Selom
Selom — Selom , əksər heyvanlarda əsas bədən boşluğudur və həzm sistemini və digər orqanları əhatə etmək və saxlamaq üçün bədənin içərisindədir. Bəzi heyvanlarda mezoteli ilə örtülmüşdür[1]. Molyusklar kimi digər heyvanlarda da fərqlənməmiş olaraq qalır[2].
| Selom | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Etimologiya redaktə
Selom termini, qədim yunan κοιλία (koilía) sözündən əmələ gəlib, 'boşluq' deməkdir[3] .
Tərkibi redaktə
İnkişaf redaktə
Hamısı bağırsaqla bədənin xarici divarı arasındakı mezodermal boşluqdur.
Embrionun inkişafı zamanı selomun formalaşması qastrulyasiya mərhələsində başlayır. Embrionun inkişaf edən həzm borusu əmələ gətirir.
Başlanğıcda arxenteron əmələ gəlir və mezoderma iki qata bölünür: birincisi bədən divarına və ya ektoderma yapışaraq parietal təbəqə əmələ gətirir, ikincisi endoderma əmələ gətirir. Parietal təbəqə ilə visseral təbəqə arasındakı boşluq bütün və ya bədən boşluğu olaraq bilinir.
Mənşəyi redaktə
Selomun təkamül mənşəyi aydın deyil. Bədən boşluğu olan ən qədim heyvan Vernanimalkula idi.
Funksiyalar redaktə
Hidrostatik bir mühit təmin edə bilər. İmmunitet sistemini ya selomun divarına yapışdıra bilən və ya içərisində sərbəst üzə bilən selomositlər şəklində dəstəkləyə bilər. Selom, əzələlərin bədən divarından asılı olmayaraq böyüməsinə imkan verir — bu xüsusiyyət, mezoderma ilə örtülmüş selomdan çıxan mezenteriyada bədənin içərisində dayanan həzm sistemində görülə bilər[4].
Selomik maye İçindəki maye selomik maye olaraq bilinir. Selomik mayenin bir neçə funksiyası vardır:
- hidroskelet rolunu oynayır;
- daxili orqanların sərbəst hərəkət etməsinə və böyüməsinə imkan verir;
- bədəndən qazların, qida maddələrinin və tullantı məhsullarının daşınmasına xidmət edir;
- yetişmə zamanı sperma və yumurta saxlamağa imkan verir; və tullantı anbarı rolunu oynayır.
Zoologiyada təsnifat redaktə
Heyvanlar, sahib olduqları bədən boşluğunun növünə görə, qeyri-taksonomik şəkildə, Akoelomata, Pseudokoelomata və Koelomata olaraq üç qeyri-rəsmi qrupa ayrıldı[5]. Bu qruplar heç vaxt əlaqəli heyvanları və ya təkamül xüsusiyyətlərinin bir ardıcıllığını təmsil etmək üçün nəzərdə tutulmamışdır[6] .
Mezodermdan alınan toxuma, bu heyvanların maye ilə dolu bədən boşluğunu qismən düzəldir. Beləliklə, orqanlar sərbəst şəkildə yerlərində saxlanılsa da, selomdakı kimi yaxşı təşkil edilməmişdir[7] . Akoelomat heyvanlar, yastı qurdlar kimi, bədən boşluğuna malik deyillər. Bağırsaq və bədən divarı arasındakı yarı bərk mezodermal toxumalar orqanlarını yerində saxlayır[8].
Təsnifatı redaktə
Bir selomun olmaması bədən ölçüsünün azalması ilə əlaqələndirilir[9]. Bəzən hər hansı bir inkişaf etmiş həzm sisteminə istinad etmək üçün səhv istifadə olunur. Bəzi orqanizmlərin selomu olmaya bilər və ya yalançı ola bilər. Selomları olan heyvanlara selomatlar, selomları olmayan heyvanlara aselomatlar deyilir[10].
İstinadlar redaktə
- ↑ Bailly, Anatole. Abrégé du dictionnaire grec français. Paris: Hachette. 1981-01-01. ISBN 2010035283. OCLC 461974285.
- ↑ Bailly, Anatole. "Greek-french dictionary online". www.tabularium.be. 2016-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-14.
- ↑
Kisholm, Hyu, redaktor Coelom and Serous Membranes // Britannika Ensiklopediyası. 6 (XI). Cambridge University Press. 1911. səh. 642.
- ↑ Lüter, Carsten. "The origin of the coelom in Brachiopoda and its phylogenetic significance". Zoomorphology (ingilis). 120 (1). 2000-06-01: 15–28. doi:10.1007/s004359900019. ISSN 1432-234X.
- ↑ "Origins and Evolution of Animals". 2018-11-12 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. Invertebrate Zoology, 7th edition. Cengage Learning. 2004. səh. 205. ISBN 978-81-315-0104-7.
- ↑ Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. Zoology. Saunders College Publishing. 1991. səh. 190. ISBN 978-0-03-030504-7.
- ↑ Nielsen, C. (2010). "The 'new phylogeny'. What is new about it? Arxivləşdirilib 2022-03-26 at the Wayback Machine" Palaeodiversity 3, 149–150.
- ↑ R. C. Brusca, G. J. Brusca. Invertebrates. Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates, 2003 (2nd ed.), p. 47, ISBN 0-87893-097-3.
- ↑ Evers, Christine A., Lisa Starr. Biology:Concepts and Applications. 6th ed. United States:Thomson, 2006. ISBN 0-534-46224-3.
