Simcurilər

Simcurilər—X əsrdə Xorasanda Samanilər adına sərkərdəlik və valilik edən müsəlman Türk soyu, sülaləsi.

Soyun tarixi

Soyun qurucusu Əbu İmran Simcur əd-Dəvati, Samani əmiri İsmail bin Əhmədin (892-907) qulamı idi. Nisbəsindən Samani sarayında idari vəzifə apardığı anlaşılır. 298-ci (911-ci) ildə Sistana hakim olan Samanilər bölgənin idarəsini Simcura buraxdılar. Bir neçə ay sonra bölgəyə Samani xanədanından Əbu Salih Mənsur bin İshaq vali təyin edildi. 300-cü (913-cü) ildə təkrar Sistan valisi olan Simcur, Əmir Əhməd bin İsmailin öldürülməsinin (301/914) ardından ortaya çıxan qarğaşa dönəmində əyyarların düzənlədiyi basqına qarşı qoya bilməyib Kuhistan tərəfinə qaçdı. Bu olayın ardından bölgəyi qısa bir müddət üçün Əbu Salih Mənsur ələ keçirdi. Ancaq Simcur, bir müddət sonra Kuhistana təkrar hakim olmağı bacardı (303/916). Təbəristan Zeydilərinin 308-ci (921-ci) ildə Leyla bin Nüman komandasında Cürcana göndərdikləri ordu Samani komandanı Qara Təkini məğlub etdi. Leyla, Nişapurda Həsən bin Qasım əd-Dai adına xütbə oxutdu. Durumu öyrənən Samani əmiri Nəsr bin Əhməd, Leyla bin Nümana qarşı bir ordu göndərdi, bu orduda Simcur da yer alırdı. Leyla b. Nüman, Samani qüvvələri qarşısında məğlub oldu, daha sonra da öldürüldü. Nəsr bin Əhməd, Həsən bin Qasım əd-Dainin adamlarının Cürcana hakim olduğunu öyrəndiyində Simcuru 4000 nəfərlik süvari birliyiylə oraya göndərdi. Cürcana hakim olan Simcur daha sonra Makan bin Kaki önündə uğursuzluğa uğrayarak Cürcanı tərk etdi (zilhiccə 310 / aprel 923). Samanilərin Rey şəhərini Sacilərin əlindən almasının ardından buraya vali təyin ədilən Simcurun (314/926) son vəzifəsi Herat valiliyidir (təqribən 930-932).

Simcurdan sonra ailənin başına keçən oğlu İbrahim, Nasr bin Əhmədin Kirmana göndərdiyi orduda yer aldı. Cürcana hakim olmaq istəyən Nəsrin Əbu Əli Əhməd bin Möhtac komandasında göndərdiyi ordu yeddi aylıq bir mühasirədən sonra Cürcan şəhərini ələ keçirincə (328-ci ilin sonları / avqust-sentyabr 940) İbrahim buraya vali təyin edildi. 331-ci (942/43-cü) ilə qədər bu vəzifəsiini sürdürən İbrahim, I Nuh dönəmində Nişapur valiliyinə gətirildi (ramazan 333 / aprel-may 945). Bu olay üzərinə Əbu Əli Əhməd bin Möhtac üsyan edib məhərrəm 335-ci (avqust 946-cı) ildə Nişapuru ələ keçirdi. Şəvval 336-cı (aprel-may 948-ci) ildə ölən İbrahimin yerinə oğlu Əbülhəsən Məhəmməd keçdi. Əbülhəsənın ilk vəzifəsi ehtimalən Nişapur şihnəliyidir. Ardından Xorasan sipəhsaları təyin ədildi. Haqqındakı şikayətlər üzündən vəzifəsindən çıxarılıb (cəmaziyəlaxir 349-cu / avqust 960-cı) ildə Əbülhəsən Məhəmməd ertəsi il vəzifəyə ikinci dəfə təyin edildiyində (Zilhiccə 350-ci / yanvar 962)-ci ildə xalqa qarşı yaxşı davranaraq bacarıqlı bir idarə uyğuladı. Ziyari əmiri Vəşmgirin (Vuşmgir) ölümüylə (357/967) Ziyarilər arasında başlayan taxt mübarizəsinə Samanilər adına müdaxilə edən Əbülhəsən bu dönəmdə Buxaradakı rəqibləri tərəfindən bacarıqsızlıqla ittham edildi. Əmir I Mənsur ibn Nuh onu çıxarmağı düşündüysə də, Buxaradakı fəaliyətləriylə əmirin güvənini qazanarak vəzifədə qalmasını bacardı. Əbülhəsən, daha sonra Samanilər ilə Buveyhilər arasındaki anlaşmazlığın barışla sonuçlanmasında önəmli rol oynadı (361/971-72).

