Splenektomiya
Splenektomiya — dalağın bir hissəsinin və ya hamısının çıxarıldığı cərrahi əməliyyat. Dalaq kapsullaşdırılmış bakteriyaları effektiv şəkildə məhv etmək qabiliyyətinə görə immunoloji funksiya baxımından mühüm orqandır.
| Splenektomiya | |
|---|---|
 Talassemiyalı uşağın dalağı cərrahi yolla çıxarılıb. Bu, adi haldan təxminən 15 dəfə çoxdur. | |
| XBT-9-KM | 41.43, 41.5 |
| MeSH | D013156 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Splenektomiya üçün ümumi göstərişlərə travma, şişlər, splenomeqaliya və ya oraq hüceyrəli anemiya və talassemiya kimi hematoloji xəstəliklər daxildir.[1]
Təsnifatı
redaktəDalaq qarın boşluğunda mədənin yanında yerləşən orqandır. Qanı süzən, yad cisimləri, zədələnmiş və köhnəlmiş eritrositləri çıxaran qırmızı pulpadan ibarətdir. O, həmçinin dəmir, eritrositlər və trombositlər üçün saxlama yeri kimi fəaliyyət göstərir. Dalağın qalan hissəsi (25%) ağ pulpa kimi tanınır və bədəndəki ən böyük ikincili limfoid orqan olan böyük limfa düyünləri kimi fəaliyyət göstərir.[2]
Normal limfa funksiyasına əlavə olaraq, ağ pulpada dalaq makrofaglarının Streptococcus pneumoniae kimi kapsullaşmış bakteriyaları öldürməkdə (faqositləşdirmədə) xüsusilə rolu var.[3]
Dalaq malyariya, mononükleoz kimi müxtəlif xəstəliklərdə və daha çox limfoma və ya leykemiya kimi limfa damarlarının xərçənglərində böyüyür.
Cərrahi yanaşmaların təsnifatı
redaktə
- Ən çox yayılan — laparotomiya girişindən splenektomiya: yuxarı orta laparotomiya vasitəsilə.[4]
- Transtorasik splenektomiya — sol tərəfli torakotomiya, ardınca diafraqmotomiya.[4]
- Laparoskopik splenektomiya — laparoskopik texnikadan istifadə etməklə (ən az travmatikdir).[4]
- Sol qabırğa arxasına paralel çəp kəsik.[5]
Torakoabdominal giriş — torakolaparotomiya vasitəsilə qarın və sol plevra boşluqlarının eyni vaxtda açılması ilə.[5]
Cərrahi əməliyyatı
redaktəCərrahi əməliyyatı 2 növ olur və ümumi anesteziya altında aparılır:
- Dalağın çox böyük olmadığı və prosedurun seçimli olduğu hallarda laparoskopiya üstünlük verilən prosedurdur.
- Travma hallarında və ya dalaq böyüdükdə açıq əməliyyat aparılır.
S. pneumoniae, H. influenza və N. meningitidis-ə qarşı peyvəndlər, mümkünsə, sürətlə inkişaf edən və yüksək ölümcül septisemiya növü olan ümumiləşdirilmiş post-splenektomiya infeksiyası (BPSİ) şansını minimuma endirmək üçün əməliyyatdan əvvəl aparılmalıdır. Dalaq lokallaşdırılmış və arteriyalarından ayrıdır. Dalağı yerində saxlayan bağlar, qastrosplenik ligament, splenorenal ligament və splenokolik bağlar parçalanır və orqan çıxarılır. Bəzi hallarda, bir və ya daha çox əlavə dalaq aşkar edilir və əməliyyat zamanı çıxarılır. Kəsiklər bağlanır və lazım gələrsə, toxuma nümunələri analiz üçün laboratoriyaya göndərilir.
Çıxarılma səbəbləri
redaktə- Çox böyüdükdə — trombositlər, eritrositlər üçün dağıdıcı olur və ya yirtılması qaçılmazdır.
- Bəzi limfomaların diaqnozu üçün.
- Bəzi dalaq absesi halları.
- Qanaxma ilə dalaq damarlarının trombozu. Mədə varikozları.
- İdiopatik trombositopenik purpura kimi otoimmün vəziyyət nəticəsində trombositlər dalaqda məhv edildikdə.
