Saab JAS 39 Gripen
Saab JAS 39 Gripen — İsveçin Saab AB şirkəti tərəfindən istehsal olunan çoxməqsədli döyüş təyyarəsidir. Təyyarə 1980-ci illərin sonlarında inkişaf etdirilmiş və 1997-ci ildən etibarən İsveç Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən istifadə edilməyə başlanmışdır.[7] Gripen, yüksək manevr qabiliyyəti, çoxməqsədli funksiyaları və yüksək texnoloji avionikası ilə tanınır.
| JAS 39 Qripen | |
|---|---|
| Saab 39 Gripen | |
_copy.jpg) İsveç Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus JAS 39 Qripen aviaşou zamanı | |
| Tipi | Qırıcı |
| Hazırlayan | Saab AB |
| İstehsalçı |
 İsveç |
| İlk uçuş | 9 dekabr 1988-ci il |
| İstismara verilmə tarixi | 9 iyun 1996-cı il[1] |
| Status | İstismarı davam edir |
| İstehsal ili | 1987–davam edir |
| Buraxılış sayı | Təqribən 247 |
| Hazırlanma dəyəri | 13.54 milyard ABŞ dolları (2006)[2] |
| Vahidinin qiyməti | 30–60 milyon ABŞ dolları (JAS 39C variantı)[3][4][5][6] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
redaktəİnkişafı və dizaynı
redaktəSaab JAS 39 Gripenin inkişafı 1979-cu ildə İsveç hökuməti tərəfindən Viggen təyyarəsinin əvəzedicisi olaraq başlamışdır.[8] Saab şirkəti, ölkənin müdafiə ehtiyaclarını ödəmək üçün yüksək texnoloji, çoxməqsədli və iqtisadi cəhətdən səmərəli bir təyyarə yaratmaq məqsədi ilə layihəni həyata keçirmişdir.
Təyyarənin dizaynı 1980-ci illərin əvvəllərində başlamışdır. Dizayn prosesi zamanı əsas diqqət aerodinamik xüsusiyyətlərə, avionika sistemlərinə və silahlanma imkanlarına verilmişdir. Təyyarənin delta qanad konfiqurasiyası, yüksək manevr qabiliyyəti və stabillik təmin etmək üçün seçilmişdir. Təyyarənin konstruksiyasında əsasən kompozit materiallar və yüksək keyfiyyətli alüminium istifadə edilmişdir.[9]
İlk uçuş və sınaqlar
redaktəGripenin ilk uçuşu 9 dekabr 1988-ci ildə baş tutmuşdur.[10] Sınaq uçuşları zamanı təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətləri, avionika sistemləri və silahlanma imkanları yoxlanılmışdır. Sınaq uçuşları 1989-cu ildən 1996-cı ilə qədər davam etmişdir. Bu müddət ərzində təyyarənin müxtəlif aspektləri, o cümlədən sürət, manevr qabiliyyəti, yüksəklik qazanma sürəti və avionika sistemləri ətraflı şəkildə test edilmişdir.
Sınaqlar uğurla başa çatdıqdan sonra, təyyarə 1997-ci ildə rəsmi olaraq İsveç Hərbi Hava Qüvvələrinə təqdim edilmişdir.[10] Bu müddət ərzində təyyarənin müxtəlif variantları da sınaqdan keçirilmiş və təkmilləşdirilmişdir.
İstehsalı və təqdimatı
redaktəGripenin seriyalı istehsalı 1992-ci ildə başlamışdır.[11] İlk təyyarələr 1997-ci ildə İsveç Hərbi Hava Qüvvələrinə təhvil verilmişdir.[10] İstehsal prosesi zamanı təyyarənin müxtəlif variantları istehsal edilmişdir. Bu variantlar arasında JAS 39A/B, JAS 39C/D və JAS 39E/F kimi modellər var.
