Stalinizm

Stalinizm (rus. сталинизм)— 1920-ci illərin sonu, 1950-ci illərin əvvəllərində SSRİ-də mövcud olan siyasi sistem və onun əsas ideologiyası. İosif Stalinin adından götürülmüşdür. Stalinizm avtoritarizmin ağalığı, dövlətin cəza funksiyalarının gücləndirilməsi, dövlət orqanlarının və hakim Kommunist partiyasının, cəmiyyətin bütün sahələrinə sərt ideoloji nəzarət etməklə xarakterizə olunmuşdur. Bir sıra tədqiqatçılar stalinizmi totalitarizmin ifrat formalarından biri hesab edirlər.

Kommunizm

Konsepsiyalar

Marksizm-Leninizm fəlsəfəsi Sosializm Beynəlmiləlçilik Kollektivçilik Sinfi mübarizə

İdeologiya

Utopik sosializm Marksizm Leninizm Marksizm-Leninizm Trotskizm Titoizm Çuçxe ideyaları Maoizm Ənvər Xoca ideyaları Çe Qevaraçılıq Ho Şi Min ideologiyası Roza Lüksemburq ideyaları Praçanda Yolu Anarxo-kommunizm Avrokommunizm

Şəxsiyyətlər

Tomas Mor Henri Sen-Simon Şarl Furye Robert Ouen Karl Marks Fridrix Engels Roza Lüksemburq Vladimir Lenin Lev Trotski İosif Stalin Mao Tsedun

Simvollar

Kommunizm hərəkatının rəmzləri

Baş mövzu

Anarxizm Antikapitalizm Antikommunizm Müharibə kommunizmi Demokratik mərkəziyyət Proletariat diktaturası İbtidai kommunizm Sosializm Stalinizm

Ümumi xarakteristikası

İosif Stalin, 1928-ci ildən 1953-cü ilə qədər həyata keçirilmiş stalinizm siyasətinin müəllifi

Tarixçi, sosioloq, siyasətçi və hüquqşünas A. N. Meduşevski stalinizm ideologiyasını XVIII əsr Maarifçilik dövrü və Fransa inqilabından irəli gələn sosial konstruktivlik adlandırır. O, stalinizmi bir ideologiya olaraq dünyadakı mexanik konsepsiyaya və İnqilab vasitəsilə mümkün olan dəyişikliyin ideyasına əsaslanaraq, öz növbəsində, tarixin ənənəsini və məsələni nəzərə almadan yeni bir ictimai həqiqətin qurulması kimi qiymətləndirilmişdir.

Stalinizmin totalitar bir güc sistemi və ideologiyası kimi formalaşması, ümumiyyətlə, 1920-ci illərin sonlarında məcburi sənayeləşdirmə və kənd təsərrüfatının kollektivləşməsi prosesini həyata keçirmək, hakimiyyət üçün daxili tərəf mübarizəsinin, bütün müxalifət hərəkatlarının sonuncu məğlubiyyətinin və "böyük sıçrayışın" böyük bir nisbətdə bir layihə — ənənəvi aqrar cəmiyyətdən bir sənaye cəmiyyətinə keçid; sürtünmə resursları, iqtisadi həyatın mərkəzləşdirilməsi nəticədə SSRİ-də vahid inzibati amirlik sisteminin gəlməsinə səbəb oldu. Dövlət Arxivinin baş mütəxəssisi O. Xlevnyukun tapıntılarına əsasən, stalinizm (stalinist diktatura) əsasən güclü partiya-dövlət strukturlarına və praktik strategiyaların formalaşmasına əsaslanan çox mərkəzləşmiş rejim idi. Arxiv materiallarından Stalinin yalnız rejimin simvolu olmadığını, əsas qərarlar qəbul edən və bütün əhəmiyyətli dövlət tədbirlərinin təşəbbüskarı olan bir lider olduğunu izah edir. Siyasi Büronun hər bir üzvü Stalinin qəbul etdiyi qərarlarla razılığını təsdiq etməli idi, eyni zamanda Stalin öz məsuliyyətini yerinə yetirmək üçün məsuliyyəti özlərinə cavab verənlərə ötürdü. Eyni zamanda qərarların qəbul edilməsi prosesi özü bağlanıb. 1930–1941-ci illərdə alınmışdır. Siyasi Büronun 4 mindən az qərarının ictimai olduğu, 28 mindən çoxu gizli idi, bunlardan 5 minə qədər gizli idi ki, yalnız dar bir dairə təşəbbüsü özləri haqqında bilirdi.