II Nuh, Samani taxtına keçdikdən sonra Əbülhəsən Məhəmməd b. İbrahimə yaxınlıq göstərdi və qızıyla evləndi. Ancaq bir müddət sonra vəzir Əbülhüseyn (Əbülhəsən) Abdullah (Ubeydullah) bin Əhməd əl-Utbinin təsirində qalarak onu vəzifəsindən çıxardı (371/982). Əbülhəsən bunun üzərinə Xorasandan ayrılıb iqtası Kuhistana çəkildi. Bu sırada Səffari xanədanının idarəsində olan Sistanı ələ keçirmək istəyən II Nuh, Səffərilərlə olan məsələləri həll etmək üçün Əbülhəsənı bir məktubla Sistana göndərdi. Sistana gedən Əbülhəsən, Səffərilər ilə Samanilər arasındaki anlaşmazlığı çözümlədi və II Nuh adına xütbə oxudarak geri döndü (17 zilhiccə 372 / 2 iyun 983). Vəzir Utbinin öldürülməsindən sonra yeni vəzir Abdullah bin Məhəmməd bin Üzeyr, Xorasan sipəhsaları Əbülabbas Hüsamüddövlə Taşı çıxarıb yerinə üçüncü dəfa Əbülhəsən Simcurini gətirdi (Rəbiüləvvəl 376 / iyul-avqust 986). Əbülhəsən zilhiccə 378-ci (mart-aprel 989-cu) ildə Nişapurda vəfat etdi. Yerinə keçən oğlu Əbu Əli Məhəmməd daha atasının sağlığında siyasət səhnəsində fəaldi. Simcuri ailəsinin dövlət içindəki nüfuzunu qırmak istəyən II Nəsr, Əmir Faik əl-Xassəni Xorasan sipəhsalarlığına təyin edincə Əbu Əli bu durumu qəbul etməyib hərəkətə keçdi. Əbu Əli ilə Faik arasında meydana gələn savaşı Əbu Əli qazandı. Bu olayın ardından II Nuh, Əbu Əlini Xorasan sipəhsalarlığına təyin edib “İmadüddövlə” ləqəbini verdi; mənşur, bayrak və xələt göndərdi. Zərb etdirdiyi sikkələrdə “əmir ül-üməra” ünvanını işlədən Əbu Əli, müstəqil deyiləcək qədər qüvvəli bir duruma gəldikdən sonra Samani dövlətini ortadan qaldırmaq üçün bir müttəfiq aramağa başladı. Bu amacla Qaraxanlılar ilə bir ittifak yaptıysa da bu kəndisinə bir fayda sağlamayınca bu dəfa əski düşmanı Faik əl-Hassa ilə anlaştı. II. Nuh isə Gaznəli Hükümdarı Səbük Təgindən yardım istədi. Hərat yakınlarında yapılan savaşı Səbük Təgin kazandı. Əbu Əli daha sonra Faik ilə bərabər Səbük Təginin oğlu Gaznəli Mahmudu mağlup ədərək təkrar Nişabura hakim oldu və bağımsızlığını ilan ədip kəndi adına xütbə okuttu. Bir sürə sonra Faik ilə bərabər Səbük Təgin və oğlu Mahmuda karşı harəkətə keçən Əbu Əli Tusta yapılan savaşta yənilincə (20 Cəmaziyəlahir 385 / 22 Təmmuz 995) Harizmə kaçtı. II. Nuhtan af diləməsi üzərinə Buharaya çağrıldı, burada II. Nuhun əmriylə tutuklanarak hapsədildi (Cəmaziyəlahir 386 / Haziran-Təmmuz 996). 387 (997) yılında öldü.

Simcurilərin son əmiri Əbül-Qasım Əli b. Əbül-Həsən Məhəmməd başlangıçta Səbük Təgin və Samanilərə itaat etdi. Bunun üzərinə kəndisinə Kuhistan bölgəsinin idarəsi vərildi. Əbül-Qasım, daha sonra Samani Vəziri Abdullah b. Məhəmməd b. Uzəyr ilə Səbük Təgin arasındaki anlaşmazlıktan yararlanıp Nişaburu ələ keçirdi. Ancak Səbük Təginin Karahanlılar ilə Samanilər arasında antlaşma sağlaması və kardəşi Buğracuk ilə Mahmudu Nişabura göndərməsi üzərinə Cürcana kaçmak zorunda kaldı. Cürcana hakim olan Büvəyhi Əmiri Fahrüddəvlə onu çok iyi karşıladı və maddi dəstəktə bulundu. II. Nuhun və ardından Səbük Təginin ölümüylə Gaznəli Mahmudun taxt mücadələsi için Nişaburdan ayrılması bir kargaşaya səbəp oldu. Yəni Samani Əmiri II. Mansur b. Nuh, Xorasan sipəhsalarlığına Türk kumandanlarından Bəgtüzünü tayin etdi. Əbül-Qasım bu məvkiyi ələ keçirmək için Bəgtüzün ilə savaştıysa da başarılı olamayarak Kuhistana döndü (Rəbiüləvvəl 388 / Mart 998), ardından Bəgtüzün və Faik ilə birləşip Gaznəli Mahmudun üzərinə yürüdü. Mərv civarında yapılan savaşı Gaznəli Mahmud kazanınca (27 Cəmaziyələvvəl 389 / 16 Mayıs 999) Əbül-Qasım Kuhistana kaçtı. Ərtəsi yıl Samani Dövlətini diriltmək için mücadələyə girişən İsmail b. Nuh ilə ittifak yaptı. Ancak Gaznəli Mahmudun kardəşi və Xorasan Sipəhsaları Nasr b. Səbük Təgin onları mağlup etdi. Əsir alınıp Gaznəyə göndərilən (392/1002) Əbül-Qasımın nə zaman öldüğü bilinməməktədir. Onun ölümüylə Simcuri ailəsi siyasət sahnəsindən çəkilmiş oldu. Simcurilərin Səlcuqlular zamanında hala Kuhistanda bulundukları, bunlardan bir kısmının Anadoluya gidərək Anadolu Səlcuqluları Dövlətinin hizmətinə girdikləri bilinməktədir. Tərcüman Tacəddin əs-Simcuri bunlardan biridir.

Sülalənin hakimləri

• Əbu İmran Simcur əd-Dəvati 910 a 914 a Sistan
• Əbu İshaq İbrahim ibn Simcur 945- vers 950
• Əbülhəsən Məhəmməd ibn İbrahim vers 950 - vers 980
• Əbu Əli əl-Müzəffər ibn Məhəmməd 980-996
• Əbülqasim Əli ibn əl-Müzəffər (rebel) 996-1002