İstehsal prosesi zamanı təyyarənin istehsalı üçün yeni texnologiyalar və istehsal metodları tətbiq edilmişdir. Bu, təyyarənin istehsalını daha səmərəli və daha sürətli etmişdir. İstehsal prosesi zamanı təyyarənin müxtəlif komponentləri, o cümlədən mühərrik, avionika sistemləri və silahlanma sistemləri ətraflı şəkildə test edilmişdir.
Daha sonra təyyarənin müxtəlif variantları istehsal edilmiş və bir çox digər ölkələrə ixrac edilmişdir. İxrac edilən ölkələr arasında Çexiya, Macarıstan, Cənubi Afrika, Tayland və Braziliya var. Bu ölkələr Gripen təyyarələrini öz hava qüvvələri üçün seçmişlər.
Dizayn
redaktəAerodinamik xüsusiyyətləri
redaktə.jpg)
Saab JAS 39 Gripen, delta qanad konfiqurasiyasına malikdir, bu da təyyarəyə yüksək manevr qabiliyyəti və stabillik verir.[12] Delta qanadlar, təyyarənin yüksək sürətlərə və yüksək hündürlüklərə uçmaq imkanını artırır. Bu dizayn, təyyarənin hava hakimiyyəti missiyalarında üstünlük təmin edir.
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Qanad konfiqurasiyası | Delta qanad və kanard |
| Maksimum sürət | Mach 2+ (2,470+ km/saat)[10] |
| Kreyser sürəti | Mach 1.2 (1,370 km/saat) |
| Mənzil | 3,200 km (daxili yanacaqla)[10] |
| Döyüş radiusu | 800 km |
| Xidmət tavanı | 15,240 m |
| Qalxma sürəti | 200 m/s |
| Yüksəklik qazanma sürəti | 15,000 m/dəq |
Konstruksiya materialləri
redaktəSaab JAS 39 Gripenin konstruksiyasında əsasən kompozit materiallar və yüksək keyfiyyətli alüminium istifadə edilmişdir. Bu materiallar təyyarəyə yüngüllük və möhkəmlik verir, bununla da təyyarənin performansını və davamlılığını artırır.
| Materiallar | Faiz |
|---|---|
| Kompozit materiallar | 40% |
| Alüminium | 35% |
| Titanium | 15% |
| Digər materiallar | 10% |
Avionika və elektronika sistemləri
redaktəGripen, müasir avionika və elektronika sistemləri ilə təchiz edilmişdir. Bu sistemlərə radar, infraqırmızı sensorlar, elektron müharibə sistemləri və naviqasiya sistemləri daxildir. Bu sistemlər, təyyarənin döyüş şəraitində yüksək dəqiqliklə hədəfləri müəyyən etməsi, təhlükələri aşkar etməsi və effektiv şəkildə naviqasiya etməsi üçün zəruri olan bütün texnologiyaları təmin edir.
| Sistemlər | Xüsusiyyətləri |
|---|---|
| Radar | PS-05/A (C/D variantları), ES-05 Raven (E/F variantları) |
| Infraqırmızı sensorlar | MAWS (Missile Approach Warning System), FLIR (Forward-Looking Infrared) |
| Elektron müharibə sistemləri | EWS-39, əks-tədbirlər və elektron müharibə funksiyaları |
| Naviqasiya sistemləri | GPS, INS, TERPROM (terrain-following radar) |
| Kommunikasiya sistemləri | UHF/VHF radio, Link 16 data link |
Variantları
redaktəJAS 39A/B
redaktəİlk istehsal olunan variantlar JAS 39A (tək oturacaqlı) və JAS 39B (iki oturacaqlı) olmuşdur. Bu variantlar əsasən hava hakimiyyəti və hava müdafiəsi missiyaları üçün nəzərdə tutulmuşdur. JAS 39A/B variantları, İsveç Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən geniş istifadə olunmuşdur.
