu çalışdığı Dram Teatrının səhnəsində “Sizi deyib gəlmişəm” tamaşasında Xudayar bəyi oynayırdı. Tərəf-müqabili Səidə Quliyeva danışır ki, çox möhtəşəm bir səhnəmiz vardı, tamaşanın canı olan bu səhnədə mən Səməndəri sillə ilə vururdum: “Həmin yer gələndə Səməndər yavaşca pıçıldadı ki, Səidə, ölürəm, yola ver, vursan, yıxılacam, halım pisdir. Tamaşadan sonra səhnə arxasından onu xəstəxanaya götürdülər, siması ağappaq, özü də büzüşmüşdü”.

İki gün sonra “Közərən ocaqlar” tamaşasında oynamaq üçün birbaşa xəstəxanadan səhnəyə gəlib Səməndər Rzayev. Onun üçün bilet alıb gələn tamaşaçısını məyus etmək istəməyib. Tamaşadan əvvəl bəsdir-demədən içib, bu dəfə ağrılarını unutmaq, tamaşanı oynamaq üçün. O qədər içib ki, ayaq üstdə durmaq belə çətin olduğu halda tamaşanı oynayıb və səhnə arxasında yıxılıb, bu onun səhnədə son rolu olub.

Aktyor 27 mart 1986-cı ildə Bakı şəhərində vəfat edib. Yasamal qəbiristanlığında dəfn olunub.

Filmoqrafiya

1. 777 №-li iş (film, 1992)(tammetrajlı bədii film)
2. Ad günü (film, 1977)(tammetrajlı bədii film)-rol: Faiq
3. Alma almaya bənzər (film, 1975)(tammetrajlı bədii film)-səsləndirən: Nadir (Hüseynağa Sadıqov)
4. Arxadan vurulan zərbə (film, 1977)
5. Arşınmalçı (film, 1985)
6. Aşıq Ələsgər (film, 1972)
7. Babamızın babasının babası (film, 1981)
8. Babək (film, 1979)
9. Bağ mövsümü (film, 1985)
10. Bakıda küləklər əsir (film, 1974)
11. Baldızoğlu (film, 1977)
12. Bayquş gələndə... (film, 1978)
13. Belə lazımdır (film, 1982)
14. Bəyin oğurlanması (film, 1985)
15. Birisigün, gecəyarısı... (film, 1981)
16. Bizim küçənin oğlanları (film, 1973)
17. Çarvadarların izi ilə (film, 1974)
18. De ki, məni sevirsən! (film, 1977)
19. Dədə Qorqud (film, 1975)
20. Dəli Kür (film, 1969)
21. Evlənmək istəyirəm (film, 1983)
22. Evləri köndələn yar (film, 1982)
23. Ən vacib müsahibə (film, 1971)
24. Əzablı yollar (film, 1982)
25. Gənclik macərası (film)(tammetrajlı televiziya tamaşası)(AzTv)
26. Gözəllik ondur... (film, 1984)
27. Xatirələr sahili (film, 1972)
28. Xüsusi vəziyyət (film, 1986)
29. İmtahan (film, 1982)
30. İntizam (film, 1983)
31. İstintaq (film, 1979)
32. Köhnə bərə (film, 1984)
33. Qanlı zəmi (film, 1985)
34. Qara gölün cəngavərləri (film, 1984)
35. Qatır Məmməd (film, 1974)
36. Qərib cinlər diyarında (film, 1977)
37. Qız qalası əfsanəsi (film, 1978)
38. Qızıl qaz (film, 1972)
39. Layiqli namizəd (film, 1984)
40. "Mədəniyyət" № 1 (film, 1975)
41. Musiqili xaş (film, 1984)
42. Mübadilə (film, 1983)
43. Müqəddəs and (film, 1983)
44. Nəsimi (film, 1973)
45. Nizami (film, 1982)
46. O qızı tapın (film, 1970)
47. Od içində (film, 1978)
48. Ömrün İlk Saatı (1973)
49. Ömrün səhifələri (film, 1974)
50. Ömür payı. Səməndər Rzayev (film, 2015)
51. Örtülü bazar (film, 1984)
52. Park (film, 1984)
53. Sarıköynəklə Valehin nağılı (film, 1980)
54. Skripkanın sərgüzəşti (film, 1972)
55. Sökmək asandır... (film, 1985)
56. Şəhərli biçinçilər (film, 1986)
57. Tikdim ki, izim qala. III film (film, 1998)
58. Tütək səsi (film, 1975)
59. Uşaqlığın son gecəsi (film, 1968)
60. Vulkana doğru (film, 1977)
61. Yollar görüşəndə... (film, 1979)

Mənbə

• Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 53.