Stamata Reviti
Stamata Reviti (yun. Σταμάτα Ρεβίθη; 1866[1], Siros[d], Cənubi Egey adaları – 1896) — 1896 Yay Olimpiya Oyunları zamanı 40 kilometrlik marafonda qaçan yunanlı qadın. Təşkilatda yalnız kişi idmançılar mübarizə apara bilsələr də, Reviti qaçışına icazə verilməsini israrla təkid edir. Kişilərin qaçdığı rəsmi marafon başa çatdıqdan bir gün sonra eyni məsafəni 5 saat 30 dəqiqəyə tamamladığına və qaçış müddətini təsdiqləyən şahidlərin olmasına baxmayaraq finalda Panatinaikos stadionuna girməsinə icazə verilmədi. Sənədlərini qəbul edəcəkləri ümidilə Yunanıstan Olimpiya Komitəsinə təqdim etmək üçün düzəltsə də, bu edib etmədiyi məlum deyil. Revitinin qaçışından sonra həyatı barədə heç bir məlumat yoxdur.
| Stamata Reviti | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1866[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1896 |
| Fəaliyyəti | marafonçu[d], yüngül atlet |
Müasir mənbələrə görə, olimpiya tarixçiləri arasında eyni marafonda qaçdığı iddia edilən "Melpomen" adlı ikinci bir qadının Reviti ilə eyni adam olub olmadığı barəsində fərqli fikirlər mövcuddur.
Bioqrafiyası redaktə
1896-cı ilə qədər olan həyatı redaktə
Stamata Reviti 1866-cı ildə Siros şəhərində anadan olub. Həyatına dair qeydlərə əsasən, o 1896-cı ildən Pirey şəhərində yaşamış və iki övladı olmuşdu. Oğullarından biri 1895-ci ildə yeddi yaşında olarkən ölmüş, digər uşaq isə 1896 Yay Olimpiya Oyunları zamanı on yeddi aylıq idi. Olimpiya tarixçisi Athanasios Tarasuleasın dediyinə görə böyük gözlü, sarışın və zəif bir qadın olan Reviti yaşından xeyli qoca görsənirdi.
Afinada iş tapa biləcəyinə inanan Reviti ayaqla evindən 9 kilometr məsafədə yerləşən Afinaya gəldi. Onun bu səfəri olimpiya marafonundan bir neçə gün əvvəl baş tutdu. Olimpiya atletika proqramının bir hissəsi sayılan 40 kilometrlik xüsusi yarış olan marafon Mişel Brealın Marafon qəsəbəsindən Pniksə qədər uzanan bir yarış ideyası üzərində qurulmuşdu. Rəvayətə görə, Breal Marafon döyüşündə farslara qarşı Yunan qələbəsini elan etmək üçün Marafondan Afinaya qədər qaçan və xəbər verdikdən dərhal sonra ürəyi partlayaraq ölən Fidippiddən ilhamlanmışdı.
Reviti Afinaya gedən yolda bir kişi qaçışçı ilə qarşılaşdı. Qaçışçı Revitiyə marafonda qaçacağı təqdirdə məşhur olub pul qazanacağını və ya daha asan bir iş tapacağını dedi. Bu görüşdən sonra Reviti yarışda qaçmağa qərar verdi. Uşaqlıqdan uzun məsafələr qət etməyi sevən Reviti kişi rəqiblərini də məğlub edə biləcəyinə inanırdı.
Müasir dövrdə də təşkil olunan olimpiya oyunları ilk dəfə 1896-cı ildə Yunanıstanın paytaxtı Afinada keçirildi. Olimpiya qaydalarına görə, qadınlar tədbirlərdə iştirak etmirdilər. Müasir Olimpiya Oyunlarının banisi Pyer de Kuberten yaşadığı dövrün (Viktoriya dövründə qadınlar kişilərdən aşağı görülürdü) təsirilə qadınların Olimpiya Oyunlarındakı iştirakına və daha geniş idman növlərində olmalarına qarşı idi. Bir qadının ən böyük müvəffəqiyyətinin oğlanlarını idmanda üstün olmağa təşviq etmək və kişinin səyinin alqışlamaq olduğuna inanırdı.