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Oturacaqlar | 1 (JAS 39A), 2 (JAS 39B) |
| Mühərrik | Volvo RM12 |
| Maksimum sürət | Mach 2 |
| Mənzil | 3,200 km |
| Xidmət tavanı | 15,240 m |
| Avionika sistemləri | PS-05/A radar, MAWS |
| Silahlanma | AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM, 27 mm Mauser BK-27 |
JAS 39C/D
redaktəJAS 39C/D variantları, JAS 39A/B variantlarının yenilənmiş versiyalarıdır. Bu variantlar daha müasir avionika sistemləri və genişlənmiş silahlanma imkanları ilə təchiz edilmişdir. JAS 39C/D variantları, daha yüksək dəqiqliklə hədəfləri müəyyən etməvə daha effektiv şəkildə döyüş əməliyyatlarını yerinə yetirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Oturacaqlar | 1 (JAS 39C), 2 (JAS 39D) |
| Mühərrik | Volvo RM12 |
| Maksimum sürət | Mach 2+ |
| Mənzil | 3,200 km (daxili yanacaqla)[10] |
| Xidmət tavanı | 15,240 m |
| Avionika sistemləri | PS-05/A radar, MAWS, EWS-39 |
| Silahlanma | AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM, IRIS-T, MBDA Meteor, 27 mm Mauser BK-27 |
JAS 39E/F
redaktəJAS 39E/F variantları, Gripen ailəsinin ən son və ən müasir variantlarıdır. Bu variantlar daha güclü mühərrik, genişlənmiş yanacaq tutumu və daha müasir avionika sistemləri ilə təchiz edilmişdir. JAS 39E/F variantları, daha uzun mənzilli missiyaları yerinə yetirmək və daha yüksək performans göstərmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Oturacaqlar | 1 (JAS 39E), 2 (JAS 39F) |
| Mühərrik | General Electric F414G |
| Maksimum sürət | Mach 2+ |
| Mənzil | >3,200 km (daxili yanacaqla)[10] |
| Xidmət tavanı | 16,000 m |
| Avionika sistemləri | ES-05 Raven AESA radar, MAWS, EWS-39, Link 16 |
| Silahlanma | AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM, IRIS-T, MBDA Meteor, Taurus KEPD 350, 27 mm Mauser BK-27 |
Digər variantlar və modernizasiyalar
redaktəGripenin müxtəlif modernizasiya proqramları və digər variantları da mövcuddur. Bu variantlar, müxtəlif missiyalar üçün xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn, Gripen NG (Next Generation) variantı, daha yüksək texnoloji imkanlara malikdir və daha geniş silahlanma seçimləri təklif edir.
| Variant | Xüsusiyyətləri |
|---|---|
| Gripen NG | Daha yüksək texnoloji avionika, genişlənmiş silahlanma seçimləri |
| Gripen Maritime | Dəniz missiyaları üçün xüsusiyyətlər, dəniz hədəflərini müəyyən etmək üçün sensorlar |
| Gripen Aggressor | Düşmən təyyarələrini simulyasiya etmək üçün xüsusiyyətlər, təlim missiyaları üçün |
Operatorlar
redaktəİsveç Hərbi Hava Qüvvələri
redaktə.jpg)
İsveç Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini geniş şəkildə istifadə edir. Təyyarələr əsasən hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi və hücum missiyalarında istifadə olunur. İsveç Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini müxtəlif təlim və döyüş missiyalarında uğurla istifadə etmişdir.
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| İstifadə olunan variantlar | JAS 39A/B, JAS 39C/D, JAS 39E/F |
| İstifadə olunan sayı | 200+ |
| Əsas missiyalar | Hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi, hücum |
| İstifadə başlanğıcı | 1997[10] |
| Əsas bazalar | F 7 Såtenäs, F 10 Ängelholm, F 17 Kallinge, F 21 Luleå |
Digər ölkələrin hava qüvvələri
redaktəGripen təyyarələri Çexiya, Macarıstan, Cənubi Afrika, Tayland və Braziliya kimi bir çox digər ölkələr tərəfindən də istifadə olunur. Bu ölkələr Gripen təyyarələrini öz hava qüvvələri üçün seçmişlər və müxtəlif missiyalarda uğurla istifadə etmişlər.