V. B. Çistyakov öz əsərində qeyd edir ki, ictimai təşkilatın "fövqəladə sistemi" kimi inzibati-amirlik sistemi xalqın artıq sosial-psixoloji enerjisini "əsaslandırmaq" və onu əsas vəzifələrin həllinə yönəldir. Eyni zamanda, güclü siyasi və ideoloji təzyiq maddi stimulların zəifliyini kompensasiya etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Ölkənin iqtisadiyyatı tamamilə milliləşdirildi, partiya nəhayət dövlətlə birləşdi və dövlət ideologiyalaşdırıldı. Cəmiyyətin hər bir üzvü ideoloji qurulan təşkilatların (pioner təşkilat, komsomol, həmkarlar ittifaqları və s.) iyerarxik sisteminə cəlb edilmiş, partiya dövlət rəhbərliyi vasitəsilə həyata keçirilmişdir. Dövlət mülkiyyətinə və siyasi hakimiyyətə əməl etmək funksiyaları cəmiyyətin böyük əksəriyyətindən partiya-dövlət aparatı Stalinin şəxsən lehinə idi. Sovet ikonoqrafiyası yeni dəyərlər sisteminə əsasən yeni bir ictimai iyerarxiya təyin etdi: avanqard (partiya liderləri) kütlələrdən ayrıldı. Əhali kütləvi təbliğat kampaniyalarının, kütləvi terror dalğalarının, "vətən xainlərinin" üzərində məhkəmə prosesləri nümayiş etdirməsinə kömək etmək üçün daim səfərbərlik hazırlığında saxlanılıb.

A. N. Meduşevskinin yazdığına görə, stalinizmdə modernləşdirmə (yeni cəmiyyətin inşası) layihəsinin əsas parametrləri aşağıdakılardır:

• səfərbərlik ideologiyasını tətbiq etməklə dünya və sosial-psixoloji vəziyyətin yeni bir məlumat mənbəyi yaratmaq;
• sosial strukturun birləşdirilməsi, sistemin məqsədlərinə təhlükə yaratdıqları sosial və milli ziddiyyətlərin qarşısını almaq;
• cəmiyyətin və hətta elitanın bir hissəsinin müqavimətinə baxmayaraq bu məqsədləri həyata keçirə bilən bir siyasi rejimin yaradılması.

