Strukturalist marksizm
Strukturalist marksizm (ing. Structural Marxism) — marksizmdə strukturalizm ideya və konsepsiyalarına əsaslanan fəlsəfi cərəyan[1].
1960-1970-ci illərdə Fransada yaranıb və geniş yayılıb, sonra onun hüdudlarından kənara yayılıb. Marksizmdə bu cərəyanın əsas nümayəndələri filosof Lui Altüsser, sosioloq Nikos Pulanzas və antropoloq Moris Qodelye idi. Strukturalist marksizmə bağlı olan Lui Altüsserin (Etyen Balibar, Jak Ransyer, D.Lekur, P.Reymond) bir çox tələbələri sonralar ondan uzaqlaşdılar. Strukturalist marksizmin müasir nümayəndəsi sloveniyalı sosioloq Rastko Moçnikdir.
Haqqında redaktə
Humanist marksizmə qarşı Lui Altüsser vurğulayırdı ki, bir elm olaraq marksizmin vəzifəsi obyektiv strukturları araşdırmaqdır və əsasları Marksın ilk əsərlərində yer alan marksist humanizmə, tarixçiliyə və fenomenologiyaya qayıdış “elmdən əvvəlki humanist ideologiyaya qayıdışdır”[2].
1970-ci illərin ortalarında və 1980-ci illərdə marksist nəzəriyyəçilər dövlət, hüquq və cinayət haqqında strukturalist marksist düşüncəni inkişaf etdirirdilər. Strukturist marksizm, dövlətin kapitalistin və ya hakim sinfin birbaşa xidmətçisi kimi görünə biləcəyinə dair instrumentalist fikrə etiraz edir. İnstrumentalist baxış dövlət institutlarının kapitalist sinfinin maraqlarını təmsil edən məmurların bilavasitə nəzarəti altında olduğunu bildirsə də, strukturalist nəzəriyyədə əmindir ki, dövlət institutları bütövlükdə kapitalizmin həyat qabiliyyətinə təminat vermək üçün bu şəkildə fəaliyyət göstərməlidir. Kapitalist cəmiyyətini təkrar istehsal etmək üçün dövlət qurumları bu şəkildə hərəkət etməlidir. İnstrumentalist Ralf Miliband və strukturist Nikos Pulanzas arasında keçirilən Miliband-Poulanzas debatında strukturalist və instrumentalist marksistlər arasındakı mübahisə ümumi xarakter aldı.
Strukturistlərin fikrincə, kapitalist istehsal üsuluna malik dövlət konkret fərdlərin qüdrətli olması ilə deyil, dövlətin kapitalist quruluşunun məntiqini iqtisadi, hüquqi və siyasi institutlarda təkrar istehsal etdiyi üçün xüsusi kapitalist formasını alır. Odur ki, strukturalist nəzəriyyə nöqteyi-nəzərindən iddia etmək olar ki, dövlət institutları burjuaziyanın qısamüddətli mənafeyinə deyil, kapitalın və kapitalizmin uzunmüddətli mənafeyindən çıxış edir. Buna görə də strukturalistlər güman edə bilərlər ki, dövlət öz təsisatları ilə hakim və ya kapitalist sinfinin xüsusi elitalarından bir neçə səviyyəli müstəqilliyə malikdir[3].
Uzunmüddətli və qısamüddətli sinif maraqları redaktə
Strukturalist marksizm kapitalist sinfinin uzunmüddətli maraqlarına xidmətin dövlətin məqsədi olduğunu müdafiə edir. Strukturalist marksizm Engels və Leninin əsərlərinə əsaslanaraq dövlətin sinfi mübarizəni tənzimləyən mexanizm, proletariatla burjuaziya arasında həll olunmaz qarşıdurma olduğunu iddia edir[4]. Daha doğrusu, bu münaqişələri tənzimləməklə və aradan qaldırmamaqla – Leninə görə, bu, ancaq zorakı inqilab yolu ilə mümkündür — dövlətin məqsədi bütövlükdə kapitalist sistemi saxlamaq, onu yaşatmaqdır. Kapitalist sistemində dövlətin zəruriliyini göstərmək üçün strukturalistlər kapitalist sinfinin uzunmüddətli və qısamüddətli maraqlarını fərqləndirirlər. Burjuaziyanın qısamüddətli maraqları onu yaxın gələcəkdə kapitalın toplanmasına təsir edən siyasət yürütməyə məcbur edir, bu, vergilərin aşağı salınması, minimum əmək haqqının aşağı salınması, dövlət subsidiyalarının verilməsi və s. yolu ilə həyata keçirilir. Strukturalistlər iddia edirlər ki, əgər dövlət bunu etməsə. Burjuaziyanın qısamüddətli maraqlarına xidmət edirsə, deməli, uzunmüddətli maraqlara xidmət edir[5]. Müvafiq olaraq, əgər dövlət burjuaziyanın deyil, proletariatın mənafeyinə xidmət edirsə (minimum əmək haqqını artırmaqla, həmkarlar ittifaqlarının hüquqlarını artırmaqla və s.), o zaman fəhlələrin mənafeyinə ancaq o dərəcədə riayət olunur ki, üsyanlar xalqı təhdid edir. bütün sistemin qarşısını alır. Proletariatın və burjuaziyanın maraqları bir-biri ilə ziddiyyət təşkil etdiyinə görə, dövlət kapitalist sistemini tənzimləməli və onun təhlükəsizliyini təmin etməlidir, kapitalistləri kapitalistlərin başqa cür razılaşmayacağı fəhlələrin tələbləri ilə hesablaşmağa məcbur edir[6].
İstinadlar redaktə
- ↑ Smith, Steven. Reading Althusser: An Essay on Structural Marxism. 1984.
- ↑ Smith, Steven. Reading Althusser: An Essay on Structural Marxism. 1984.
- ↑ Benton, Ted. The Rise and Fall of Structural Marxism: Althusser and His Influence. Palgrave Macmillan.
- ↑ Althusser, L. (1971). Lenin and Philosophy. In Lenin and Philosophy and Other Essays. NY: Monthly Review Press.
- ↑ Heine Andersen and L. B. Kaspersen (ed.). Classical and Modern Social Theory, Blackwell publishers, Oxford, 2000.
- ↑ Benton, Ted. The Rise and Fall of Structural Marxism: Althusser and His Influence. Palgrave Macmillan.
Xarici keçidlər redaktə
- Громов И. А., Мацкевич А. Ю. Западная теоретическая социология. Структуралистский марксизм