Çexiya Hərbi Hava Qüvvələri
redaktə
Çexiya Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini əsasən hava hakimiyyəti və hava müdafiəsi missiyalarında istifadə edir. Çexiya, Gripen təyyarələrini 2005-ci ildən etibarən istifadə etməyə başlamışdır.[13]
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| İstifadə olunan variantlar | JAS 39C/D |
| İstifadə olunan sayı | 14 |
| Əsas missiyalar | Hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi |
| İstifadə başlanğıcı | 2005 |
| Əsas bazalar | Čáslav Hava Bazası |
Macarıstan Hərbi Hava Qüvvələri
redaktə
Macarıstan Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini əsasən hava hakimiyyəti və hava müdafiəsi missiyalarında istifadə edir. Macarıstan, Gripen təyyarələrini 2006-cı ildən etibarən istifadə etməyə başlamışdır.[14]
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| İstifadə olunan variantlar | JAS 39C/D |
| İstifadə olunan sayı | 14 |
| Əsas missiyalar | Hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi |
| İstifadə başlanğıcı | 2006 |
| Əsas bazalar | Kecskemét Hava Bazası |
Cənubi Afrika Hərbi Hava Qüvvələri
redaktə
Cənubi Afrika Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini əsasən hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi və hücum missiyalarında istifadə edir. Cənubi Afrika, Gripen təyyarələrini 2008-ci ildən etibarən istifadə etməyə başlamışdır.[15]
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| İstifadə olunan variantlar | JAS 39C/D |
| İstifadə olunan sayı | 26 |
| Əsas missiyalar | Hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi, hücum |
| İstifadə başlanğıcı | 2008 |
| Əsas bazalar | Makhado Hava Bazası |
Tayland Kral Hərbi Hava Qüvvələri
redaktə
Tayland Kral Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini əsasən hava hakimiyyəti və hava müdafiəsi missiyalarında istifadə edir. Tayland, Gripen təyyarələrini 2011-ci ildən etibarən istifadə etməyə başlamışdır.[16]
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| İstifadə olunan variantlar | JAS 39C/D |
| İstifadə olunan sayı | 12 |
| Əsas missiyalar | Hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi |
| İstifadə başlanğıcı | 2011 |
| Əsas bazalar | Surat Thani Hava Bazası |
Braziliya Hərbi Hava Qüvvələri
redaktə.jpg)
Braziliya Hərbi Hava Qüvvələri, Gripen təyyarələrini əsasən hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi və hücum missiyalarında istifadə edir. Braziliya, Gripen təyyarələrini 2022-ci ildən etibarən istifadə etməyə başlamışdır.[17]
| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| İstifadə olunan variantlar | JAS 39E/F |
| İstifadə olunan sayı | 36 (sifariş edilib) |
| Əsas missiyalar | Hava hakimiyyəti, hava müdafiəsi, hücum |
| İstifadə başlanğıcı | 2022 |
| Əsas bazalar | Anápolis Hava Bazası |
Texniki Xüsusiyyətləri
redaktəÖlçüləri
redaktə| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Uzunluq | 14.1 m (JAS 39C), 15.2 m (JAS 39E)[10] |
| Qanad eni | 8.4 m |
| Hündürlük | 4.5 m |
| Qanad sahəsi | 30 m² |
Çəkisi
redaktə| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Boş çəkisi | 6,800 kg (JAS 39C), 8,000 kg (JAS 39E)[10] |
| Maksimum qalxma çəkisi | 14,000 kg (JAS 39C), 16,500 kg (JAS 39E)[10] |
| Yanacaq tutumu | 3,000 kg (daxili) |
| Silah yüklənməsi | 5,300 kg (JAS 39E)[10] |
Performans Göstəriciləri
redaktə| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Maksimum sürət | Mach 2+ (2,470+ km/saat)[10] |
| Kreyser sürəti | Mach 1.2 (1,370 km/saat) |
| Mənzil | 3,200 km (daxili yanacaqla)[10] |
