Saya xan

Saya Xan - türk, yakut və altay mifologiyasında sürü ilahı. Çaya Xan və ya Taya Xan olaraq da bilinər. Moğollar Zaya Xan və ya Yaya Xan deyərlər. Sürünü hər cür bəladan və pislikdən qoruyar. Mal və heyvanları gözləyib, güdər. Bu tanrıya bağlı Zayaçılar (Zayaqçılar/Çayaçılar/Çayaxçılar/Tayaçılar) adlı ruhlar olar və yer üzünə bərəkət aparırlar. Adına Saya mərasimi təşkil edilər. Altaylılar və yakutlar (bu gün belə) qurban olaraq kəsdikləri atın dərisini uzun bir sırığa keçirib eynilə at şəklinə salaraq asarlar. Bu qurban mərasiminə Tayılqa/Xayılqa (Tayıq/Tayığ/Tayalqa/Taylaqan) adı verilər. Mərasimi idarə edən yaşlıya isə Tayığçı deyilir.

Etimologiya

(Say/Tay/Yay) kökündən törəmişdir. Kölgə, qoruma, yaratma mənalarını daşıyır. Saymaq, hesablamaq, möhtərəmlik mənaları da vardır. Xəbər məzmununa də malikdir. Tibet dilində Saya sözcüyü milyon sayını ifadə etməkdə istifadə edilər. Monqolcada isə dərhal, indi, bu anda deməkdir. Dayı/Tayı (ananın qardaşı) sözü ilə bu məzmunda əlaqəlidir.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)