Ədəbiyyat

Rus dilində

• Алпатов В. М. Марр, марризм и сталинизм // Философские исследования. — 1993. — № 4. — С. 271–288.
• Асриян, Армен. Сталинизм… // Спецназ России. — 2003. — № 3 (78). Архивировано 29 августа 2003 года.
• Бешанов В. В. Танковый погром 1941 года. — Мн.: Харвест, 2001. — 528 с. — ISBN 985-13-0277-5.
• Бурлацкий Ф. М. Сталин и сталинизм: прошлое, которое не уходит // Независимая газета. — 17.02.2006.
• Гордон Л.А., Клопов Э. В. Что это было? Размышления о предпосылках и итогах того, что случилось с нами в 30–40-е годы.. — М.: Политиздат, 1989. — 319 с. — ISBN 5-250-00670-1.
• Грегори П. Политическая экономия сталинизма = The Political Economy of Stalinism. — М.: РОССПЭН, 2008.ları
• Григоренко П. Г. Сокрытие исторической правды — преступление перед народом! (Письмо в редакцию журнала "Вопросы истории КПСС"). — Лондон, Онтарио: Изд-во и книжное дело "Заря", 1973.
• Добренко Е. В. Сталинская культура: вслушиваясь в письмо, читая голос (обзор исследований по истории сталинизма). — Москва, 2012. — Вып. 117.
• Добровольский А. В., Цагарели М. Ю. Сталин, Иосиф Виссарионович // Кругосвет.
• Завольский, Дометий. Неосталинизм – торжество расслабленного невежества" // Невское время. — 24.12.2008.
• Завольский, Дометий. Правозащитник Сталин и дизельпанк // Агентство политических новостей. — 05.03.2010. (попытка разграничить понятия сталинизма и сталинофилии и проследить культурные истоки последней в современном российском обществе).
• И. В. Сталин: Историческая идеология в СССР в 1920–1950-е годы. Переписка с историками, ст. и заметки по истории, стенограммы выступлений. Сб. док. и материалов. — СПб.: Наука-Питер, 2006. — Ч. 1: 1920–1930-е гг.
• Капица П. Л. Письма о науке. — М: Московский рабочий, 1989. — 400 с. — ISBN 5–239–00269-X.
• Курляндский И. А., Лавров В. М. Манифест неосталинизма // Новая газета. — 23.10.2008. — № 79.
• Лисичкин Г. С. Мифы и реальность // Осмыслить культ Сталина. — М.: Прогресс, 1989. — 656 с. — ISBN 5-01-001905-1.
• Лацис О. Р. Сталин против Ленина // Осмыслить культ Сталина. — М.: Прогресс, 1989. — 656 с. — ISBN 5-01-001905-1.
• Максимов Г. П. Сборник статей.
• Маневич В. Е. Сталинизм и политическая экономия // Репрессированная наука. — Л.: Наука, 1991. — С. 181–198.
• Медведев Р. А. К суду истории : Генезис и последствия сталинизма. — New York: Knopf, 1974. — 1136 с.
• Медведев Р.А. О Сталине и сталинизме. — М.: Прогресс, 1990. — 488 с. — ISBN 5-01-002546-9.
• Мерцалов А. Н., Мерцалова Л. А. Сталинизм и цена победы // Сталинизм и война. — М.: Терра, 1998. — С. 370–394.
• Попов Г. Х. Блеск и нищета Административной Системы. — М.: ПИК, 1990. — 240 с.
• Роговин В. З. . Была ли альтернатива? Троцкизм. Взгляд через годы. — М.: Терра, 1992. — 407 с.
• Романовский Н. В. Лики сталинизма. — М.: РАГС, 1995. — 226 с.
• Романовский Н. В. Социология позднего сталинизма // Социологические исследования. — 1997. — № 2. — С. 69–76.
• Романовский Н. В. Сталинизм и теория институциональных матриц // Социологические исследования. — 2003. — № 5. — С. 132–140.
• Суровая драма народа: Учёные и публицисты о природе сталинизма. — М.: Политиздат, 1989.
• Томан Б. А. Истоки сталинизма в историографии Великой Отечественной войны // Россия в XX веке: Историки мира спорят. М.,1994.
• Чистяков В. Б. История России: учебное пособие. — М.: МГИУ, 2007. — 228 с. — ISBN 978-5-276-01107-3.
• Ярошевский М. Г. Сталинизм и судьбы советской науки // Репрессированная наука. Л.: Наука, 1991, с.6–33.
• Вождь. Хозяин. Диктатор / ред. А. М. Разумихин. — М.: Патриот, 1990. — 575 с. — ISBN 5-7030-0435-7.
• Суровая драма народа / ред. Ю. П. Сенкосов. — М.: Политиздат, 1989. — 512 с. — ISBN 5-250-00965-4.

