Stanislava Valaseviç
Stanislava Valaseviç (pol. Stanisława Walasiewicz) və ya Stella Uolş-Olson[3] (ing. Stella Walsh Olson) – ABŞ-Polşa atleti. 1932-ci ildə qadınların 100 metrə qaçış yarışında Olimpiya çempionu olmuşdur. 1947-ci ildə ABŞ vətəndaşlığına keçmişdir. 1980-ci ildəki ölümündən sonra hermafrodit olduğu, kişi və qadın xromosomları daşıdığı məlum olmuşdur, lakin medalları geri alınmamışdır.
Stanislava Valaseviç | |
---|---|
ing. Stella Walsh Olson | |
![]() | |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum adı | Stanisława Walasiewiczówna |
Vətəndaşlığı | |
Doğum tarixi | 13 aprel 1911[1] |
Doğum yeri | Verxovnaya, Polşa çarlığı, Rusiya imperiyası. |
Vəfat tarixi | 4 dekabr 1980[2] (69 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
Dəfn yeri |
|
Karyera illəri | 1928–1946 |
Boyu | 174 sm |
Çəkisi | 60 kq |
İdman növü | yüngül atletika |
HəyatıRedaktə
3 aprel 1911-ci ildə Polşa çarlığında doğulmuşdur. 3 aylıq olanda ailəsi ilə birlikdə ABŞ-a gəlmişdir. Valideynləri Klivlenddə yaşamağa başlamış, atası polad sexində iş tapmışdır.[4]
İdman karyerasıRedaktə
Valaseviç Klivlendin şərqində yerləşən bir slavyan qəsəbəsindəki məktəbdə atletika ilə məşğul olmağa başlamışdır. 1927-ci ildə ABŞ Olimpiya komandasına seçilmişdir. Lakin ABŞ vətəndaşı olmadığı üçün komandaya qatıla bilməmişdir.[4] ABŞ-dakı polyaklar tərəfindən qurulmuş Sokol idman cəmiyyətinə qoşulmuşdur. Təşkilat tərəfindən Poznan şəhərində keçirilmiş müsabiqədə 5 qızıl medal qazanmışdır. Uğurlarından sonra Polşada qalmış və Polşa milli atletika komandasına qoşulmuşdur. Lakin ABŞ-dakı yarışlarda iştirak etməyə davam etmişdir.[4]
Bu dövrdə ABŞ-da müxtəlif həvəskar yarışlarda iştirak edərək 100 yarda qaçış, 220 yarda qaçış, uzağa tullanma yarışlarında ABŞ çempionu olmuşdur.[5] Uğurlarına görə Klivlend şəhəri tərəfindən maşınla mükafatlandırılmışdır.[4][6] Ona ABŞ vətəndaşlığı təklif olunmuş, andiçməyə 2 gün qalmış fikrini dəyişərək Polşa vətəndaşlığını qəbul etmişdir. 1930-cu ildə "Przegląd Sportowy" qəzeti tərəfindən ən populyar Polşa atleti seçilmişdir.[7]
1932-ci ildə Yay Olimpiya Oyunları zamanı Polşanı təmsil etmiş və 100 metrə qaçış yarışında dünya rekorunu təkrarlayaraq qızıl medal qazanmışdır.[8] Uğurlarına görə Polşada Qızıl xaç mükafatı ilə təltif olunmuşdur. Bundan sonra 3 il boyunca Polşada ən populyar idmançı olmuşdur.[9]
1933-cü ildə Varşava çempionatında 9 qızıl medal qazanmışdır. 17 sentyabr 1933-cü ildə eyni gündə 2 rekord qırmışdır: 60 metrə qaçışda 7,4 saniyə və 100 metrə qaçışda 11,8 saniyə.[10]
1936-cı ildə Yay Olimpiya Oyunları zamanı 100 metrə qaçışda Helen Stivensə məğlub olaraq gümüş medal qazanmışdır.[11] İronik olsa da, Polşa mediası Stivensin əslində Stivensin kişi olduğunu bildirmiş və Stivens cinsiyyət testi etməyə məcbur olmuşdur.[12]
Olimpiya oyunlarından sonra ABŞ-a köçərək həvəskar yarışlara davam etmişdir. İkinci dünya müharibəsi zamanı və ondan sonra 100 metrə qaçış üzrə (1943, 1944 və 1948), 200 metrə qaçış üzrə (1939-40, 1942-48), diskatma üzrə (1941-42) və uzağa tullanma üzrə (1938-46, 1948, 1951) ABŞ milli çempionatlarının qalibi olmuşdur.