- Fiziki zədədən sonra dalağın qanaxması zamanı
- Öz-özünə yırtıldıqdan sonra
- Ağır hemolitik anemiyanın inkişafında anadangəlmə eritropoetik porfiriyanın uzunmüddətli müalicəsi üçün.[6]
- Mədə xərçənginin dalaq toxumasına yayılması
- Renovaskulyar hipertenziyada böyrək revaskulyarizasiyası üçün dalaq arteriyasından istifadə edərkən.
- Anadangəlmə piruvat kinaz (PK) çatışmazlığının uzunmüddətli müalicəsi üçün
- Sferositozun irsi qan pozuntusunun ağır versiyası olanda
- Pankreas xərçənginin cərrahi yolla çıxarılması.
Dalağın travmatik zədələnməsinin klassik səbəbi idman zamanı qarın boşluğuna vurulan zərbədir. Dalağın xəstəlik (mononükleoz) səbəbiylə böyüdüldüyü hallarda, qəfil əyilmə və s. hərəkətlər dalağın yırtılmasına səbəb ola bilər.
Göstərişləri
redaktəTəcili
redaktə- dalağın açıq və qapalı xəsarətləri,
- kəllədaxili qanaxma təhlükəsi ilə trombositopenik purpura,
- dalağın yırtığı ilə hemoblastoz,
- mədə xərçəngi üçün uzadılmış qastrektomiya mərhələsi.
Planlaşdırılmış
redaktə- dalaq kistası
- dalaq absesi
- dalaq infarktı
- dalağın vərəmi
- portal hipertansiyon
- qan sisteminin xəstəlikləri:
- idiopatik autoimun trombositopeniya
- autoimun hemolitik anemiya
- irsi mikrosferositoz
- splenomeqaliya ilə talassemiya
Yan təsirləri
redaktəSplenektomiya sepsis riskinin artmasına səbəb olur.[3] Xüsusilə balaca uşaqlarda ölümlə nəticələnə bilən splenektomiyalı xəstələrdə sepsisə yoluxma riskinin splenektomiyası olmayan xəstələrə nisbətən 10–20 dəfə yüksək olduğu aşkar edilmişdir.[7]
Buna görə də, əməliyyatdan sonra xəstələrə pnevmokok konjugat peyvəndi (Prevnar), Hib peyvəndi və meningokok peyvəndi vurulur. Bu bakteriyalar normal şəraitdə tez-tez boğaz ağrısına səbəb olur, lakin splenektomiyadan sonra yoluxduran bakteriyalar kifayət qədər opsonizasiya edilə bilmədikdə infeksiya daha şiddətli olur.
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Weledji, Elroy P. "Benefits and risks of splenectomy". International Journal of Surgery (London, England). 12 (2). 2014: 113–119. doi:10.1016/j.ijsu.2013.11.017. ISSN 1743-9159. PMID 24316283.
- ↑ Cesta, Mark F. "Normal structure, function, and histology of the spleen". Toxicologic Pathology. 34 (5). 2006: 455–465. doi:10.1080/01926230600867743. ISSN 0192-6233. PMID 17067939. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ 1 2 Di Sabatino, Antonio; Carsetti, Rita; Corazza, Gino Roberto. "Post-splenectomy and hyposplenic states". Lancet. 378 (9785). 2011-07-02: 86–97. doi:10.1016/S0140-6736(10)61493-6. ISSN 1474-547X. PMID 21474172. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ 1 2 3 Хирургические доступы к селезёнке. . 11 (rus). № 2. М.: Видар. 2006. 92—99. ISSN 1995-5464. 2022-06-15 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Лубоцкий Д. Н., Бомаш, Юлий Меерович. Курс оперативной хирургии и топографической анатомии (50000 nüs.). М.: Медгиз. 1963. 638.
- ↑ Frye R. "Porphyria, Cutaneous". eMedicine. 2006-03-02. 2008-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-03-28.
- ↑ Tarantino G, Scalera A, Finelli C. "Liver-spleen axis: intersection between immunity, infections and metabolism". World Journal of Gastroenterology. 19 (23). June 2013: 3534–42. doi:10.3748/wjg.v19.i23.3534. PMC 3691032. PMID 23801854.