| Döyüş radiusu | 800 km (JAS 39C), 1,300 km (JAS 39E)[10] |
| Xidmət tavanı | 15,240 m |
| Qalxma sürəti | 200 m/s |
| Yüksəklik qazanma sürəti | 15,000 m/dəq |
Mühərrik
redaktə| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Mühərrik növü | Volvo RM12 turbofan (JAS 39C/D), General Electric F414G turbofan (JAS 39E/F) |
| İtələmə qüvvəsi (quru) | 54 kN (RM12), 62.3 kN (F414G) |
| İtələmə qüvvəsi (afterburner) | 80.5 kN (RM12), 98 kN (F414G) |
Silahlanma
redaktə| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Top | 1 x 27 mm Mauser BK-27 |
| Raketlər | AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM, IRIS-T, MBDA Meteor |
| Bombalar | Müxtəlif növ bombalar və idarəolunan raketlər, Taurus KEPD 350 (JAS 39E/F) |
| Silah stansiyaları | 8 (4 qanad altı, 2 qanad ucu, 2 gövdə altı) |
Avionika
redaktə| Xüsusiyyət | Qiymət |
|---|---|
| Radar | PS-05/A (JAS 39C/D), ES-05 Raven AESA (JAS 39E/F) |
| Elektron müharibə sistemləri | Müxtəlif sensorlar və əks-tədbirlər |
| Naviqasiya sistemləri | GPS, INS |
İstifadəsi
redaktəBu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
Qəzalar və itkilər
redaktəBu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
Müqayisə
redaktəBu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
İstinadlar
redaktə- ↑ "Försvarets materielverk – Gripen – milstolpar" [The Swedish Defence Materiel Administration – Gripen – milestones] (isveç). 21 avqust 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ "Sticker Shock: Estimating the Real Cost of Modern Fighter Aircraft" (PDF). Defense Aerospace (communiqué). 2006. 2009-05-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 oktyabr 2018.
- ↑ "The JAS-39 Gripen: Sweden's 4+ Generation Wild Card". Defense industry daily. 26 iyun 2017 [2014]. 30 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 Jul 2017.
- ↑ Pirone, Sabine. "Saab Fails to Land Gripen Orders, Threatening Output" (news). Bloomberg. 14 aprel 2009. 31 avqust 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ "Saab pinning its hopes on moving Gripen to Brazil". China daily. 2009-07-08. 2018-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-27.
- ↑ "Stark milstolpe av Gripenprojektet" [Strong milestone by the Gripen project]. My news desk (press release). 25 fevral 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ "Gripen E Fighter". Saab (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "Saab JAS 39 Gripen". www.militaryfactory.com. 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "Saab JAS 39 Gripen". www.militaryfactory.com. 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 "Gripen E Fighter". Saab (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "Saab JAS 39 Gripen". www.militaryfactory.com. 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "Saab JAS 39 Gripen". www.militaryfactory.com. 2021-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "JAS-39 Gripen Supersonic Aircraft". Ministry of Defence & Armed Forces of the Czech Republic. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "Gripen". Hungarian Ministry of Defence (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "SAAB JAS-39 Gripen". South African Air Force. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "JAS 39 Gripen". Royal Thai Air Force (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-11-28.
- ↑ "FAB recebe mais dois caças Gripen E; 13 unidades já foram entregues". Ministry of Defence (Brazil) (portuqal). İstifadə tarixi: 2023-11-28.