1947-ci ildə ABŞ vətəndaşı olmuş və 1956-cı ildə evlənmişdir.[13]
Ölüm və cinsiyyət mübahisəsiRedaktə
4 dekabr 1980-ci ildə Polşa basketbolçularını qarşılamaq üçün lent alarkən bir qarət zamanı güllə yarasından ölmüşdür.[14][15][16] Meyit yarma zamanı uşaqlığının olmadığı, anormal sidik kanalına və funksiyası olmayan, inkişaf etməmiş penisə malik olduğu məlum olmuşdur.[17][18][19] Xromosom analizi zamanı həm kişi, həm qadın xromosomlarına malik olduğu aşkarlanmışdır.[20]
Bioloji cinsiyyəti məsələsi həll olunmamış qalsa da, onun doğum haqqında qeydləri onun qadın olduğunu bildirir. Cinsiyyəti haqqında yarananlar qalmaqaldan sonra onun idman uğurlarının ləğv olunması haqqında da mübahisələr yaranmışdır.[21]
İstinadlarRedaktə
- ↑ Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ Stanislawa Walasiewicz // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ Wallechinsky, David. The Book of Olympic Lists. 2012. səh. 19. ISBN 978-1845137731.
- ↑ 1 2 3 4 Klaudia Snochowska-Gonzales; Tomasz Kuzia. "Walasiewicz była kobietą" [Walasiewicz Was a Woman]. Gazeta Wyborcza (polyak). 190. 14 August 2004. səh. 8. 29 August 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 May 2006.
- ↑ USA Track & Field – USA Outdoor Track & Field Champions. Usatf.org. Retrieved on 13 July 2015.
- ↑ "USA Outdoor Track & Field Champions—Women's Long Jump". USA Track & Field. İstifadə tarixi: 13 July 2015.
- ↑ "Plebiscyt PS". ozarow.maz.pl. İstifadə tarixi: 13 July 2015.
- ↑ "Women's 100 meter run finals". The San Bernardino County Sun. August 3, 1932. İstifadə tarixi: August 23, 2016 – Newspapers.com vasitəsilə. Şablon:Free access
- ↑ Polish Olympic Committee (corporate author). "Los Angeles – 1932.08.02". Polski Portal Olimpijski PKOl. Polish Olympic Committee. 2005. 3 February 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 June 2006.
- ↑ Krzysztof Bazylow. "1933 – STANISŁAWA WALASIEWICZ". sports.pl (polyak). 25 oktyabr 2004. 30 September 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 June 2006.
- ↑ Stuart Cameron. "Bettered Olympic mark in broad jump; America leads by forty-five points now". Times Herald (New York). August 5, 1936. İstifadə tarixi: August 23, 2016 – Newspapers.com vasitəsilə. Şablon:Free access
- ↑ "Helen Stephens is real girl". Harrisburg Telegraph. August 6, 1936. İstifadə tarixi: August 23, 2016 – Newspapers.com vasitəsilə. Şablon:Free access
- ↑ Toby C. Rider (Pennsylvania State University, Berks, USA); Sarah Teetzel (University of Manitoba, Canada). "The Strange Tale of Stella Walsh's Olympic Eligibility" (PDF). Amateur Athletic Foundation. 25 August 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- ↑ "Olympic track star Stella Walsh dies". Wilmington Morning Star. December 6, 1980. İstifadə tarixi: August 23, 2016.
- ↑ "Stella Walsh Slain; Olympic Track Star". New York Times. December 6, 1980. səh. 20. Şablon:Proquest
- ↑ Louise Mead Tricard. American Women's Track and Field: A History, 1895 Through 1980. McFarland. 1 January 1996. səh. 645. ISBN 978-0-7864-0219-9.
- ↑ Matt Tullis. "Who was Stella Walsh?: The story of the intersex Olympian". SB Nation. 27 June 2013 – Associated Press (corporate author) vasitəsilə.
- ↑ "Coroner's report says Stella Walsh 'lived and died' a woman". United Press International. 23 January 1981. İstifadə tarixi: 24 May 2020.
- ↑ Renata Gorczyńska. "Co ma wirus do płci" [What does the virus do to have sex]. Rzeczpospolita (polyak). 266. 15 November 2002. 24 July 2003 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2016.
- ↑ "Ex-Olympian Stella Walsh legally a woman". Sarasota Journal. February 12, 1981. İstifadə tarixi: July 21, 2014.
- ↑ "Stella: Fontana woman recalls races vs. 'Polish Flyer'". The San Bernardino County Sun. February 10, 1981. səh. 39. İstifadə tarixi: August 23, 2016 – Newspapers.com vasitəsilə. Şablon:Paywall