Sadələşməyən mürəkkəblik

Sadələşməyən mürəkkəblik (ing. Irreducible complexity), içindəki parçaların hər hansı birinin çıxarılması vəziyyətində funksiyasını itirən sistemləri təyin etməkdə istifadə edilən bir termindir. Ağıllı dizayn iddialarının təməl daşlarından biridir. Organizmlərdəki bəzi sistemlərin, daha kiçik funksional vahidlərə ayrıla bilməyəcəyini, bu səbəblə təkamül keçirə bilməyəcəklərini iddia edir. Bu iddiaya görə kompleks bir orqan daha sadə quruluşlulara başqa parçalar əlavə etməklə meydana gəlməz. Kompleks bir quruluşun, bir-birindən asılı olmayan bir çox hissənin bir yerdə son dərəcə uyğun bir şəkildə işləməsi bu iddiaya mübahisəli bir şəkildə dəlil olaraq göstərilir. Biokimyaçı Prof. Michael J. Behe sadələşməyən mürəkkəbliyi bir məqaləsində belə izah edir: Sadələşməyən mürəkkəblik dedikdə nəzərdə tutduğum bir çox bir çox qarşılıqlı təsirə malik hissədən ibarət olan, bir əsas vəzifəni yerinə yetirən ya da təsir edən tək bir sistemdir. Bu cür bir sistem, tədricən, kiçik, uğurlu aparıcı dəyişikliklərlə ortaya çıxmaz. "Çünki təbii seleksiya, işləyən bir funksiyanı seçməyə əsaslanır. Bir sadələşməyən mürəkkəb sistemin, əgər belə bir şey vardırsa, təbii seleksiya üçün tam bir bütün olaraq işlək vəziyyətdə birdən meydana gəlməlidir" Kompleks qruluşa sahib bir çox orqan vardır. Ağıllı dizayn fikrini müdafiə edənlərin iddiası belədir:

İnsan gözü, 40-a qədər kiçik toxumanın uyğunluq prinsipində işləməsi nəticəsində öz funksiyasını yerinə yetirir. Gözü xarici təsirlərdən qoruyan göz qapaqları, gözü nəmləndirən və yağlayan xüsusi ifrazat bezləri, işığın qırılaraq içəri alınmasını təmin edən mərcək, bu mərcəyi fokuslayan kiçik əzələlər, gözə girəcək işık miqdarını tənzimləyən iris, antibakterial göz mayesi ya da işığı "analiz edən" retinal qat, bu 40 ayrı parçanın bəziləridir. Əsas olan gözün bütün parçalarının doğru yerdə, doğru böyüklükdə, doğru funksiyada olmağıdır. Əgər bu parçaların biri belə olmasa, ya da funksiyasını yerinə yetirməsə, insan kor olar. Gözün bu xüsusiyyəti, elmi ədəbiyyatda "sadələşməyən komplekslik" deyilən xüsusiyyətdir. Bu görüşə görə gözü daha sadə hala sala bilməz, daha ibtidai şəklə gətirə bilməzsiniz; tək bir əskiklik, korluğa səbəb olar. Ağıllı dizayn fikrini müdafiə edənlər gözün bir-birini izləyən kiçik təsadüfi dəyişiklərlə meydana gələ bilməyəcəyini iddia edirlər. Amma bu fikir elm insanlarının böyük bir qismi tərəfindən qəbul edilmir. Gözün necə addım-addım təkamül keçirə biləcəyi ilə bağlı elmi açıqlamalar mövcuddur.

Sadələşməyən mürəkkəblik, fikrini müdafiə edənlər tərəfindən Ağıllı Dizayn (A. D.)ın əhəmiyyətli sübutlarından biri olaraq qəbul edilir. Sadələşməyən mürəkkəblik, bu gün qəbul edilən əsas elmi kriteryalardan heç birini qarşılamadığı səbəb göstərilərək elm insanlarının çıx böyük bir qismi tərəfindən lazımsız elm (junk-science/pseudo-science) olaraq sinifləndirilmişdir. Müxtəlif elm insanları Sadələşməyən Mürəkkəblik arqumentinin elmi olmadığını və çürüdüldüyünü iddia edir və üzərinə herhansı bir elmi tıdqiqat programının bina ediləmiyəcəyini deyir. Sadələşməyən mürəkkəblik mövzusunda, hakimli(peer-reviewed) bir jurnalda yayımlanmış hərhansı bir elmi məqalə mövcud deyil və heçbir araşdırma proqramına mövzu edilməmişdir.