Sakiyet-Sidi-Yusifin bombalanması
Sakiyet-Sidi-Yusifin bombalanması – Fransa ordusu tərəfindən Əlcəzair müharibəsi çərçivəsində Tunisin Sakiyet-Sidi-Yusif kəndində 8 fevral 1958-ci ildə həyata keçirilmiş və 70-dən artıq insanın, o cümlədən 12 orta məktəb şagirdinin ölümünə, 148 nəfərin isə yaralanmasına səbəb olan hərbi əməliyyat.
| Sakiyet-Sidi-Yusifin bombalanması | |
|---|---|
 | |
| Tarix | 8 fevral 1958 |
| Yeri |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O vaxtdan bəri hər il fevralın 8-də Əlcəzair və Tunis bu hadisəni birgə qeyd edirlər.
Tarixi şərait
redaktəƏlcəzair müharibəsi davam edərkən, fransız ordusu müntəzəm olaraq Tunis sərhədindən hücumlara məruz qalırdı. Həmin dövrdə Tunis Əlcəzairə maddi-texniki dəstək verir və silah tranzitini təmin edir, həmçinin, Milli Qurtuluş Ordusunun (MQO) hərbçilərini qəbul edirdi. 1958-ci ildə Fransa ordusunun Əlcəzairdəki komandanlığı bu təzyiqə qarşı müqavimət göstərmək qərarına gəldi.
Yanvarın 2-də sərhəddə atışma baş verdi, bu zaman MQO dörd fransız əsgərini əsir götürərək Kef bölgəsinə geri çəkilə bildi. Fransa Nazirlər Şurasının sədri Feliks Qayyar general Alber Buşaleyə Fransa-Tunis danışıqlarına yenidən başlamaq və neytrallıq öhdəliklərini xatırlatmaq məqsədilə prezident Həbib Burgibaya mesaj çatdırmağı tapşırdı.[1] Burgiba 1954-cü ildə fellaqalarla döyüşmüş bu hərbçini qəbul etməkdən imtina etdi. Bundan sonra Qayyar qərargah rəisini göndərsə də, bu dəfə də nəticə əldə olunmadı. Burgiba mətbuata açıqlamasında bəyan etdi ki, Fransanın hərəkətləri davam edərsə, sərhədlərdə BMT alayının yerləşdirilməsini xahiş edəcək.[2] Rəsmi Paris bu reaksiyanı Burgibanın Əlcəzair müharibəsini beynəlmiləlləşdirmək istəyi kimi qiymətləndirdi.
Yanvarın 11-də Sakiyet-Sidi-Yusifdən olan 300 nəfərlik silahlı dəstə Əlcəzair ərazisində 50 əsgərdən ibarət fransız patruluna hücum etdi, on dörd fransız əsgəri öldürüldü, ikisi yaralandı və dördü əsir götürüldü.[3] Əlcəzairdəki qüvvələrin komandanı Parisə xəbər verdi ki, Fransa hərbi hava qüvvələri tərəfindən aşkarlanan əlcəzairli hücum dəstələri Tunis sərhədini keçərək Əlcəzair fermaları və şəhərkənarı yaşayış məskənləri arasında gizlənirlər, həmçinin, Tunis milli qvardiyasının avtomobilləri getdikcə sərhəddə daha çox müşahidə olunurlar.[2]
Qərar vermə
redaktəFevralın 8-də Fransa ordusu Sakiyet-Sidi-Yusif ərazisindən pulemyotla vurulan təyyarənin Tebessada eniş etməli olduğunu bildirdi. Cavab olaraq, beşinci hava bölgəsinin komandiri general Edmon Juo Sakiyet-Sidi-Yusifə hava hücumu planlaşdırdı və bunu general Pol Eliyə təqdim etdi. O isə öz növbəsində müdafiə naziri Jak Şaban-Delmadan ağır bombardmançıların istifadəsinə şifahi razılıq aldı.[1]