1896 Marafon redaktə
Reviti 9 aprel (köhnə tarix: 28 mart) cümə axşamı, marafonun başlayacağı yerə çatanda idmançılar ertəsi gün başlayacaq yarış üçün toplaşmışdılar. Jurnalistlərin diqqətini cəlb edən Reviti onu evində qonaq edən Marafon bələdiyyə meri tərəfindən qarşılandı. Halandryondan olan kişi qaçışçı jurnalistlərin suallarını cavablandıran qadına onun yarışa daxil olacağı təqdirdə tamaşaçıların stadiondan gedəcəyini və izdiham olmuyacağını söyləyərək əsəbləçdirdi. Hazırcavablığını qoruyan Reviti Amerikalılara məğlub olan Yunan kişi idmançılarının qadınları aşağılamaması lazım olduğunu ifadə edərək cavab verdi.
10 aprel (Köhnə tarix: 29 mart) Cümə günü səhər yarışın başlanmasından əvvəl marafonun keçmiş kahini Yannis Veliotis kilsədə idmançılar üçün dua edəcəkdi. O, rəsmi olaraq tanınan bir idmançı olmadığına görə Revitiyə dua etməkdən imtina etdi. Təşkilat komitəsi Revitinin yarışda iştirak etməsinə icazə vermədi. Rəsmi qeydlərə görə, icazə verilməməsinin səbəbi qeydiyyat müddətinin bitməsi göstərilsə də, lakin olimpiya tarixçiləri David Martin və Rocer Cinnin qeyd etdiyi kimi əsas problem Revitinin qadın olması idi. Tarasuleasa görə, təşkilatçılar Revitinin Afinada Amerikan qadın komandası ilə yarışa biləcəyinə söz versələr də, lakin bu yarış heç vaxt reallaşmadı.
Reviti ertəsi gün səhər 8-dən başlayaraq marafonu tək başına qaçdı. Bu qaçış başlamazdan əvvəl, qəsəbənin yeganə müəllimi, bələdiyyə başçısı və şəhər hakimi qaçışın başladığı vaxtdan sonuna qədər şahidliyini təsdiqləyən bir sənəd imzaladı. Maneə həddini sabit templə keçən Reviti Parapiqmata (Hilton Afina yaxınlığında Evangelismos xəstəxanasının yerləşdiyi yer) saat 13:30da (5,5 saat) çatdı. Revitinin Panatinayko stadionuna girməsinə icazə verilmədi. Bir neçə yunan zabiti tərəfindən saxlanılan Reviti Afinaya gəliş vaxtlarını qeyd etmək üçün əsgərlərdən öz əlyazması ilə hazırladığı hesabatın imzalanmasını istədi. Daha sonra jurnalistlərə vəziyyətini izah etmək üçün Timoleon Filimon (Yunan Olimpiya Komitəsinin baş katibi) ilə görüşmək istədiyini dedi. Tarixçilər Revitinin müvəffəqiyyətini qəbul edəcəklərinə ümid edərək sənədlərini Yunan Olimpiya Komitəsinə təqdim etməyi hədəflədiyinə inanırlar. Lakin bunun öz təsdiqini tapması üçün nə Revitinin hesabatları, nə də Yunan Olimpiya Komitəsinin sənədləri tapılmadı.
Marafondan sonrası redaktə
Revitinin marafondan sonrakı həyatı ilə bağlı heç bir açıqlama və ya məlumat yoxdur. Bəzi qəzetlərdə onun marafona qoşulma hekayəsi haqqında məqalələr dərc olunsa da, yarışdan sonrakı həyatı bu xəbərlərdə yer almayıb. Eyni zamanda Filimonla görüşdüyü və ya bir iş tapıb-tapmadığı da bilinmir. Tarasuleas bu hadisəni "Stamata Reviti tarixin tozlu səhifələrində itib getdi" deyə ifadə etmişdi. İngiltərədən olan Violet Piersi rəsmi olaraq qiymətləndirilən və marafon yarışını tamamlayan ilk qadın qaçışçı idi. O, 3 oktyabr 1926-cı ildə İngiltərədə baş tutan yarışda 3 saat 40 dəqiqə qaçaraq yarışı tamamlamışdı.