Digər dillərdə

• Economic Problems of Socialism in the USSR, written in 1951.
• Barnett, Vincent. "Understanding Stalinism: The 'Orwellian Discrepancy' and the 'Rational Choice Dictator'," Europe-Asia Studies, vol. 58, no. 3, may 2006.(online abstract).
• Bullock, Alan. Hitler and Stalin: Parallel Lives (2nd). London: Fontana Press. 1998. ISBN 978-0-00-686374-8.
• Campeanu, Pavel. Origins of Stalinism: From Leninist Revolution to Stalinist Society (Routledge, 2016).
• Conquest, Robert. The Great Terror: A Reassessment (40th Anniversary Edition), Oxford University Press, 2008.
• Isaac Deutscher, Stalin: A Political Biography, Dietz, 1990.
• Sheila Fitzpatrick. Everyday Stalinism: Ordinary Life in Extraordinary Times: Soviet Russia in the 1930s. Oxford University Press (book preview by The New York Times). ISBN 0-19-505000-2.
• Groys, Boris. The total art of Stalinism: Avant-Garde, aesthetic dictatorship, and beyond (Verso Books, 2014).
• Khapaeva, Dina. "Triumphant memory of the perpetrators: Putin's politics of re-Stalinization." Communist & Post-Communist Studies (March 2016), pp. 61–73. celebrations of Stalin's memory in Russia today.
• Kotkin, Stephen. Magnetic mountain: Stalinism as a civilization (U of California Press, 1997).
• Nelson, Todd H. "History as ideology: The portrayal of Stalinism and the Great Patriotic War in contemporary Russian high school textbooks." Post-Soviet Affairs 31.1 (2015): 37–65.
• Service, Robert, Lenin: A Biography, Belknap Press, 2002 ISBN 0-330-49139-3.
• Service, Robert. Stalin: A Biography, Belknap Press, 2005 ISBN 0-674-01697-1.
• Ree, Erik Van. The Political Thought of Joseph Stalin, A Study in Twentieth-century Revolutionary Patriotism. RoutledgeCurzon. 2002. ISBN 0-7007-1749-8.
• Stalin, Joseph. The Foundations of Leninism, Foreign Languages Press, 1975.
• Tismăneanu, Vladimir. Stalinism for all seasons: a political history of Romanian Communism. University of California Press. 2003. ISBN 978-0-520-23747-6.
• Todd, Allan. The European Dictatorships: Hitler, Stalin, Mussolini, Cambridge University Press, Cambridge, 2003.
• Traynor, John. Challenging History: Europe 1890–1990, Nelson Thornes Ltd, Cheltenham, 2002.
• Tucker, Robert C., ed. Stalinism: essays in historical interpretation (Routledge, 2017).
• Winkler, Martina. Children, Childhood, and Stalinism. Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 18#3 (2017): 628–637.
• Wood, Alan. Stalin and Stalinism (2nd). Routledge. 2004. ISBN 978-0-415-30732-1.
  • Applebaum, Anne. Gulag: A History. Doubleday. 2003. ISBN 978-0-7679-0056-0.
  • Boobbyer, Phillip. The Stalin Era. Routledge. 2000. ISBN 978-0-415-18298-0.
  • Brackman, Roman. The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life. Frank Cass Publishers. 2001. ISBN 978-0-7146-5050-0.
  • Bullock, Alan. Hitler: A Study in Tyranny. Penguin Books. 1962. ISBN 978-0-14-013564-0.
  • Gellately, Robert. Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. Knopf. 2007. ISBN 978-1-4000-4005-6.
  • Gill, Graeme J. Stalinism. Palgrave Macmillan. 1998. ISBN 978-0-312-17764-5. İstifadə tarixi: 1 October 2010.
  • Montefiore, Simon Sebag. Stalin: The Court of the Red Tsar. Knopf. 2004. ISBN 978-1-4000-4230-2.
  • Overy, R. J. The Dictators: Hitler's Germany and Stalin's Russia. W. W. Norton & Company. 2004. ISBN 978-0-393-02030-4.
  • Tucker, Robert C. Stalin in Power: The Revolution from Above, 1928–1941. W. W. Norton & Company. 1992. ISBN 978-0-393-30869-3.

Xarici keçidlər

• Список книг серии "История Сталинизма" Arxivləşdirilib 2012-01-06 at the Wayback Machine (rus.)
• stalinism.ru — Пример сайта, созданного апологетами сталинизма
• Документы сталинского периода
• Возвращение апологетов Сталина