Nazirin əməliyyata həqiqətən icazə verməsi, Nazirlər Şurasının sədri Feliks Qayyarın bundan xəbərdar olub-olmadığı indiyədək müzakirə mövzusudur. Bununla belə, Fransa ordusuna qətiyyətli tədbirlər görmək səlahiyyəti verilmiş, silah və hücumun miqyasının seçimi hərbçilərin ixtiyarına verilmişdi.[1]
Əməliyyat
redaktəƏməliyyatda 25 təyyarə iştirak edir: on bir B-26 bombardmançısı, 12F flotiliyasından altı ədəd "Corsair" qırıcı-bombardmançı təyyarəsi[4] və səkkiz "Mistral" qırıcısı .[1] Saat 10:50-də yerli fermerlərin sıx olduğu bazara alçaqdan uçan qırıcı eskadronu tərəfindən pulemyotla hücum edildi. Daha sonra yeddi A-26 bombardmançısından ibarət üç dalğa günortaya qədər şəhəri bombaladı. "Corsair"lar zenit qurğularını zərərsizləşdirir və B-26-lar isə MQO-nun düşərgəsi kimi istifadə edildiyi iddia olunan istifadəsiz qurğuşun mədənini məhv etdilər. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin əməkdaşları qaçqınlara kömək etmək məqsədilə kəndin yaxınlığında idilər və hücum zamanı BQXK-nın iki maşını da məhv edildi.[1] Həmçinin, həmin səhər uşaqlarla dolu olan kənd məktəbi də bombardmana məruz qaldı.
Nəticələr
redaktə
Ölənlərin sayına dair məlumatlar 72–75 arasında dəyişir, o cümlədən ibtidai məktəbdə ölən 12 şagird,[2] Qızıl Xaç missiyası tərəfindən bir yerə yığılmış əlcəzairli qaçqınlar [5] və 148 yaralı.
Sakiyet-Sidi-Yusifdə yerləşən iki bölmədən birində döyüşən MQO üzvü Mulud Lareşin sözlərinə görə, əlcəzairli döyüşçülər hücum olacağı barədə hələ gecə saat 2 də məlumat əldə etmişdilər və səhər saat 8-də başlayan hava bombardmanlarından əvvəl ərazini boşaltmışdılar.
Buna cavab olaraq Tunis Fransa ilə diplomatik əlaqələri kəsdi, ölkənin əsas şəhərlərində işləyən beş fransız konsulunu qovdu, fransız kazarmalarının blokadasını təşkil etdi və beynəlxalq mətbuatın kəndə səfərini təşkil etdi. Tunisin BMT-yə etdiyi şikayətlə sırf Fransa-Əlcəzair arasındakı münaqişə beynəlxalq miqyas almağa başladı. BMT Təhlükəsizlik Şurası amerikalı Robert Merfi və ingilis Harold Bilidən ibarət xoş niyyət missiyası yaratmağa qərar verdi.
Nazirlər Şurasının sədri Feliks Qayyar bu əməliyyatdan xəbərdar olmasa da, o, əməliyyatı dəstəkləyərək, Milli Assambleya qarşısında hücumun əlcəzairli "üsyançıların" təxribatına cavab olduğu fikrini müdafiə etdi. Eyni zamanda, Robert Merfi prezident Burgibanın mövqeyini açıq şəkildə dəstəklədi və prezident Eyzenhauerin Fransa hökumətinə güclü təzyiq göstərməsinə səbəb oldu. Bu, 10 apreldə Feliks Qayyara ünvanlanmış şəxsi məktubda əksini tapmışdı. Fikir ayrılıqları ilə üzləşən Qayyar kabineti aprelin 15-də Milli Assambleya tərəfindən devrildi. Kommunistlər də buna səs verdilər. Beləliklə, bu böhran general de Qollun hakimiyyətə qayıdışına yol açdı və iyunun 17-də iki ölkə arasında "Bizerte limanı istisna olmaqla, bütün fransız qoşunlarının Tunis ərazisindən çıxarılmasını" şərtləndirən razılaşma imzalandı.
Xatirə
redaktə
Hər il fevralın 8-də Əlcəzair və Tunis hökumətlərinin nümayəndələri birlikdə bu hadisəni qeyd edir və iki ölkə arasındakı münasibətlərin əhəmiyyətini xatırlatmaq fürsətindən istifadə edirlər.[6]
2005-ci ildə Qardimauda ortaq Tunis-Əlcəzair yaddaşı muzeyi açıldı və Sakiyet-Sidi-Yusif hadisələri burada xüsusi yer tutur.[7]
Rəsmi anım mərasimləri ilə yanaşı, konsertlər, tamaşalar, konfranslar və sərgilər,[8][9] hətta idman yarışları[10] kimi müxtəlif tədbirlər təşkil olunur.
Qeydlər və istinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 Wall, 2001
- ↑ 1 2 3 Belkhodja, 1998
- ↑ Wall, 2001.
- ↑ Patrick-Charles Renaud. "Corsair aux portes du désert". aerostories.free.fr (fransız). İstifadə tarixi: 8 décembre 2019..
- ↑ Barrouhi, 2008
- ↑ Fatma Bendhaou. "La Tunisie et l'Algérie commémorent le 64ème anniversaire du massacre de Sakiet Sidi Youssef". aa.com.tr (fransız). 8 février 2022. 2022-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 avril 2022..
- ↑ "Musée de la mémoire partagée tuniso-algérienne" (pdf). hmp.defense.tn (fransız). 2023-03-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 novembre 2020..
- ↑ "Événements de Sakiet Sidi Youssef: la culture pour commémorer la date du 8 février 1958". leconomistemaghrebin.com (fransız). 1 février 2016. 2024-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 avril 2022..
- ↑ "Une opérette algérienne pour commémorer les évènements de Sakiet Sidi Youssef". leaders.com.tn (fransız). 24 janvier 2017. 2024-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 avril 2022..
- ↑ "Coup d'envoi des festivités du 60e anniversaire des événements de Sakiet Sidi Youssef". espacemanager.com (fransız). 1 février 2018. 2024-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 avril 2022..
Ədəbiyyat
redaktə- Hédi Baccouche. L'agression française contre Sakiet Sidi-Youssef (fransız). La Manouba: Université de La Manouba. 2008. 86. ISBN 978-9973-00-180-1..
- Abdelaziz Barrouhi, " Du bon et du mauvais usage d'une commémoration ", Jeune Afrique, 3 février 2008 (ISSN 1950–1285, lire en ligne, consulté le 7 mai 2019). .
- Tahar Belkhodja. Les trois décennies Bourguiba. Les témoins de l'histoire (fransız). Paris: Publisud et Arcantères. 1998. 286. ISBN 2-86600-787-5..
- Fayçal Chérif, " À la mémoire des martyrs de Sakiet Sidi Youssef : les dessous d'une mission de " bons offices " ", Réalités, 8 février 2015 (lire en ligne, consulté le 7 mai 2019).
- Irwin M. Wall. France, the United States, and the Algerian War (ingilis). Berkeley: University of California Press. 2001. 348. ISBN 0-520-22534-1..
Xarici keçidlər
redaktə- "L'affaire de Sakiet Sidi Youssef". Institut national de l'audiovisuel (fransız). 19 février 1958. İstifadə tarixi: 5 novembre 2015..
- "Bombardement de Sakiet". Institut national de l'audiovisuel (fransız). 27 mars 1986. İstifadə tarixi: 5 novembre 2015..
- Véronique Gazeau; Valérie Goudet. "Il y a 50 ans, "l'embuscade de Sakiet"". tempsreel.nouvelobs.com (fransız). 10 janvier 2008. İstifadə tarixi: 5 novembre 2015..
- Arwa Labidi. "8 février 1958 : le jour où la France a bombardé la Tunisie". inkyfada.com (fransız). 8 février 2023. İstifadə tarixi: 29 août 2023..